Polskie pielęgniarki: Pracują na dwóch etatach, ale i tak muszą dorabiać prywatnymi wizytami. Pogardzane przez lekarzy i pacjentów

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Lublinie odwołał wcześniej zaplanowane zabiegi i operacje. Podobna sytuacja zdarzyła się w kwietniu w Szpitalu im. N. Barlickiego w Łodzi. Przyczyną była nieobecność pielęgniarek, które przebywały na zwolnieniu lekarskim. Od paru miesięcy pielęgniarki i położne ze Szpitala Wojewódzkiego w Suwałkach domagają się m.in. podwyżek oraz zwiększenia zatrudnienia, podobnie ich koleżanki z Ostrowca Świętokrzyskiego. Takich miejsc zapalnych w całym kraju jest więcej.

„Należy pokazać kochane koleżanki, jaka jest sytuacja i 1–2 miesiące zostać na jednym etacie, i to jeszcze w konkretnych miesiącach, i w całej Polsce. Zobaczycie, jak szybko będą podwyżki godne naszej pracy”– napisała na forum internetowym jedna z pielęgniarek.

Z Darią spotykam się na parkingu niedaleko szpitala, w którym pracuje. Uśmiechnięta brunetka ciągnie za sobą walizkę. Pielęgniarki mówią, że to ich drugi dom na kółkach. Wyposażony w bieliznę, skarpetki, ręczniki, środki czystości i jedzenie. Rzeczy niezbędne, gdy po jednym dyżurze trzeba zacząć następny w innym szpitalu. Przez ostatnie cztery lata Daria łączyła etat w rodzinnej Ostrołęce z pracą na kontrakcie w oddalonej o 100 km Warszawie. Z jednej pensji opłacała czynsz, rachunki i część raty kredytu. Pieniądze za dodatkowe 120 godz. miesięcznie były na jedzenie i podstawowe potrzeby. – Jazda w obie strony zajmowała cztery godziny. Wracasz do domu i chcesz od razu wylądować w łóżku, ale czekają na ciebie dzieci. Żeby zamienić z nimi kilka słów, odsypiałam w autobusie – opowiada.

Na początku roku przeprowadziła się do Warszawy. Pracuje na etacie w jednym ze szpitali, na pół etatu w dwóch kolejnych, do tego jeździ do prywatnych pacjentów. W sumie wychodzi 320 godz. miesięcznie. Z kieszeni fartucha wyjmuje telefon, pokazuje rozpisany na cały tydzień grafik. – Dzisiaj mam dobę tutaj, pomarańczowy kolor oznacza, że jadę później na nocny dyżur do szpitala A, po którym wracam do domu. Różowy kwadracik jutro o 11 to prywatny pacjent, więc muszę się sprężać, przygotować dzieci do szkoły i zrobić szybki obiad – wyjaśnia. W kalendarzu sprawy rodzinne i prywatne zaznaczyła na zielono i niebiesko. Stomatolog, odbiór dzieci ze szkoły i zakupy.

