Za te choroby ZUS płaci odszkodowanie. Kto może dostać 25 tys. zł?

Choroby zawodowe mogą dotknąć każdego, kto pracuje w trudnych warunkach lub w kontakcie ze szkodliwymi substancjami. W artykule znajdziesz aktualną listę chorób zawodowych na 2025 rok, dowiesz się, jakie świadczenia i odszkodowania przysługują pracownikom, oraz poznasz przykłady kwot wypłacanych przez ZUS.

Choroby zawodowe są wynikiem długotrwałego narażenia na szkodliwe czynniki w miejscu pracy lub niewłaściwego sposobu wykonywania obowiązków zawodowych. Ich wykrycie, potwierdzenie oraz uzyskanie świadczeń z tego tytułu wymagają przejścia formalnej procedury. Kluczowe znaczenie ma znajomość przepisów oraz praw pracownika. Przybliżamy najważniejsze informacje, w tym: wykaz chorób zawodowych oraz przykładowe kwoty odszkodowań.

Czym jest choroba zawodowa?

Zgodnie z art. 235 Kodeksu pracy choroba zawodowa to schorzenie wymienione w wykazie chorób zawodowych, którego wystąpienie można powiązać z działaniem szkodliwych czynników występujących w miejscu pracy lub sposobem jej wykonywania. Do narażenia zawodowego mogą prowadzić:

• kontakt z substancjami chemicznymi, pyłami lub promieniowaniem,
• obciążenia fizyczne i psychiczne,
• czynniki biologiczne, takie jak wirusy czy bakterie.

Chorobę zawodową można stwierdzić nie tylko w trakcie zatrudnienia, ale również po jego zakończeniu, o ile objawy pojawiły się w okresie wskazanym w rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. z 2013 r. poz. 1367).

Choroby zawodowe - aktualny wykaz w 2025 roku

W 2025 roku lista chorób zawodowych, określona w rozporządzeniu Rady Ministrów, obejmuje szeroki katalog schorzeń związanych z wykonywaną pracą. Choroby te są powiązane z narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne, biologiczne, fizyczne oraz sposobem wykonywania pracy. Wykaz chorób zawodowych zawiera także okresy, w których objawy schorzeń mogą zostać uznane za związane z narażeniem zawodowym, nawet po zakończeniu pracy.

Do najczęściej występujących chorób zawodowych należą:

• Pylice płuc:
• pylica krzemowa,
• pylica węglowa,
• pylica azbestowa,
• pylico-gruźlica,
• pylica spowodowana wdychaniem pyłów bawełnianych lub innych włókien naturalnych.
• Choroby zakaźne i pasożytnicze:
• gruźlica,
• bruceloza,
• wirusowe zapalenie wątroby typu B i C,
• AIDS (zakażenie wirusem HIV),
• borelioza,
• toksoplazmoza.
• Choroby skóry:
• alergiczne kontaktowe zapalenie skóry,
• egzema zawodowa,
• trądzik zawodowy spowodowany np. kontaktem z ropą naftową lub olejami przemysłowymi,
• pokrzywka zawodowa, szczególnie w narażeniu na alergeny roślinne lub zwierzęce.
• Choroby wywołane czynnikami chemicznymi:
• zatrucia ołowiem i jego związkami,
• zatrucia rtęcią,
• zatrucia arsenem,
• zatrucia cyjankami,
• ostre zatrucia pestycydami,
• choroby spowodowane działaniem formaldehydu, chlorku winylu czy benzenu.
• Choroby układu oddechowego:
• przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli,
• astma zawodowa,
• alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (np. "płuco farmera"),
• zapalenie zatok przynosowych związane z narażeniem na pyły lub substancje chemiczne.
• Choroby spowodowane promieniowaniem:
• przewlekłe zmiany popromienne skóry,
• zaćma popromienna,
• nowotwory wynikające z narażenia na promieniowanie jonizujące,
• choroby układu krwiotwórczego związane z ekspozycją na promieniowanie.
• Nowotwory zawodowe:
• międzybłoniak opłucnej związany z ekspozycją na azbest,
• rak płuca spowodowany wdychaniem pyłów krzemionkowych,
• nowotwory skóry powstałe w wyniku kontaktu z substancjami smolistymi,
• białaczka związana z ekspozycją na benzen lub inne substancje chemiczne.
• Choroby zawodowe układu ruchu:
• zespół cieśni nadgarstka,
• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa związane z przeciążeniem,
• przewlekłe zapalenie ścięgien spowodowane monotonnymi ruchami.
• Choroby neurologiczne:
• zatrucia neurotoksynami,
• choroby wywołane wibracją (np. choroba wibracyjna),
• neuropatie zawodowe związane z przewlekłym narażeniem na metale ciężkie lub pestycydy.

