Partnerstwo publiczno-prywatne realnym wsparciem inwestycyjnym dla samorządów

Realizacja Instalacji Termicznego Przekształcania Odpadów (ITPO) w Olsztynie połączyła partnerów publicznych i prywatnych. Kto się w nią zaangażował i co wniósł?

Budowa ITPO w Olsztynie to modelowy przykład partnerstwa publiczno-prywatnego i zarazem jedno z największych przedsięwzięć tego typu zrealizowanych w formule PPP w Polsce – wartość inwestycji wyniosła około 1 mld zł. Projekt został zainicjowany przez miasto Olsztyn. Za jego realizację odpowiadają: Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej (MPEC) oraz partner prywatny – spółka Dobra Energia dla Olsztyna, której większościowym udziałowcem jest fundusz Meridiam, specjalizujący się w długoterminowych inwestycjach infrastrukturalnych.

W ramach podziału zadań strona publiczna zapewniła teren pod budowę instalacji, odpowiada za infrastrukturę miejskiej sieci ciepłowniczej, dostarczanie strumienia odpadów z województwa war-mińsko-mazurskiego oraz odbiór ciepła wytwarzanego w procesie ich termicznego przekształcania. Do jej zadań należało również pozyskanie dofinansowania w wysokości ok. 233 mln zł z funduszy unijnych, udzielonego w ramach programu realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Partner prywatny odpowiada natomiast za zaprojektowanie, wybór wykonawcy, budowę oraz eksploatację instalacji przez 25 lat. Do jego zadań należy również zapewnienie pozostałej części finansowania.

Istotną rolę w strukturze finansowej odegrał Polski Fundusz Rozwoju (PFR). Jako krajowa instytucja wspierająca rozwój gospodarczy PFR wniósł nie tylko kapitał, ale również cenne know-how w zakresie realizacji projektów PPP. Jego udział zwiększył stabilność finansową projektu i przyczynił się do wzrostu jego wiarygodności w oczach inwestorów oraz instytucji zaangażowanych w finansowanie.

W montaż finansowy zaangażowany był fundusz Meridiam oraz banki komercyjne – zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Cała struktura finansowania została opracowana w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko po stronie publicznej przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiej efektywności ekonomicznej i operacyjnej inwestycji.

Jakie cele realizuje instalacja i jakie zaspokaja potrzeby?

ITPO to odpowiedź na trzy kluczowe potrzeby: energetyczną, środowiskową i gospodarczą. Po pierwsze – odpowiada na wyzwanie zapewnienia stabilnych, lokalnych źródeł ciepła i energii elektrycznej. Rocznie ITPO przetwarza 100 tys. ton odpadów komunalnych, generując energię cieplną odpowiadającą ok. 35 proc. zapotrzebowania mieszkańców Olsztyna oraz ponad 64 tys. MWh energii elektrycznej. Po drugie – znacząco poprawia efektywność gospodarki odpadami w regionie. Zamiast składować odpady niezdatne do recyklingu, przekształcamy je w energię, ograniczając tym samym emisje metanu, dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń. Dzięki najnowocześniejszym technologiom oczyszczania spalin instalacja spełnia rygorystyczne normy środowiskowe – nawet surowsze niż te przewidziane w unijnych standardach BAT (Best Available Techniques). Po trzecie – projekt stabilizuje lokalną gospodarkę cieplną i odpadową. Poprzez wykorzystanie paliwa alternatywnego ograniczamy zużycie węgla, a tym samym uniezależniamy się od tradycyjnych, wysokoemisyjnych źródeł energii. To kluczowy krok w kierunku lokalnej niezależności energetycznej.

ITPO to projekt wielowymiarowy – jego działanie rozwiązuje konkretne wyzwania Olsztyna i całego regionu Warmii i Mazur. W wymiarze energetycznym stanowi strategiczne uzupełnienie miejskiego systemu ciepłowniczego, który przez dekady opierał się na węglu. Dzięki nowoczesnej instalacji opalanej RDF-em, czyli wysokoenergetycznym paliwem z odpadów nienadających się do recyklingu, Olsz-tyn zyskuje stabilne, niskoemisyjne i przewidywalne źródło energii cieplnej – niezależne od wahań cen surowców kopalnych i sytuacji geopolitycznej. W wymiarze środowiskowym ITPO likwiduje ko-nieczność składowania znacznej części odpadów frakcji resztkowej lub transportowania ich do odległych instalacji tego typu, zlokalizowanych na drugim końcu kraju. Ponad połowa odpadów komunal-nych w Polsce wciąż trafia na składowiska, choć zgodnie z unijnymi celami do 2035 r. odsetek ten nie powinien przekraczać 10 proc. Instalacja w Olsztynie przyczynia się bezpośrednio do realizacji tych celów – odzyskując energię z odpadów i znacząco redukując emisję gazów cieplarnianych, zwłaszcza metanu, który powstaje w wyniku beztlenowego rozkładu śmieci na wysypiskach. Warto też podkre-ślić aspekt edukacyjny i społeczny – powstanie instalacji pokazuje mieszkańcom, że nowoczesna gospodarka odpadami to nie tylko selektywna zbiórka, ale również odpowiedzialne zagospodarowanie tego, czego nie możemy wykorzystać w roli surowców wtórnych. ITPO to kluczowy element domykający gospodarkę obiegu zamkniętego w Olsztynie i dowód na to, że transformacja ekologiczna może być realna, technologicznie zaawansowana i korzystna dla społeczności lokalnej.

Jak długo trwały poszczególne etapy realizacji inwestycji do momentu uruchomienia instalacji w styczniu 2025 r.?