Wielka mi pani magister: Mobbing wśród pielęgniarek jest codziennością

Barbarę budzik stawia na nogi o godz. 3.50. Poranne czynności wykonuje jak w transie, śpieszy się, żeby zdążyć na autobus, który odjeżdża o godz. 4.30. Na warszawskim Dworcu Wileńskim wysiada półtorej godziny później, skąd metrem dojeżdża do Centrum. Wraca do domu o 21.30. Nocną zmianę zaczyna o 19, a w domu jest o 10 rano. Wtedy może się trochę przespać, ale często o godz. 15 zaczyna się szykować na kolejną nockę. O godz. 16.15 odjeżdża pociąg. Biorąc pod uwagę czas spędzony przez Barbarę w środkach komunikacji, cały dzień jest poza domem. Na oddziale warszawskiego szpitala, w którym pracuje, 80 proc. pielęgniarek to kobiety dojeżdżające z Radomia, Małkini, Siedlec. Umawiamy się na Dworcu Centralnym. Szczupła, drobna blondynka w jasnej dżinsowej kurtce wychodzi z pociągu. Za dwie godziny zaczyna nocny dyżur, na którym przeplatają się zabiegi planowe, zabiegi na ostrym dyżurze, urazy głowy i transplantacje. – Przyjmujemy zlecenia, usuwamy dreny, przewozimy chorych na oddział piętro wyżej, przyjmujemy z bloku operacyjnego po zabiegach. Sama opieka zależy od tego, w jakim stanie są pacjenci – bywają podłączeni do respiratorów i ciągłej, przyłóżkowej hemodializy. Czasami jest taki kocioł, że nie wiadomo, w co włożyć ręce. Zlecenia wykonywane są z opóźnieniem – opowiada o swojej szpitalnej codzienności. Pracuje ponad 20 lat. W swojej karierze była pielęgniarką koordynującą, oddziałową, pełniła obowiązki naczelnej. W tym czasie pracowała na kilku oddziałach intensywnej terapii, kardiochirurgii, transplantologii i chirurgii. Wymagające oddziały, ciężka praca, ale też duże doświadczenie. Połowa koleżanek, z którymi dzisiaj pracuje, dorabia na drugim etacie.

Oprócz pracy w zawodzie pielęgniarki dorabiają, wykonując prace niezwiązane z ich wykształceniem. – Znaczna część moich koleżanek jest zatrudniona przynajmniej na dwóch etatach związanych z zawodem pielęgniarki , a oprócz tego zajmuje się handlem, rękodziełem i szyciem. Zaraz pan zapyta, dlaczego tak dużo pracujemy – uprzedza moje pytanie Jadwiga, która pracuje od 27 lat, i szybko odpowiada: – Żeby zarobić na przyzwoitą egzystencję. Średnia wieku na jej oddziale wynosi 50 lat. Praca w szczególnie trudnych warunkach, bo to oddział psychiatryczny w jednym ze szpitali w woj. podkarpackim. Podobnie sytuacja wygląda w szpitalu w woj. łódzkim, w którym pracuje Joanna. Tam na 38 pielęgniarek ponad połowa dorabia w innych miejscach. – Znam wiele osób, które pracują na dwóch pełnych etatach. Jakiś czas temu moja koleżanka, która jest osobą samotną, zrezygnowała z drugiego etatu. Mogła sobie na to pozwolić dopiero, gdy wyszła finansowo na prostą – opowiada Joanna.

– Zarówno dorabianie na umowach cywilno-prawnych do pełnego etatu, jak i na samozatrudnieniu jest pracą przekraczającą wymiar pełnego etatu, co odbija się na zdrowiu pielęgniarek – komentuje dr Julia Kubisa z Uniwersytetu Warszawskiego, autorka książki „Bunt białych czepków” na temat działań związku zawodowego pielęgniarek i położnych. – Dodatkowa praca wynika z niskich zarobków. Trudno mieć o to pretensje do pielęgniarek. Niepokojące jest to, że w przypadku samozatrudnienia nikt właściwie nie ma możliwości ani prawa kontrolować, ile godzin w miesiącu pracują, ile nocy z rzędu zarywają – wszystko jest kwestią dowolnego umówienia się między stronami kontraktu. Jednoosobowe dyżury, opieka nad kilkudziesięcioma pacjentami naraz przypominają sytuacje, które miały miejsce w XIX-wiecznych szpitalach – tłumaczy.

Pielęgniarki robią, co mogą, żeby utrzymać swoje rodziny. Często płacą za to wysoką cenę. Dwa lata temu rozpadło się małżeństwo Darii. Jej mąż nie mógł zrozumieć, że wtedy, kiedy są święta albo kolejny wolny weekend, jego żona znów wychodzi do pracy. – Mąż wyobrażał sobie, że nasze życie będzie wyglądało inaczej, ale ja nie mogłam poświęcić tak dużo czasu rodzinie. Taką mam pracę – opowiada. – Mam magistra, skończyłam trzy specjalizacje: ratunkową, pediatryczną i chirurgiczną, i muszę tyrać jak wół w kilku miejscach, ale kto by się przejmował losem samotnej matki pielęgniarki.

