Jestem jednym z trzech wspólników spółki cywilnej. Umowa spółki przewiduje, że uczestniczę w jej stratach w 60 proc., a pozostali wspólnicy w 20 proc. Natomiast udział w zysku każdego wynosi po 1/3. Czy jest możliwa zmiana umowy spółki poprzez usunięcie wskazanego postanowienia, tak aby wspólnicy w równym stopniu uczestniczyli w zyskach i stratach? Umowa została zawarta na cztery lata i nie zawiera żadnych zapisów pozwalających na modyfikację jej treści. Czy i ewentualnie jakie narzędzia przysługują mi, gdyby wspólnicy nie zgodzili się na zmianę?
W świetle art. 867 par. 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), jeżeli umowa spółki cywilnej nie stanowi inaczej, każdy jej wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i stratach bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Dopuszczalne jest również zwolnienie w kontrakcie niektórych uczestników od partycypacji w stratach, zakazane jest jednak wyłączenie wspólnika od uczestnictwa w zyskach. Przy czym – zgodnie z par. 2 cytowanego przepisu – ustalony umownie udział w profitach odnosi się w razie wątpliwości także do partycypacji w stratach.
Umowa spółki cywilnej powinna być zawarta na piśmie (art. 860 par. 2 k.c.). Ta forma zastrzeżona jest jednak wyłącznie dla celów dowodowych (art. 74 par. 1 k.c.). Ponieważ w omawianym przypadku w kontrakcie spółki nie ma zapisów dotyczących zasad modyfikacji jego treści, zastosowanie znajdzie art. 77 par. 1 k.c., w świetle którego zmiana umowy wymaga zachowania takiej samej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia, a więc pisemnej (dla celów dowodowych). Zmiana umowy spółki należy jednak do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, więc zgoda na nią musi być poprzedzona odpowiednią uchwałą wspólników (art. 865 par. 2 k.c.) powziętą – w przedmiotowej sytuacji – jednogłośnie, bo umowa tej spółki cywilnej nie stanowi inaczej.
Gdyby pozostali wspólnicy opowiedzieli się przeciw stosownej uchwale albo wstrzymali się od oddania głosu, można rozważyć jeden z dwóch wariantów.
WARIANT I. Wypowiedzenie umowy
Pierwszą możliwością jest złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy spółki (swojego udziału) ze skutkiem natychmiastowym. Nie ma znaczenia, że kontrakt spółki zawarto na czas oznaczony, muszą jednak zachodzić ważne powody, których nie należy utożsamiać z ważnymi powodami pozwalającymi na zgłoszenie żądania rozwiązania spółki cywilnej przez sąd (o tym niżej). Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne (art. 869 k.c.). Jeżeli umowa spółki cywilnej nie stanowi inaczej, oświadczenie składa się pozostałym wspólnikom.
Żądanie w formie pisemnej
Choć ustawodawca nie przewidział dla zgłoszenia żądania szczególnej formy, to – dla celów dowodowych – powinno być pisemne. Najlepiej, o ile umowa spółki nie zawiera odmiennych regulacji, by na egzemplarzu oświadczenia występującego wspólnika znalazły się podpisy pozostałych uczestników spółki potwierdzające zapoznanie się z jego treścią i wskazanie daty, kiedy miało to miejsce. Jak wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 18 lutego 1998 r. (sygn. akt I ACa 1006/97): „Jeżeli postanowienia umowy spółki cywilnej przewidywały konieczność złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu udziału przez wspólnika na piśmie, to oczywiste jest, iż takie oświadczenie musi być skierowane do wszystkich pozostałych wspólników. Nie spełnia tego wymogu skierowanie takiego oświadczenia na piśmie do urzędu skarbowego i zawiadomienie o tym wspólników”. Oczywiście można się posłużyć listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Datą doręczenia będzie moment, w którym wspólnik (wspólnicy) otrzymał/li pismo w taki sposób, że mógł/mogli zapoznać się z jego treścią (najczęściej to data widniejąca na zwrotce). Dla skuteczności złożonego oświadczenia woli nie ma zatem znaczenia rzeczywiste zapoznanie się przez wspólnika z zawartością listu (art. 61 k.c.).
Pomoże orzecznictwo
Ponieważ w k.c. nie ma ani definicji, ani listy ważnych powodów dopuszczających wypowiedzenie umowy spółki cywilnej w trybie pilnym, zatem wskazówek należy szukać w orzecznictwie. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 23 lutego 1994 r., sygn. akt I ACr 847/93 podniósł np., że „Dążenie do osiągnięcia celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób jest istotnym elementem spółki zastrzeżonym ustawowo w art. 860 par. 1 k.c. i sprzeniewierzenie się temu celowi przez wspólnika stanowi ważny powód uprawniający do wypowiedzenia swojego udziału przez pozostałych, bez zachowania terminu wypowiedzenia”. Trzeba podkreślić, że wystąpienie z ważnych powodów ze spółki cywilnej (art. 869 par. 2 k.c.) jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, dlatego dokonanie jej przez pełnomocnika wymaga stosownego pełnomocnictwa rodzajowego (art. 98 zdanie 2 k.c.) – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 28 października 1999 r., sygn. akt I ACa 628/99).