Niektóre schorzenia, jak ostre zatrucia substancjami chemicznymi czy alergiczne reakcje, mogą być rozpoznane w ciągu kilku dni od narażenia, podczas gdy inne, np. nowotwory lub przewlekłe zmiany popromienne, mogą być uznane za choroby zawodowe nawet wiele lat po zakończeniu ekspozycji.

Wiedza o aktualnym wykazie chorób zawodowych jest kluczowa zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Zapewnia ochronę zdrowia pracowników oraz ułatwia ubieganie się o należne świadczenia w przypadku wystąpienia schorzenia zawodowego. Szczegóły wykazu można znaleźć w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1367). Dokument do pobrania poniżej.

Jak zgłosić podejrzenie choroby zawodowej?

Procedura zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej przebiega w trzech etapach:

• Zgłoszenie podejrzenia:
• Pracodawca, lekarz prowadzący lub sam pracownik (lub były pracownik) zgłasza podejrzenie choroby zawodowej do właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego i okręgowego inspektora pracy.
• W przypadku pracowników aktywnych zawodowo zgłoszenie odbywa się za pośrednictwem lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną.
• Rozpoznanie:
• Po przeprowadzeniu badań lekarskich oraz analizy dokumentacji medycznej i warunków pracy, lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub jej braku.
• Stwierdzenie:
• Na podstawie orzeczenia lekarskiego państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję administracyjną o stwierdzeniu choroby zawodowej.

Jeżeli decyzja jest negatywna, pracownik może się od niej odwołać w terminie 14 dni. W przypadku kolejnego oddalenia roszczenia istnieje możliwość złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Jakie świadczenia przysługują w razie choroby zawodowej?

Pracownik, u którego stwierdzono chorobę zawodową, może ubiegać się o świadczenia przewidziane w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Do najważniejszych należą:

• zasiłek chorobowy w wysokości 100% wynagrodzenia,
• świadczenie rehabilitacyjne, jeśli po okresie zasiłkowym konieczna jest dalsza rehabilitacja,
• zasiłek wyrównawczy dla osób, które muszą zmienić stanowisko pracy na gorzej płatne,
• jednorazowe odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu (1431 zł za każdy procent uszczerbku),
• renta z tytułu niezdolności do pracy,
• renta szkoleniowa, jeśli konieczne jest przekwalifikowanie zawodowe,
• dodatek pielęgnacyjny,
• pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego, szczepień ochronnych i przedmiotów ortopedycznych.

W razie śmierci pracownika jego bliscy mogą ubiegać się o jednorazowe odszkodowanie oraz rentę rodzinną.

Choroby zawodowe 2025. Ile wynosi jednorazowe odszkodowanie?

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu choroby zawodowej to świadczenie pieniężne przyznawane przez ZUS osobom, które na skutek schorzenia doznały stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Wysokość odszkodowania określana jest na podstawie procentowego uszczerbku i wynosi 1431 zł za każdy procent uszczerbku (stan prawny na styczeń 2025 r.). Odszkodowanie jest przyznawane również w przypadku pogorszenia stanu zdrowia osoby pobierającej rentę z tytułu choroby zawodowej lub w razie śmierci pracownika – wówczas świadczenie przysługuje członkom jego rodziny.

Dla osób całkowicie niezdolnych do pracy oraz wymagających stałej opieki, świadczenie wynosi 25 044 zł, niezależnie od procentowego uszczerbku na zdrowiu. W przypadku śmierci pracownika członkom jego rodziny przysługuje odszkodowanie w wysokości 128 799 zł, przy czym każdy dodatkowy uprawniony członek rodziny otrzymuje zwiększenie świadczenia o 25 044 zł.