Gdy zaczynamy rozmawiać o życiu prywatnym, Barbara robi krótką pauzę. – Nasza praca nie sprzyja życiu rodzinnemu. Wychodzimy do pracy, gdy jest ciemno, wracamy i też jest ciemno. Dziewczyny, które mają rodziny, starają się, jak mogą, żeby pokazać, że można na nie liczyć w każdej chwili. Urobione po łokcie potrafią jeszcze pomóc dzieciom przy lekcjach przez telefon, rozwiązać ich prywatne problemy i umówić do lekarza. Do tego druga praca i wieczne dokształcanie się. Pracując na moim oddziale, trzeba mieć co najmniej kurs kwalifikacyjny z anestezjologii i intensywnej opieki. Dobrze, jak jest jeszcze chirurgiczny. Na to wszystko trzeba znaleźć czas, a doba ma tylko 24 godz.

Cywilizacja dociera do szpitali: Liczbę pielęgniarek określi liczba łóżek

Niskie zarobki zmuszają do pracy na kilku etatach, często wiążą się też z kolejnymi zaciągniętymi kredytami. Sytuację finansową pielęgniarek od lat śledzi z bliska Alicja, która w zawodzie pracuje od 35 lat. Jeszcze kilkanaście lat temu przypadki zadłużania się były rzadkością wśród jej koleżanek. Wiele się zmieniło, odkąd na rynku pojawiły się oferty przeznaczone specjalnie dla pielęgniarek. Ona sama odrzuca kilka takich propozycji w miesiącu. – U mnie dziewczyny są zadłużone nawet w kilku miejscach. Pamiętam koleżankę, która odbierała codziennie kilka telefonów w sprawie spłaty kolejnej raty. Nie wiem, jakby się to skończyło, gdybyśmy jej wtedy nie pomogły – opowiada Alicja.

– Obserwuję koleżanki i dzisiaj prawie każda ma kredyt. Inaczej się po prostu nie da żyć. Pensje nie rosną, a koszty życia tak, gwałtownie. Żadna z nas nie marzy o życiu z kredytem. Jak są dzieci, to wystarczy policzyć, ile np. kosztują korepetycje, ubrania i jedzenie. Przez telefon można powiedzieć, że się kocha rodzinę, ale utrzymać się z tego nie da – mówi Barbara. I przywołuje historię 30-letniej pielęgniarki z jej oddziału, której podstawowa pensja wynosi 2100 zł. Zrobiła licencjat, ma dwie specjalizacje z anestezjologii i intensywnej opieki. Niedawno zaszła w ciążę. – I, proszę mi powiedzieć, jakie życie ją teraz czeka? – pyta.

Praca na kilku etatach, niskie zarobki, rozpadające się małżeństwa, poczucie winy z powodu niedopełnienia obowiązków i brak perspektyw na poprawę sytuacji stanowią część doświadczeń, które dają wyobrażenie o ciężkim położeniu pielęgniarek. Oprócz tego są jeszcze problemy, z którymi na ogół radzą sobie w samotności.

– Po dyżurach psychicznie czuję się, jakby mnie ktoś rozjechał walcem. To jest pierwsza linia frontu. Praca jak na polu minowym. Wystarczy drobny pretekst i już pacjenci zaczynają wyładowywać na nas cały swój gniew. Każdego dnia mierzymy się z agresją słowną i próbami fizycznych zaczepek. Latają krzesła, ktoś wywróci stół i zaciśnie przed oczami swoją pięść. Wiadomo, jak wtedy czuje się kobieta. Szczególnie niebezpieczni i nieprzewidywalni są pacjenci po dopalaczach i narkotykach – opowiada o swojej pracy na SOR Daria. W codziennej pracy pielęgniarki na własnej skórze doświadczają przyzwolenia na złe traktowanie. Zawodowym i społecznym prestiżem ustępują lekarzom, którzy mogą liczyć na szybką reakcję dyrekcji podczas protestu, lecz także na większe zainteresowanie mediów. Do tego dochodzi dyskryminacja ze względu na płeć. Jako kobiety pielęgniarki rozliczane są głównie z opiekuńczości i pokornej służby, a nie z wiedzy i kompetencji.