Rozliczenie wspólników
Gdy umowa nie stanowi inaczej, wspólnikowi występującemu ze spółki cywilnej, zgodnie z art. 871 k.c. zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do używania oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki; a jeśli takiego oznaczenia brak – wartość, którą ten wkład miał w chwili wniesienia. Nie podlega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do występującego wspólnika. Ponadto wypłaca mu się w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym uczestniczył w zyskach spółki. Rozliczenie następuje według stanu na dzień wystąpienia ze spółki.
WARIANT II. Rozwiązanie przez sąd
Drugą możliwością jest wystąpienie z pozwem o rozwiązanie spółki przez sąd, w uznaniu, że niekorzystne ukształtowanie partycypacji w zyskach i stratach stanowi ważny powód do zgłoszenia takiego roszczenia (art. 874 par. 1 k.c.). Pozew wnosi się do właściwego miejscowo sądu według miejsca zamieszkania pozwanych wspólników, gdyby zaś były właściwe różne sądy, wybór między nimi należy – zgodnie z art. 27 kodeksu postępowania cywilnego – do powoda. Przy wartości przedmiotu sporu do 75 tys. zł jest to sąd rejonowy. Przy wyższej kwocie – sąd okręgowy. Sprawa o rozwiązanie spółki cywilnej ma charakter majątkowy, bo bezpośrednim efektem rozwiązania są zmiany w majątku wspólników. Majątek spółki cywilnej to zgodnie z art. 16 i 17 pkt 4 współwłasność łączna wspólników. Sprawę rozpatruje sąd gospodarczy, jak wynika bowiem z art. 2 ust. 2 pkt 2ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, jest to sprawa ze stosunku spółki przeciwko wszystkim pozostałym wspólnikom. Stała opłata sądowa wynosi 2 tys. zł (art. 29 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Ważność powodów
Wyrok sądu uwzględniający żądanie ma charakter konstytutywny i wywołuje skutek na przyszłość (ex nunc). Ważne powody muszą istnieć do chwili zamknięcia rozprawy. Nie ma ich katalogu w k.c., ale w doktrynie przyjmuje się, że ważny powód ma miejsce, gdy zachodzi trwały i obiektywny brak możliwości współdziałania wspólników dla określonego celu (i brak woli jego zmiany), a więc dalsze istnienie spółki staje się bezprzedmiotowe i bezcelowe dla wspólników. Ważne powody rozwiązania spółki może określać jej umowa i obejmować wszelkie zachowania, niekoniecznie zawinione przez wspólników (np. podjęcie działalności konkurencyjnej). Nie wiążą one jednak sądu, który na podstawie całokształtu okoliczności konkretnej sprawy ocenia, czy te istotne przesłanki faktycznie występują. Należy podkreślić, że Sąd Apelacyjny w Katowicach w nadal aktualnym wyroku z 20 października 1993 r., sygn. akt I ACr 492/93 stwierdził, że „Brak jest interesu prawnego w dochodzeniu rozwiązania dwuosobowej spółki cywilnej w trybie art. 874 k.c. wobec możliwości rozwiązania jej przez wypowiedzenie”.
Podział majątku
Zgodnie z art. 868 par. 1 k.c., po uprawomocnieniu się wyroku rozwiązującego spółkę cywilną, wspólnik może żądać podziału i wypłaty wypracowanych przez nią zysków (nie tylko za ostatni rok obrachunkowy, jeżeli wcześniej – zgodnie z zapisami kontraktu spółki – nie otrzymał należnej mu części; trzeba przy tym pamiętać o 3-letnim okresie przedawnienia). Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Z majątku pozostałego po zapłaceniu jej długów zwraca się wspólnikom ich wkłady. Stosuje się tu odpowiednio opisane wyżej przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki. Nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach (art. 875 k.c.). Powołany przepis ma jednak charakter dyspozytywny, umowa danej spółki cywilnej może odmiennie regulować objęte nim kwestie.
!Zmiana umowy spółki należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, więc zgoda na nią musi być poprzedzona odpowiednią uchwałą wspólników.
Podstawa prawna
Art. 61, art. 74 par. 1, art. 77 par. 1, art. 118, art. 860 par. 2, art. 865 par. 2, art. 867, art. 868 par. 1, art. 869, art. 871, art. 874 par. 1, art. 875 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.).
Art. 29 pkt 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 623 ze zm.).
Art. 2 ust. 2 pkt 2 ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 723).
Art. 16, art. 17 pkt 4, art. 27, art. 43 par. 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.).