Realizacja projektu ITPO w Olsztynie była procesem rozłożonym w czasie, który wymagał starannego planowania, uzgodnień instytucjonalnych oraz złożonych działań inwestycyjno-budowlanych. Całość procesu – od fazy koncepcyjnej po operacyjne uruchomienie – zajęła ponad sześć lat. W 2018 r. rozpoczęto analizy wykonalności i dialog konkurencyjny, który pozwolił dopasować formułę PPP do lo-kalnych uwarunkowań oraz wybrać najbardziej doświadczonego partnera prywatnego. Umowa została podpisana w grudniu 2020 r., a faza projektowania i przygotowań inwestycyjnych trwała do końca 2021 r. Fizyczne prace budowlane rozpoczęto w 2021 r., obejmowały one nie tylko samą instalację, ale też kotłownię szczytowo-rezerwową, modernizację przyłączy ciepłowniczych oraz rozbudowę infrastruktury towarzyszącej. Najbardziej intensywny był rok 2023, kiedy powstały kluczowe elementy technologiczne: bunkier na odpady, komora spalania, kocioł oraz nowoczesny system oczyszczania spalin. Montaż tych elementów wymagał najwyższej precyzji oraz koordynacji międzynarodowych zespołów inżynierów. Rok 2024 to etap testów i rozruchów – tzw. rozruch zimny i rozruch gorący, które służą weryfikacji parametrów technicznych całej instalacji i synchronizacji systemów sterujących. Przekazanie do eksploatacji nastąpiło 10 grudnia 2024 r., a przecięcie wstęgi podczas ceremonii otwarcia 15 stycznia 2025 r. było symbolicznym momentem, który zamknął etap budowy i rozpoczął nowy rozdział w historii energetyki komunalnej Olsztyna.

Co było najtrudniejsze podczas realizacji przedsięwzięcia?

Największym wyzwaniem było zarządzanie projektem w czasie pandemii COVID-19 oraz wybuchu wojny w Ukrainie. Pandemia spowodowała zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw, opóźnienia w dostawach kluczowych komponentów i wzrost kosztów. Dodatkowo agresja Rosji na Ukrainę pogłębiła problemy logistyczne, m.in. wstrzymała dostawy stali zamówionej z ukraińskich hut. Opóźnienia w dostawach komponentów, wzrost kosztów oraz ograniczenia mobilności wymusiły elastyczne podejście do logistyki i harmonogramów. Konieczne było szybkie reagowanie, wprowadzanie zmian organi-zacyjnych i ścisła współpraca wszystkich stron, aby zapewnić ciągłość prac i bezpieczeństwo personelu.

Angażowanie się w partnerstwo publiczno-prywatne budzi czasami obawy w Polsce. Czy słusznie?

Obawy dotyczące PPP najczęściej wynikają z niedostatecznej wiedzy o mechanizmach tej formuły. Tymczasem odpowiednio przygotowane partnerstwo publiczno-prywatne – jak w przypadku ITPO – przynosi wymierne korzyści zarówno dla sektora publicznego, jak i mieszkańców. Kluczowe znaczenie ma transparentność, właściwy podział ryzyk i ról oraz zaangażowanie wiarygodnych partnerów. Dzięki PPP samorząd nie jest zmuszony do ponoszenia pełnego ciężaru inwestycji – zarówno finansowego, jak i wykonawczego. W zamian otrzymuje nowoczesną instalację, która przez 25 lat będzie zarządzana przez partnera prywatnego, przy jednoczesnym nadzorze ze strony sektora publicznego. Takie podejście pozwala skupić zasoby i kompetencje miasta na innych kluczowych dla lokalnych społeczności kwestiach, pozostawiając realizację wyspecjalizowanemu partnerowi. Model zastosowany w Olsztynie z powodzeniem może być powielany w innych miastach. Co więcej – już dziś stanowi inspirację dla samorządów, które szukają nowoczesnych sposobów finansowania nie tylko gospodarki odpadowej, ale także transformacji energetycznej i klimatycznej.

partner

___________________________________________

PFR widzi w samorządach ogromny potencjał

Transformacja energetyczna w strategii Polskiego Funduszu Rozwoju to absolutny fundament – na niej skupiamy naszą największą uwagę. Wynika to z ogromnych potrzeb kapitałowych w Polsce oraz naszej roli jako instytucji, która może pomóc zamknąć finansowanie projektów. Pracujemy zarówno z sektorem prywatnym, jak i samorządowym – w tym drugim przypadku nasza rola bywa nawet szersza, bo często wspieramy samorządy nie tylko kapitałowo, ale też doradczo, by możliwe było złożenie montażu finansowego. Nawet niewielki udział PFR może okazać się tym kluczowym, która domyka projekt i pozwala go zrealizować. W sektorze samorządowym widzimy znaczący potencjał szczególnie w zakresie modernizacji ciepłownictwa, gdzie możemy wspólnie działać i wypełnić lukę finansową po stopniowo zmniejszającym się zaangażowaniu w ten obszar środków unijnych.

Przykładem takiego efektywnego działania jest projekt „Dobra Energia dla Olsztyna”, w którym udział PFR na poziomie zaledwie 5 proc. pozwolił dopiąć inwestycję, gdy inne źródła finansowania zostały już wyczerpane – bez zwiększenia zadłużenia samorządu. Z naszych rozmów z samorządami wynika, że wciąż barierą pozostaje brak środków własnych. Nawet przy dostępnych dotacjach i pożyczkach ten jeden składnik często decyduje o powodzeniu projektu. I właśnie tu widzimy naszą rolę – by pomóc samorządom ten montaż finansowy domknąć.

Zachęcamy samorządy oraz miejskie spółki ciepłownicze do kontaktu z PFR. Każdy projekt może mieć inne potrzeby i wyzwania – jesteśmy gotowi, by wspólnie znaleźć rozwiązanie.