– Idziesz do pracy i dostajesz ciągle po głowie: od pacjentów, oddziałowej, ordynatora. Nie ma dyżuru, żeby ktoś mi nie naubliżał. Dużo rzadziej obrywają lekarze i pielęgniarze. Facetów się nie rusza. Pojawia się kobieta i kula śnieżna zaczyna się toczyć, jeden pacjent zaczyna i szybko dołączają kolejni. Biją w nas jak w worek treningowy. Wtedy po korytarzu niesie się: ty k..., zobacz, co ku… zrobiłaś, głupia p...o, jesteście pie… nierobami – opowiada Alicja. Najczęściej obrywają starsze pielęgniarki. One są najbardziej bezbronne.

500 złotych dla młodych pielęgniarek? Tak ministerstwo chce je przekonać do pozostania w kraju

– Łatwiej jest przywalić temu, kto jest niżej. Jak pan doktor spóźnia się, jadąc z jednej do drugiej przychodni, to pacjenci odreagowują na pielęgniarce i potem szybko kłaniają się w pas lekarzowi. Na oddziale szpitalnym też wszystkim się wydaje, że w hierarchii lekarz jest na górze, a pielęgniarka na dole. Nauczono nas empatii, ale nie zrozumienia dla siebie. Pamiętam, jak w starych liceach medycznych młode dziewczyny musiały mieć wykrochmalony kołnierzyk tak, że aż szyje ciął. Liczyła się wyprostowana postawa i, broń Boże, nie podnosić oczu, bo przełożona mogłaby odebrać to jako bezczelność. Takie weszłyśmy do zawodu – opowiada przewodnicząca Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych Krystyna Ptok.

– Pielęgniarki z mojego pokolenia nie potrafią się sprzeciwić. Większość z nich nie odzywa się, gdy ktoś je obraża, niezależnie, czy robi to pacjent, przełożona czy lekarz. Nauczono nas, żeby wszystko znosić z pokorą. Pamiętam, jak jedna z dziewczyn usłyszała od oddziałowej: ty k…, co tak stoisz i nic nie robisz. O takich sprawach się nie mówi. Dopiero po jakimś czasie zaczyna coś pękać – dodaje Alicja, która do dzisiaj wspomina warsztaty psychologiczne na temat radzenia sobie ze stresem przez pielęgniarki. W szkoleniu wzięło udział ponad 30 kobiet pracujących w publicznych i prywatnych placówkach. – W życiu nie widziałam tylu zastraszonych i wycieńczonych psychicznie kobiet. Z przerażeniem patrzyłam, jak dorosłe kobiety nie potrafią się postawić i powiedzieć „nie” zarówno w domu, jak i w szpitalu. Nie wszystko mogłam zrozumieć z tego, co mówią, bo tak głośno płakały – opowiada.

W szpitalu psychiatrycznym, w którym pracuje Jadwiga, zdarzają się pobicia, pogryzienia czy targanie za włosy przez pacjentów. Dochodzi do składania propozycji seksualnych i prób dotyku. Jest to szczególny typ pacjentów i pielęgniarki zdają sobie z tego sprawę. Dużo trudniej jest im znieść, że w razie jakichś niepowodzeń i komplikacji to zawsze one są winne. – Jest wiele zdarzeń niepożądanych, pacjenci próbują się powiesić, doznają jakiegoś urazu, niszczą wyposażenie szpitala, uciekają z terenu szpitala. Zawsze wtedy są pociągane do odpowiedzialności pielęgniarki. Nie liczy się to, że np. pacjent sygnalizował lekarzowi myśli samobójcze, a lekarz nie zmienił mu leczenia, że psycholog nie miał czasu porozmawiać z pacjentem przez kilka dni, że pielęgniarki raportowały o jego pogarszającym się stanie zdrowia – opowiada Jadwiga.

