W tegorocznym rankingu ankiety wypełniło nieco ponad 170 gmin – od małych, zamieszkiwanych przez kilka tysięcy osób gmin wiejskich, aż po duże miasta powyżej 500 tys. mieszkańców. Wszystkie samorządy miały jeden cel – chęć zaprezentowania swoich działań, dokonań, sukcesów czy też po prostu porównania się z innymi
Nie ulega wątpliwości, że gminy, które postanowiły wziąć udział w zestawieniu, są wyjątkowe i mają się czym pochwalić. Dlatego jesteśmy przekonani, że naszą rolą było wyłonienie najlepszych spośród najlepszych. O wysokim poziomie rankingu świadczyć mogą odpowiedzi na pytania otwarte analizowane przez Kapitułę Rankingu, które – przepełnione innowacyjnymi rozwiązaniami – niejednokrotnie zaskakiwały, oczywiście w pozytywnym tego słowa znaczeniu. Jak zatem wybraliśmy najlepszych?
Jakość kluczem do sukcesu
Wszystkie gminy w Polsce, niezależnie od ich wielkości, zamożności czy położenia geograficznego, realizują te same, wyznaczone przez prawo, zadania i obowiązki względem społeczności lokalnych. Miano „Pereł Samorządu” powinny nosić te spośród nich, które wyróżniają się w sposób szczególny przez realizację tych zadań na poziomie wyższym, bardziej zaawansowanym i kompleksowym niż pozostałe. W tegorocznej edycji postanowiliśmy przyjrzeć się jakości realizacji obowiązków gmin. Pytania zostały podzielone na cztery kategorie, którym nadano odpowiednie wagi punktowe.
Liczył się miniony rok, nie historia
W tegorocznym rankingu chodziło nam przede wszystkim o uchwycenie pozytywnych zmian widocznych w polskich gminach. Zdając sobie sprawę, że poszczególne gminy znajdują się na różnym poziomie dojrzałości, ocenialiśmy je jedynie przez pryzmat minionego roku. Oznacza to, że wygrać mogła każda gmina, bez względu na sytuację wyjściową: położenie geograficzne, historię, problemy społeczne czy zamożność. Tak ułożona ankieta nie premiowała tych, którym od dawna wiedzie się dobrze, ale tych, którym wiedzie się lepiej niż jeszcze rok temu. W ten sposób chcieliśmy docenić najbardziej zaangażowane i aktywne gminy, które swoimi staraniami wpływają na podnoszenie jakości życia lokalnych społeczności. Jednocześnie mamy nadzieję, że ułożona przez nas ankieta podsunęła samorządom wiele inspirujących pomysłów, których realizacja wpłynie na ich dalsze sukcesy.
Pierwszy etap obejmował ocenę pytań zamkniętych. Wyniki – analogicznie do rankingu włodarzy – zostały przeliczone metodą benchmarkową (porównawczą). Efektem tego etapu było wyłonienie najlepszych dwunastek w każdej kategorii. Następnie wybrane gminy zostały ocenione przez Kapitułę Rankingu, w skład której, podobnie jak w przypadku włodarzy, weszli: prof. Hanna Godlewska-Majkowska, Marta Byrska-Gadomska, Zofia Jóźwiak, Mariola Wytrykus oraz Kuba Wygnański. Kapituła przyjrzała się odpowiedziom na pytania otwarte, dotyczącym m.in. dokumentów strategicznych, innowacyjnych rozwiązań w zakresie polityki społecznej oraz sposobów poprawy jakości powietrza. Kapituła pracowała metodą delficką.
Faworyci wciąż na czele, ale peleton się zbliża
Mimo znaczących zmian metodologicznych w stosunku do ubiegłorocznego rankingu w wyścigu wciąż prowadzą zeszłoroczni faworyci. Widać to przede wszystkim w największych gminach – w kategorii miast powyżej 100 tys. mieszkańców w pierwszej dziesiątce znalazło się aż osiem gmin wyróżnionych w zeszłorocznej edycji rankingu. W przypadku miast do 100 tys. mieszkańców było ich sześć. Tegoroczne wyniki pokazują jednak, że przewaga najlepszych jest coraz mniejsza, a poziom coraz bardziej wyrównany.
Ostateczniew jednej spośród czterech kategorii ponownie tryumfował zeszłoroczny zwycięzca – Aleksandrów Łódzki (gmina miejsko-wiejska). W tegorocznej edycji podium uzupełniły gminy – Kozienice (poza pierwszą dziesiątką w ubiegłym roku) oraz Sianów (4. miejsce w rankingu 2016).
Z kolei dwóch laureatów edycji 2016 – Gdańsk (miasta powyżej 100 tys.) oraz Iława (gminy wiejskie) musiało zadowolić się drugim miejscem. W kategorii dużych miast wygrał Poznań (6. miejsce w rankingu 2016), a podium uzupełnił Lublin, który w poprzednim roku znalazł się na 4. miejscu. Ranking gmin wiejskich wygrał Strawczyn (w zeszłym roku – 2. miejsce). Za Iławą znalazła się zaś Długołęka, która może cieszyć się awansem o sześć miejsc w stosunku do zeszłorocznej edycji.
Nie obyło się jednak bez niespodzianek. W kategorii miast powyżej 100 tys. tegorocznym zwycięzcą została gmina Świdnica, pokonując rywali takich jak Legionowo (2. miejsce) oraz Nowy Sącz (3. miejsce). Zeszłoroczni liderzy – Sopot i Kędzierzyn-Koźle również znaleźli się wśród wyróżnionych, zajmując odpowiednio – 8. i 5. miejsce.
Zwycięskie samorządy
Co ocenialiśmy
Ostateczny wynik gminy to wskaźnik syntetyczny, obejmujący wszystkie cztery dziedziny podlegające jakościowej ocenie:
1 Zarządzanie – w tej kategorii przyjrzeliśmy się, w jaki sposób gmina pozyskuje środki zewnętrzne na dalszy rozwój, czy sprzyja potencjalnym inwestorom, a także – co równie istotne – czy posiada i wdraża odpowiednie dokumenty strategiczne wyznaczające kierunki rozwoju;
2 Usługi publiczne – tu pod lupę wzięliśmy zadania realizowane przez gminę na rzecz lokalnej społeczności. Pytania dotyczyły m.in. sfery edukacji, opieki nad dziećmi, polityki i pomocy społecznej, ochrony zdrowia, innowacyjnych rozwiązań dotyczących obsługi mieszkańca czy gospodarki komunalnej;
3 Przestrzeń – wychodząc z założenia, że przyjazne środowisko wpływa na jakość życia mieszkańców, postanowiliśmy również ocenić poziom dbałości o wspólną przestrzeń. Pytaliśmy nie tylko o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego czy remonty dróg, lecz także o rewitalizację i mikrointerwencje w przestrzeni publicznej. Przestrzeń to jednak nie tylko drogi i budynki, dlatego zapytaliśmy również o podnoszenie jakości powietrza;
4 Kapitał społeczny – o sprawnej gminie najlepiej świadczy poziom zaangażowania mieszkańców. W ostatnim obszarze oceniliśmy działania samorządów mające na celu pobudzenie kapitału społecznego i aktywności obywatelskiej. Pytania odnosiły się do współpracy z organizacjami pozarządowymi i zlecania im zadań własnych, sposobu prowadzenia konsultacji społecznych czy realizacji projektów w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.