Plany ewakuacji ludności: gminy muszą już zbierać dane. Termin jest krótki

Teoretycznie na sporządzenie planów ewakuacji ludności wójtowie i starostowie mają czas do końca roku. W praktyce będzie go mniej, bo ten sam termin ustawa wyznacza dla analogicznych dokumentów krajowych i wojewódzkich, do których plany gmin i powiatów będą wkładem. Dlatego już teraz gminy powinny zacząć zbierać informacje niezbędne do ich sporządzenia.

Jednym z wyzwań, przed jakim stanęły w tym roku samorządy w Polsce, jest aktualizacja i uzupełnienie planów zarządzania kryzysowego. Obowiązki te wynikają z ustawy z 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (dalej: u.o.l.o.c.), która weszła w życie 1 stycznia br. Jednym z elementów tych planów są właśnie plany ewakuacji ludności.

Plan ewakuacji - co to za dokument

W dużym uproszczeniu na plan ewakuacji ludności składają się dokumenty i procedury opracowane w celu zapewnienia mieszkańcom bezpieczeństwa w sytuacjach kryzysowych, takich jak katastrofy naturalne, awarie technologiczne, ataki terrorystyczne lub inne zagrożenia. W dokumentach tych należy zaplanować przemieszczenie mieszkańców z obszarów narażonych na różnego rodzaju zagrożenia.

Plany ewakuacji ludności powinny m.in.: identyfikować zagrożenia, wyznaczyć trasy ewakuacyjne i miejsca zbiórek, ustalić procedury komunikacji, zarządzanie transportem, wsparcie dla szczególnych grup społecznych, szkolenia i ćwiczenia. Co do zasady organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie gminy jest wójt (burmistrz, prezydent miasta), a na obszarze powiatu – starosta.

Ustawa zakłada, że plany ewakuacji ludności powstaną na kilku poziomach:

► Gminnym i powiatowym. W myśl art. 43 ust. 1 u.o.l.o.s.: „wójt (burmistrz, prezydent miasta) i starosta opracowują, odpowiednio dla obszaru gminy i powiatu, wkłady do wojewódzkiego planu ewakuacji ludności”.

► Wojewódzkim. Plany ewakuacji dla gmin i powiatów zostaną wykorzystane przez wojewodów. Tak wynika z art. 42 ust. 1, zgodnie z którym „wojewoda opracowuje wojewódzki plan ewakuacji ludności na podstawie wkładów do planu ewakuacji przygotowanych przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) i starostów”. Doprecyzowaniem tego przepisu jest art. 43 ust. 2 u.o.l.o.c.: „Wojewoda określa obszary i kierunki ewakuacji ludności, w tym miejsca przyjęcia ludności. Wojewoda koordynuje przygotowanie wkładów do wojewódzkiego planu ewakuacji ludności przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) i starostów na obszarze województwa, wskazując zadania, o których mowa w art. 39 ust. 2, realizowane przez poszczególne gminy i powiaty”.

► Krajowym. Na podstawie planów wojewódzkich dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB) opracuje krajowy plan ewakuacji, co ma zapewnić kompleksowe podejście do zarządzania kryzysowego na wszystkich szczeblach administracji. W myśl art. 40 u.o.l.o.c. dyrektor RCB opracowuje krajowy plan ewakuacji na okres trzech lat. Krajowy plan ewakuacji podlega aktualizacji stosownie do potrzeb.
Zatem gminne i powiatowe plany ewakuacji ludności będą nie tylko częścią gminnych planów zarządzania kryzysowego, ale jednocześnie mają stać się wkładem do wojewódzkich planów ewakuacji.

Informacje, które gminy mogą zacząć zbierać już teraz

Władze lokalne muszą zebrać i przeanalizować informacje niezbędne do sporządzenia planów ewakuacji. Chodzi m.in. o takie dane, jak:

► Liczba osób do ewakuacji – plan powinien dokładnie określać, ile osób będzie ewakuowanych – co jest kluczowe, aby odpowiednio zaplanować zasoby i środki transportowe. Liczba osób, które trzeba będzie ewakuować będzie zależała m.in. od rodzaju zagrożenia (klęski żywiołowej, awarii technicznej lub wojny). Konieczne jest przy tym określenie priorytetów (np. dzieci, kobiety w ciąży, osoby przebywające w zakładach opiekuńczych, domach dziecka, szpitalach, podopieczni opieki społecznej, osoby niezdolne do samodzielnego poruszania się lub o ograniczonej możliwości poruszania się).
W przypadku masowej ewakuacji gminy, np. związanej z zagrożeniem wojennym, należy przyjąć założenie, że część osób zrobi to samodzielnie, wykorzystując własne środki transportu. Na podstawie doświadczeń szacunków analityków Civil Defense, firmy doradczej w zakresie obronności i obrony cywilnej, można założyć, że nawet ok. 70 proc. mieszkańców danej gminy będzie w stanie się samodzielnie ewakuować, 20 proc. będzie wymagało zorganizowanej ewakuacji, a 10 proc. pozostanie na zagrożonym terenie.

► Infrastruktura transportowa – należy zidentyfikować dostępne trasy transportu, takie jak drogi, rzeki i lotniska, które mogą być wykorzystane do przemieszczania ludzi. Precyzyjna identyfikacja infrastruktury transportowej ułatwi sprawną organizację ewakuacji w przypadku wystąpienia zagrożenia.

► Miejsca zakwaterowania – plan powinien zawierać informacje o miejscach, gdzie ewakuowana ludność może zostać zakwaterowana tymczasowo.