– Zna pan figurkę trzech małpek? – pyta mnie Barbara. Ma na myśli trzy mądre małpy, które zasłaniają sobie usta, oczy i uszy. To dla niej metafora szpitalnej rzeczywistości. – Miałam kiedyś spięcie z lekarzem, zabrakło mu argumentów i zaczął mi w sposób wulgarny grozić. Myśli pan, że ktoś się odezwał? Na sali było kilku lekarzy i kilka pielęgniarek. Oddziałowa pod nosem powiedziała, że przytarł mi nosa. Skierowałam sprawę do sądu i wygrałam – opowiada. Według niej szacunek do pielęgniarek ze strony środowiska lekarskiego jest mocno ograniczony. Chcąc przeżyć godnie w tej rzeczywistości, trzeba być po prostu silnym.

Niekorzystną sytuację pielęgniarek komplikuje to, że część z nich, która pełni funkcję oddziałowych i przełożonych, jest bardziej lojalna wobec dyrekcji niż wobec swojego środowiska. – Ekipa zarządzająca to grupa osób, które tworzą towarzystwo wzajemnej adoracji i nie pozwolą sobie zrobić krzywdy. Środowisko pielęgniarek jest specyficzne, panują tutaj duże emocje, które sprytnie wykorzystują osoby zarządzające, napuszczając jedne na drugie. Istnieje tzw. dwór zaufanych pielęgniarek, którym oddziałowe zawsze pomogą, jeśli te doniosą, co trzeba – opowiada Barbara.

– Osoby, które mają wpływ na poziomie np. szpitala, nie chcą z tego korzystać na rzecz własnej grupy zawodowej. Nie reprezentują interesów grupy zawodowej, tylko interesy pracodawcy, zgadzając się na rozwiązania, które są dla pielęgniarek niekorzystne. Można to nazwać syndromem królowej pszczół, bo odżegnują się od przynależności do grupy, której status jest niższy, mimo że z niej pochodzą, aspirując do przynależności do grupy, której status jest wyższy – kierownictwa. Wśród pielęgniarek, z którymi rozmawiałam, wiele jest rozgoryczenia i rozczarowania taką postawą – mówi dr Julia Kubisa.

– Wyczerpane fizycznie i psychicznie wracamy po ciężkich dyżurach do domów, gdzie nikt nie ma już siły wysłuchiwać kolejnych historii o niewdzięcznych pacjentach i awanturach z przełożonymi. Jeżeli pracujesz długo w takim systemie, to pamiętaj, że idąc do domu, nie masz o czym rozmawiać z córką, z mężem, bo oni żyją swoim życiem, ciebie już nie ma w tym świecie – mówi Barbara.

– Pracujesz po kilkanaście godzin dziennie, nie wiesz, w co włożyć ręce podczas dyżuru, bo tyle masz obowiązków. Potem z tym wszystkim wracasz do domu. Gdy mieszkała ze mną córka, a ja wracałam po ciężkim dyżurze, to ona wiedziała, kiedy coś jest nie tak, i że najlepiej będzie, jak zniknie mi z oczu. Wystarczyło delikatne skrzypnięcie szafki i zaczynała się jazda – opowiada Alicja.

Podwyżki dla pielęgniarek mogą być iluzoryczne. Byle nie oznaczały spadku płac

– Nie ma czasu na odreagowanie, przychodzimy do pracy, ale nikogo nie interesuje, jak się czujesz czy to, że zeszłaś akurat przed chwilą z 24-godzinnego dyżuru. Staramy się same sobie pomagać, nawet 15 min drzemki w pomieszczeniu socjalnym to dla nas bardzo dużo – opowiada Daria i po chwili dodaje: – Uczą nas na studiach, jak ważna jest etyka, ale można to włożyć między bajki. Po 36 godz. jestem tak zmęczona, że moja wrażliwość na ludzką krzywdę spada do zera. Proszę to wyraźnie napisać. Nie jesteśmy w stanie tego wytrzymać psychicznie i fizycznie. Kiedy rozmawiamy z koleżankami, wszystkie mówimy, że byśmy to rzuciły w cholerę, ale wypalimy papierosa i wracamy do pracy, bo nie mamy wyjścia.

