Czasowe elastyczne zasady w gospodarce finansowej JST pozostaną jeszcze przez pięć lat

Regulacje, które wprowadziła ustawa z 8 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, mają duże znaczenie dla gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego, w tym dla ustalania budżetu na kolejne lata.

Indywidualny wskaźnik zadłużenia

Jedna z najważniejszych zmian zawarta jest w dodanym ust. 2a do art. 243 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.). Umożliwi ona uwzględnienie w wieloletniej prognozie finansowej dochodów ze sprzedaży majątku faktycznie uzyskanych, wynikających ze sprawozdań bud żetowych JST. Zgodnie z tym przepisem: „Przy obliczaniu relacji, o której mowa w ust. 1, do dochodów bieżących budżetu pomniejszonych o wydatki bieżące dodaje się wykonane dochody ze sprzedaży majątku wynikające ze sprawozdań, o których mowa w ust. 2 pkt 4” . Zwiększy to możliwości zadłużania się JST. Ponadto w u.f.p. dodano nowy dział „VIa – Przepisy epizodyczne”. Regulacje w nim zawarte (art. 296a‒296c u.f.p.) są w istocie powtórzeniem obowiązujących dotychczas przepisów rozproszonych w różnych aktach prawnych, które pozwalały samorządom na czasowe, ulgowe, czyli bardziej elastyczne, podejście do konstruowania budżetów, niż wynikało to z podstawowych rygorystycznych reguł zwartych w u.f.p. Po raz pierwszy zastosowano je w związku z załamaniem gospodarki w ustawach covidowych, w kolejnych latach rokrocznie przedłużano ich obowiązywanie. Tym razem postanowiono je wprowadzić do podstawowej regulacji i przedłużyć ich działanie na kolejnych pięć lat.

Zasady równowagi budżetowej

Z nowych przepisów na szczególną uwagę zasługuje art. 296a ust. 1 u.f.p. Jego istotę stanowi możliwość angażowania tzw. wolnych środków w celu zbilansowania budżetu na dany rok. Zgodnie z tą regulacją „do ustalenia na lata 2026‒2029 relacji, o której mowa w art. 242 ust. 1 i 2, dochody bieżące jednostki samorządu terytorialnego mogą być powiększone także o przychody, o których mowa w art. 217 ust. 2 pkt 6”.Jest to przepis szczególny, co do zasady bowiem art. 242 u.f.p. nie przewiduje angażowania tych środków (jego ust. 1 brzmi: „Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie może uchwalić budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące powiększone o przychody, o których mowa w art. 217 ust. 2 pkt 5, 7 i 8” – czyli o tzw. wolne środki).

Wolne środki nie mają normatywnej definicji, aczkolwiek można ją wywieść z art. 217 ust. 2 pkt 6 u.f.p. Z treści tego przepisu wnioskować można, że wolne środki to „nadwyżka środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu JST innych niż określone w pkt 5 i 8” (czyli nadwyżki budżetu z lat ubiegłych, w tym wynikające z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych). W praktyce wolne środki były dotychczas wielokrotnie angażowane przez JST w celu zrównoważenia części bieżącej budżetu, wiele JST nie było bowiem w stanie osiągnąć tej równowagi z wykorzystaniem przychodów określonych w art. 217 ust. 2 pkt 5, 7 i 8 u.f.p. Według tego przepisu deficyt budżetu JST może być sfinansowany przychodami pochodzącymi m.in. z:

„5) nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego z lat ubiegłych, pomniejszonej o środki określone w pkt 8; (…)

7) spłaty udzielonych pożyczek w latach ubiegłych lub środki z lokat dokonanych w latach ubiegłych;

8) niewykorzystanych środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu, wynikających z rozliczenia dochodów i wydatków nimi finansowanych związanych ze szczególnymi zasadami wykonywania budżetu określonymi w odrębnych ustawach oraz wynikających z rozliczenia środków określonych w art. 5 ust. 1 pkt 2 i dotacji na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego z udziałem tych środków”.

Znaczenie dla JST ma również art. 296a ust. 2 u.f.p., dotyczy bowiem możliwości przekroczenia relacji z art. 242 ust. 1‒2 u.f.p. (pod wskazanymi tamże warunkami). On również ma być stosowany aż do 2029 r.

Natomiast art. 296b u.f.p. zachowuje możliwość nieujmowania w indywidualnym wskaźniku spłaty zadłużenia JST potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez JST poręczeń i gwarancji. ©℗