Można się odwołać do sądu powszechnego od każdego niekorzystnego rozstrzygnięcia ZUS. Nie dotyczy to jednak tych wydanych w sprawach przyznania i odmowy świadczeń w drodze wyjątku oraz o umorzenie należności.
Organ rentowy wydaje decyzje w różnych sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Zakres działania zakładu jest więc bardzo szeroki, a otrzymywane decyzje mają niejednokrotnie doniosłe znaczenie dla zainteresowanych. Warto wiedzieć, jakie są możliwości podważenia decyzji, jeśli strona, której ona dotyczy, się z nią nie zgadza. Poza tym niekiedy jest tak, że organ uchyla się od podjęcia rozstrzygnięcia w sprawie. Wtedy stronie także przysługują stosowne środki.
Po otrzymaniu decyzji z ZUS w pierwszej kolejności trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, czego ona dotyczy. Odwołać można się od każdej decyzji ZUS z wyjątkiem tych wprost wymienionych w art. 83 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. wydawanych w sprawach przyznania i odmowy świadczeń w drodze wyjątku oraz w sprawach o umorzenie należności).
Środek zaskarżenia
W przypadku decyzji przyznającej świadczenia w drodze wyjątku, odmawiającej przyznania takich świadczeń oraz wydanej w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek odwołanie do sądu powszechnego nie przysługuje. Strona może złożyć wtedy wniosek do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy na zasadach określonych w ustawie z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267). Ponieważ są to sprawy występujące rzadko (w odniesieniu do ogólnej liczby decyzji wydawanych przez ZUS), w dalszej części tekst nie będzie ich dotyczył.
W jakim czasie
Odwołanie wnosi się w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Zgodnie z art. 4779 par. 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że jego przekroczenie nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Tylko uznanie przez sąd, że dwie określone powyżej przesłanki zostały spełnione łącznie (przekroczenie terminu nie jest nadmierne oraz nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego), pozwala na dalsze rozpoznawanie sprawy. Ocena dokonywana jest z urzędu przez sąd na wstępnym etapie badania złożonego środka.
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy (art. 461 par. 2 k.p.c.).
Jeżeli zaś chodzi o właściwość rzeczową, to kwestię tą reguluje art. 4778 par. 1 i 2 k.p.c. Zgodnie z ogólną zasadą w sprawach z odwołań od decyzji ZUS właściwe są sądy okręgowe. Wyjątkiem są jedynie te, dla których zastrzeżona została właściwość sądów rejonowych. Chodzi o sprawy dotyczące zasiłków, świadczenia rehabilitacyjnego, jednorazowych odszkodowań z ubezpieczenia wypadkowego, ustalenia stopnia niepełnosprawności i świadczeń z tytułu funduszu alimentacyjnego.
Zgodnie z art. 83 ust. 5 u.s.u.s. odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej zakładu, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę. Zatem odwołanie można złożyć w formie pisemnej lub ustnej. Podkreślić także trzeba, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem każde zachowanie ubezpieczonego podjęte w terminie do wniesienia odwołania, z którego wynika, że nie zgadza się on z decyzją, należy potraktować jako odwołanie i przekazać do rozpoznania właściwemu sądowi. Artykuł 4779 par. 5 k.p.c. wprowadza także możliwość złożenia odwołania do protokołu w sądzie właściwym dla rozpoznania sprawy lub miejsca zamieszkania ubezpieczonego, jednak nie w sytuacji, kiedy odwołanie dotyczy niewydania decyzji. Sąd, do którego wniesiono odwołanie, niezwłocznie przekazuje protokół organowi, od którego pochodzi zaskarżona decyzja, chyba że jest on właściwy do jego rozpoznania. W takim wypadku przewodniczący niezwłocznie zażąda akt sprawy i nada bieg odwołaniu, przesyłając odpis protokołu organowi, który wydał zaskarżoną decyzję.
Zmiana stanowiska
Organ ten, jeżeli uzna odwołanie w całości za słuszne, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję. Ma na to 30 dni od wpływu odwołania. W takim wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd – przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony – powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji nie ma wpływu na bieg sprawy.
Jeżeli organ rentowy po dokonaniu ponownej analizy sprawy nie zmienił swojego stanowiska i nie uznał odwołania za zasadne, to przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni, odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu.
Podstawa prawna
Art. 83 ustawy z 13 października 2013 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.).
Art. 461, 4778–47716 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
Katarzyna Ukos, ekspert z zakresu ubezpieczeń społecznych