Powszechne wypalenie zawodowe i brak wsparcia psychologicznego dla pielęgniarek stanowią dzisiaj, oprócz kwestii niskich pensji, najpoważniejszy problem. Ich stan zdrowia się pogarsza, przez lata temat ten był zamiatany pod dywan. Dzisiaj niewiele się zmieniło. – Coraz częściej lekarze diagnozują u moich koleżanek załamanie nerwowe i depresję. Sama mam problemy ze snem. Nie śpię dobrze od wielu miesięcy i nie wiem, czy dojdę do siebie. Wszystko to dzieje się na tle nerwowym. U wielu pojawiają się też zachowania psychosomatyczne – opowiada Alicja. – Pielęgniarka powinna się wyróżniać cierpliwością, uśmiechem na twarzy i siłami atlety – nie kryje oburzenia Joanna. Według niej realia wyglądają znacznie gorzej, niż to przedstawiają media. Ciągłe przemęczenie daje o sobie znać już po kilku latach pracy. Na moim przykładzie widać dobrze, jak na zdrowiu odbija się brak sprzętu pomocniczego – podnośników dla pacjentów, ciągłe ich podnoszenie i dźwiganie. Wszystko to skutkuje zmianami chorobowymi kręgosłupa, dyskopatiami i innymi przypadłościami. Szybko pojawiają się choroby serca, nadciśnienie tętnicze, ale koleżanki nie biorą zwolnień lekarskich, bo przecież „nie ma komu pracować” – dodaje.

Na oddziale, na którym pracuje Jadwiga, jest 70 łóżek. Na dyżurze pielęgniarka często ma pod swoją opieką nawet 30 pacjentów. Wszystkich obowiązków nie sposób wyliczyć. Kąpiel, zmiana pościeli, rozłożenie leków, przygotowanie kart do wizyty, zajęcia z psychoedukacji dla pacjentów. W międzyczasie trzeba zrobić wypisy i przyjęcia, przygotować do badań, wypełnić dokumentację w wersji elektronicznej i papierowej, zanieść badania do laboratorium i to wszystko z oczami dookoła głowy. – Musimy uważnie obserwować stan psychiczny naszych pacjentów. Część jest agresywna, inni mają tendencje samobójcze. Zawsze może się zdarzyć coś, co ciężko przewidzieć, bo zachowanie pacjentów jest nieprzewidywalne – opowiada Jadwiga.

– Wypalonych zawodowo jest większość moich koleżanek. Obciąża się nas wszystkim, czym tylko można, zmienia tak przepisy, żeby to pielęgniarka odpowiadała bardziej niż lekarz – mówi Barbara. I podaje przykład podawania krwi i preparatów krwiopochodnych. – W starym rozporządzeniu było tak napisane, że książkę transfuzji wypełniali lekarze, ale teraz robią to pielęgniarki. Jest masa dokumentacji. O transfuzji, podając numery, piszę w trzech miejscach: karcie przetoczenia, książce transfuzji i karcie wywiadów pielęgniarskich, gdzie opisuję chorego. Do tego książka raportów pielęgnacji, książka ruchu chorych, karty potwierdzające każdą wykonaną czynność, kontroli cewnika Foleya, wkłucia centralnego, wkłucia obwodowego, karta monitorowania poziomu bólu – wylicza Barbara.

Sytuację pielęgniarek pracujących na więcej niż jednym etacie dobrze zna Krystyna Ptok. – Przyjaźnię się z osobami, które pracują w dwóch szpitalach na izbach przyjęć, czyli na wymagających oddziałach. Widzę, jak przez lata zmieniały się osobowościowo. Dzisiaj każda konfliktowa sytuacja wymagająca przegadania, kończy się reakcją wybuchową z ich strony. Emocjonalnie już dawno wysiadły. Mówią, że mają tego dosyć, ale zaraz potem szybko wraca proza życia – opowiada i dodaje, że w najtrudniejszej sytuacji są samotne pielęgniarki. – Znam pielęgniarkę, która wynajmuje mieszkanie w Warszawie, za które płaci 2 tys. Miesięcznie zarabia 2,5 tys., więc żeby przeżyć, pracuje na drugim etacie. Jeśli jest mąż, to pół biedy, ale samotne pielęgniarki muszą dorabiać na godne życie.