► Siły i środki transportowe – trzeba określić, jakie pojazdy i inne zasoby transportowe są potrzebne do przeprowadzenia ewakuacji, co pozwoli na efektywną organizację transportu.

► Zabezpieczenie procesu ewakuacji – plan powinien uwzględniać również działania mające na celu ochronę ludzi oraz mienia, co jest niezbędne do zminimalizowania szkód w trakcie ewakuacji.

► Osoby odpowiedzialne za koordynację – określenie ról i odpowiedzialności osób zaangażowanych w ewakuację jest kluczowe dla sprawnej organizacji działań i komunikacji podczas całego procesu. Za realizację tych zadań powinny odpowiadać wyznaczone osoby z urzędu miejskiego (urzędu gminy), w razie potrzeby wsparte przez przedstawicieli podmiotów ochrony ludności przeznaczonych do zabezpieczenia ewakuacji (wymienione w art. 17 u.o.l.o.c., m.in. zakładowe straże pożarne, zakładowe służby ratownicze, terenowe służby ratownicze, związek ochotniczych straży pożarnych).

► Sposób powiadamiania ludności – plan powinien zawierać metody informowania mieszkańców o konieczności ewakuacji, co jest istotne, aby wszyscy byli świadomi sytuacji i wiedzieli, co robić. Sposób powiadamiania ludności uzależniony będzie od specyfiki, możliwości i zwyczajów przyjętych w danej gminie. Należy uwzględnić lokalne media, urządzenia nagłaśniające służb, takich jak policja czy straż pożarna, oraz syreny alarmowe. W komunikatach powinny znaleźć się najważniejsze informacje dotyczące ewakuacji, w tym: konieczność ewakuacji, obszary do ewakuacji ludzi, wyznaczone trasy ewakuacyjne, dopuszczalna ilość bagażu na osobę.

Plan ewakuacji gminy musi uwzględniać różne scenariusze – w zależności od rodzaju i skali zagrożenia (w tym ewakuacji w czasie wojny, na podstawie wytycznych wojewody). Ewakuacja musi być zatem planowana w kontekście np. zagrożeń chemiczno-ekologicznych, pożarowych, meteorologicznych, wojennych, związanych z lokalnymi zakładami produkcyjnymi. Każda z gmin umieszcza w planie i poddaje analizie tylko źródła zagrożeń faktycznie jej dotyczące.

Zebranie i analiza powyższych danych do planów to jedno z podstawowych działań, jakie obecnie musi wykonać samorząd, a jednocześnie jedno z najtrudniejszych. Analiza danych powinna być bowiem szeroka i skrupulatna. Gmina może skorzystać przy tym z pomocy firm specjalizujących się w tworzeniu planów zarządzania kryzysowego.

Wójt gminy powinien zlecić opracowanie planu ewakuacji poprzez wydanie zarządzenia. Gminne plany ewakuacji trzeba regularnie aktualizować oraz dostosowywać do zmieniających się warunków i potrzeb społeczności. Aktualizacji dokonuje się każdorazowo w przypadku istotnych zmian, np. zmian danych teleadresowych osób kierujących procesem ewakuacji.

►Skąd samorządy pozyskają środki na sporządzenie planów?

Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej przewiduje, że na finansowanie zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej państwo przeznaczać będzie corocznie środki w wysokości nie niższej niż 0,3 proc. produktu krajowego brutto.

Na poziomie gminy zadania ochrony ludności i obrony cywilnej będą finansowane z kilku źródeł, m.in. ze środków budżetów państwa i w ramach budżetu gminy. W myśl art. 154 ust. 3 u.o.l.o.c.: „Na finansowanie albo dofinansowanie zadań własnych z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej jednostki samorządu terytorialnego otrzymują środki w formie dotacji celowej z budżetu państwa”. Szczegółowy sposób finansowania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej dotowanych z budżetu państwa określony będzie w Programie Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej. Dokument ten ma być opracowywany przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Z budżetu gminy zadania mogą być finansowane w ramach rezerwy celowej przeznaczonej na zarządzanie kryzysowe.

►Ile czasu mają gminy na sporządzenie planów ewakuacji ludności?

Ustawodawca przewidział, że samorządy będą miały 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy na dostosowanie swoich planów zarządzania kryzysowego do wymogów ustawy (taki termin wskazuje art. 204 u.o.l.o.c.). Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2025 r. Zatem teoretycznie gminy mają jeszcze nieco ponad dziewięć miesięcy. Przy czym warto zauważyć, że termin ten dotyczy wszystkich organów ochrony ludności i obrony cywilnej. Zważywszy, że plany gmin i powiatów będą wkładami do planu wojewódzkiego, który również do tego czasu powinien powstać, zatem w gminach prace powinny się zakończyć odpowiednio wcześniej (choć ustawa tego nie wskazuje). W praktyce sporządzenie dokumentu, w związku z koniecznością stworzenia analiz i zebrania dużej ilości danych, może potrwać kilka miesięcy. Zależy to m.in. od specyfiki danej gminy, infrastruktury, jaką posiada, jej rozmiarów. Dlatego warto jak najszybciej podjąć działania przygotowawcze do opracowania planów.

W myśl art. 6 ust. 2 Rada Ministrów co dwa lata będzie przedstawiała Sejmowi i Senatowi sprawozdanie z wykonania ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej – w terminie do końca kwietnia. Pierwsze takie sprawozdanie przedstawi do końca kwietnia 2026 r. (art. 210 u.o.l.o.c.). ©℗