W okresie od 1 kwietnia 2024 r. do 31 marca 2025 r. kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej wynoszą:

• 1431 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• 1431 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
• 25 044 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
• 25 044 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
• 128 799 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• 64 399 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
• 128 799 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 25 044 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
• 128 799 zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnionych jest równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 25 044 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
• 25 044 zł, gdy obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; każdemu z nich przysługuje ta kwota, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
• 64 399​​​​​​​ zł, gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz 25 044 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

Jednorazowe odszkodowanie z ZUS - przykład pana Bogdana

Pan Bogdan przez 30 lat pracował w zakładzie produkcyjnym, gdzie był narażony na pył i substancje chemiczne. Zdiagnozowano u niego przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), która została uznana za chorobę zawodową. Komisja lekarska ZUS orzekła, że pan Bogdan doznał 15% długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Na tej podstawie ZUS przyznał mu jednorazowe odszkodowanie w wysokości:

• 15×1431 zł=21 465 zł.

Dodatkowo, w wyniku pogorszenia stanu zdrowia, pan Bogdan po kilku latach uzyskał orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji. Z tego tytułu przysługuje mu dodatkowe świadczenie w wysokości 25 044 zł.

Łącznie pan Bogdan otrzymał:

• 21 465 zł + 25 044 zł = 46 509 zł.

Jednorazowe odszkodowanie to istotne wsparcie finansowe dla osób, które poniosły trwały uszczerbek na zdrowiu w wyniku pracy w szkodliwych warunkach. Warto jednak pamiętać, że świadczenie to nie wyklucza możliwości ubiegania się o inne świadczenia, takie jak renta z tytułu niezdolności do pracy czy odszkodowanie od pracodawcy na drodze cywilnoprawnej.

Kiedy można dochodzić odszkodowania od pracodawcy?

Jeśli świadczenia z ZUS nie wystarczają, pracownik może wystąpić do pracodawcy z roszczeniem odszkodowawczym na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Musi jednak udowodnić, że pracodawca nie zapewnił odpowiednich warunków pracy, co doprowadziło do wystąpienia choroby zawodowej. Ważne jest zachowanie 3-letniego terminu przedawnienia roszczeń, liczonego od momentu uzyskania informacji o schorzeniu.

Jak często występują choroby zawodowe w Polsce?

Choroby zawodowe w Polsce są regularnie monitorowane przez państwowe inspekcje sanitarne i instytucje zdrowia publicznego. Z raportów wynika, że każdego roku liczba przypadków chorób zawodowych oscyluje w granicach 2–3 tysięcy. Najczęściej zgłaszane schorzenia dotyczą pylic płuc, chorób zakaźnych oraz układu oddechowego. W ostatnich latach zauważono wzrost liczby przypadków boreliozy, co wiąże się z rosnącym narażeniem pracowników leśnych i rolników na kleszcze. Statystyki wskazują również, że choroby zawodowe częściej występują w przemyśle ciężkim, górnictwie i rolnictwie, gdzie warunki pracy są szczególnie wymagające.

Jakie sektory zawodowe są najbardziej narażone na choroby zawodowe?

Wykonywanie pracy w określonych branżach wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia chorób zawodowych. Do najbardziej narażonych sektorów należą:

• Przemysł górniczy i hutniczy: wysoka ekspozycja na pyły i substancje chemiczne zwiększa ryzyko pylic płuc oraz przewlekłego zapalenia oskrzeli.
• Służba zdrowia: lekarze, pielęgniarki i ratownicy medyczni często mają do czynienia z chorobami zakaźnymi, takimi jak wirusowe zapalenie wątroby czy gruźlica.
• Rolnictwo i leśnictwo: pracownicy tych sektorów narażeni są na boreliozę, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych oraz wypadki spowodowane używaniem maszyn rolniczych.
• Przemysł chemiczny i budowlany: kontakt z substancjami toksycznymi, takimi jak azbest, benzen czy formaldehyd, zwiększa ryzyko nowotworów oraz ostrych zatruć.
• Praca biurowa i związana z technologią: choć mniej oczywista, może prowadzić do zespołu cieśni nadgarstka, przewlekłego bólu kręgosłupa czy innych schorzeń układu ruchu spowodowanych wielogodzinnym siedzeniem i używaniem komputerów.