Jak prawidłowo wydatkować środki uzyskane z opłat za odpady komunalne?

Regionalna izba obrachunkowa zakwestionowała przyjęty w naszej gminie sposób ponoszenia wydatków związanych z systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. Według izby niedopuszczalna jest obecna praktyka wypłat bezpośrednio z rachunku urzędu, na którym są gromadzone dochody z opłat za odpady. Jak zatem powinny wyglądać przepływ tych środków i dokonywanie wydatków?

Określenie prawidłowego sposobu ewidencjonowania środków pochodzących z systemu gospodarowania odpadami komunalnymi wymaga przeanalizowania przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: u.c.p.g.) i ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.).

Wyodrębniony rachunek

W myśl art. 6r ust. 1 u.c.p.g. opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi stanowi dochód gminy. Na szczególną uwagę zasługuje jednak art. 6r ust. 1ab u.c.p.g., który stanowi, że środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina lub związek międzygminny gromadzą na wyodrębnionym rachunku bankowym.

Istotne jest również to, że ustawodawca ściśle określił zasady wydatkowania środków z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Nie mogą być one wykorzystane na cele niezwiązane z pokrywaniem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi (stanowi o tym art. 6r ust. 1aa uc.p.g.). Cele zaś, na jakie można wydawać środki z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, określa art. 6r ust. 2 u.c.p.g. Gmina pokrywa z nich m.in. koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, które obejmują koszty:

1) odbierania, transportu, zbierania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych,

2) tworzenia i utrzymania punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych,

3) obsługi administracyjnej tego systemu,

4) edukacji ekologicznej w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami komunalnymi.

Ponadto z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina może pokryć koszty wyposażenia nieruchomości w pojemniki lub worki do zbierania odpadów komunalnych oraz koszty utrzymywania pojemników w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym (art. 6r ust. 2a u.c.p.g). Z pobranych opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina może pokryć koszty utworzenia i utrzymania punktów napraw i ponownego użycia produktów lub części produktów niebędących odpadami (ust. 2aa).

Jednostki budżetowe

Jednak kluczowe znacznie ma art. 11 u.f.p., w myśl którego jednostkami bud żetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych niemające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, który określa w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym jednostki budżetowej.

Przytoczony wyżej przepis ma zastosowanie do jednostek budżetowych pozostających w strukturze jednostki samorządu terytorialnego. Status taki ma m.in. urząd gminy (miasta). W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że cechy jednostki budżetowej powodują, że choć jest ona wyodrębniona organizacyjnie, to nie prowadzi działalności gospodarczej w sposób samodzielny czy niezależny od gminy, której majątkiem, w tym środkami finansowymi, dysponuje. Celem takiej jednostki nie jest zresztą prowadzanie działalności gospodarczej. Co najwyżej taka działalność może wystąpić przy okazji innej aktywności o zasadniczym charakterze. O wyodrębnieniu organizacyjnym gminnej jednostki budżetowej decyduje gmina. I służy do wykonywania jej zadań. Jako organ władzy publicznej, a zarazem osoba prawna, gmina do wykonywania ciążących na niej zadań musi wykorzystywać inne jednostki organizacyjne, cechujące się różnym stopniem samodzielności czy niezależności (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 grudnia 2016 r., sygn. akt I FSK 278/15).

Stanowisko RIO

Pomocne może być stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy zawarte w wystąpieniu pokontrolnym z 24 października 2024 r. (znak RIO-KF-4104-31/2024). W dokumencie tym izba uznała za nieprawidłowe: „(...) dokonanie w latach 2022‒2024 wydatków związanych z pokrywaniem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi bezpośrednio z rachunku urzędu, na którym były gromadzone dochody pochodzące z opłat za gospodarowanie tymi odpadami (...)”. RIO ustaliła także, że środki pochodzące z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi gmina gromadziła na wyodrębnionym rachunku bankowym. Następnie bezpośrednio z tego rachunku były ponoszone wydatki za usługi odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych, a także inne wydatki związane z funkcjonowaniem systemu gospodarowania odpadami.

RIO podkreśliła, że finansowanie wydatków związanych z pokrywaniem kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi bezpośrednio z rachunku dochodów pochodzących z opłat za gospodarowanie tymi odpadami stanowiło naruszenie art. 11 ust. 1 u.f.p., zgodnie z którym samo rządowe jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Odpowiedzialność za powyższą nieprawidłowość izba przypisała wójtowi gminy, sekretarzowi gminy oraz skarbnikowi gminy, którzy zatwierdzali wydatki do wypłaty. W ramach wniosku pokontrolnego nakazała jednostce, aby przy rozliczaniu systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przestrzegała zasad wynikających z u.f.p., a więc:

• pokrywała wydatki, w tym związane z funkcjonowaniem systemu gospodarowania odpadami komunalnymi bezpośrednio z budżetu oraz
• odprowadzała pobrane dochody z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego, stosownie do wymogu wynikającego z art. 11 ust. 1 u.f.p.

Podsumowując: RIO słusznie zakwestionowała praktykę przyjętą przez gminę. Środki z opłat za gospodarowanie odpadami są gromadzone na wyodrębnionym rachunku bankowym. Muszą zostać jednak z niego odprowadzone do budżetu gminy, a następnie przekazane do urzędu gminy jako zasilenie tej jednostki w środki na wydatki. ©℗