Obowiązująca od 5 października nowelizacja wprowadziła m.in. rozwiązania mające pomóc samorządom w porządkach po wydarzeniach z września br. Są wśród nich regulacje, które dotyczą również innych JST, głównie niosących pomoc poszkodowanym.

Ustawa z 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach dotyczących usuwania powodzi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1473; dalej: specustawa) wprowadziła nowe uprawnienia, ułatwienia i obowiązki dla włodarzy oraz innych organów i instytucji samorządowych, dzięki którym mogą oni sprawniej i szybciej usuwać skutki powodzi i nieść pomoc potrzebującym. Co ważne ‒ niektóre z tych przepisów dotyczą nie tylko JST poszkodowanych we wrześniu br., lecz także innych samorządów, np. położonych w ich sąsiedztwie lub udzielających im pomocy. Na przykład nowy zasiłek edukacyjny w wysokości 1000 zł muszą wypłacać wójtowie gmin sąsiadujących z tymi objętymi powodzią, jeśli to na ich terenie przebywa osoba poszkodowana. Nowe przepisy pozwolą również np. na pomoc ze strony innych samorządów w realizacji zadań oświatowych na rzecz uczniów z placówek mających siedziby na obszarze gmin dotkniętych skutkami powodzi. Wskazujemy kilkanaście zmian zasługujących na szczególną uwagę włodarzy, zaznaczając, które z nich dotyczą również gmin niedotkniętych powodzią bezpośrednio.

1. decyzję o zasiłku podpisze nie tylko wójt

Już nie tylko wójt może wydawać decyzje w sprawie przyznania i wypłaty zasiłku powodziowego dla poszkodowanych. W myśl nowego art. 5a dodanego do ustawy z 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach dotyczących usuwania skutków powodzi (Dz. U. z 2024 r. poz. 654; dalej: u.s.r.d.u.) wójt (burmistrz, prezydent miasta) może upoważnić do tego pracownika urzędu gminy oraz gminnej jednostki organizacyjnej. Upoważnienie musi mieć formę pisemną.

Przypomnijmy, że tzw. zasiłek powodziowy jest przyznawany na wniosek rodziny lub osoby samotnie gospodarującej. Wniosek trzeba złożyć do 15 marca 2025 r. do wójta (burmistrza, prezydenta miasta):

  • gminy, na której terenie wnioskodawca poniósł szkodę w wyniku powodzi, albo
  • gminy sąsiadującej, na której terenie przebywa z powodu ewakuacji albo konieczności opuszczenia zagrożonego miejsca zamieszkania.

2. poluzowanie wymogów wobec szkół

Specustawa wprowadziła też ułatwienia w zakresie organizacji opieki nad dziećmi w wieku do lat trzech. W myśl nowo dodanego art. 5a u.s.r.d.u. dopuszcza się niestosowanie przepisów m.in. o:

  • minimalnym wieku uprawniającym do objęcia opieką w klubie dziecięcym (co do zasady jeden rok);
  • maksymalnej liczbie miejsc w klubie dziecięcym (30 dzieci);
  • liczbie opiekunów sprawujących opiekę przypadających na 8 dzieci;
  • zatrudnieniu jednej pielęgniarki lub położonej na 20 dzieci.

Warto zauważyć, że wyłączenie stosowania niektórych wymogów jest dozwolone nie tylko w gminach objętych powodzią, lecz także na terenie innych JST przyjmujących dzieci z poszkodowanych gmin. Dotyczy zarówno placówek publicznych, jak i niepublicznych.

3. wójtowie wypłacą zasiłek edukacyjny

Nowością jest jednorazowy zasiłek losowy na cele edukacyjne w wysokości 1 tys. zł (nowy art. 5d u.s.r.d.u.).

Przeznaczony jest dla:

  • dziecka realizującego obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne lub
  • ucznia uczęszczającego do szkoły wszystkich typów, kształcącego się w tej szkole w formie dziennej.

Zasiłek nie zależy od dochodów, przyznaje się go na wniosek rodziców dziecka lub ucznia, jego opiekunów prawnych, rodziców zastępczych, osób prowadzących rodzinny dom dziecka, opiekunów faktycznych w rozumieniu ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 421; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 858; dalej: u.p.p.w.d.) albo pełnoletniego ucznia, albo na wniosek innej osoby (za zgodą wyżej wymienionych osób). Wniosek składa się w terminie do 15 marca 2025 r. do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy:

  • na terenie której wnioskodawca poniósł szkodę w wyniku powodzi albo
  • gminy sąsiadującej, na terenie której przebywa w wyniku ewakuacji albo konieczności opuszczenia zagrożonego miejsca zamieszkania.

Decyzję o przyznaniu zasiłku losowego włodarz musi wydać niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch dni od dnia wpłynięcia wniosku.

4. pomoc międzygminna w zakresie kształcenia

Na podstawie nowo dodanego art. 5g u.s.r.d.u. „jednostki samorządu terytorialnego, w ramach zadań własnych, mogą zapewnić uczniom i wychowankom przedszkoli innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oświatowych, które mają siedziby na obszarze gmin dotkniętych skutkami powodzi, kształcenie, wychowanie i opiekę w okresie niezbędnym do usunięcia szkód powstałych w wyniku powodzi”. Opisane wyżej zadania wykonują odpowiednio wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa. Nowy przepis umożliwia więc pomoc ze strony innych samorządów w realizacji zadań oświatowych na rzecz uczniów z gmin objętych skutkami powodzi.

5. przeniesienie pracownika samorządowego

Do 15 marca 2025 r. można przenieść pracownika samorządowego za jego zgodą do wykonywania takiej samej lub innej pracy niż określona w umowie o pracę, zgodnej z jego kwalifikacjami, w jednostce organizacyjnej pomocy społecznej (o której mowa w art. 6 pkt 5 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej) w tej samej lub innej miejscowości (pozwala na to nowy art. 8i u.s.r.d.u.).

Przeniesienie następuje na podstawie porozumienia jednostek. Musi ono w szczególności:

  • wskazywać podstawę prawną przeniesienia;
  • dane pracownika i jego kwalifikacje oraz dotychczasowe stanowisko pracy;
  • określać nowe stanowisko pracy;
  • określać datę, z jaką nastąpi przeniesienie, rozpoczęcie i zakończenie świadczenia pracy;
  • wskazywać wynagrodzenie w wysokości nie niższej niż dotychczasowe;
  • zawierać oświadczenie, że przeniesienie nie narusza ważnego interesu jednostki, która dotychczas zatrudniała pracownika;
  • wskazywać potrzeby jednostki przyjmującej uzasadniające przeniesienie;
  • określać zasady odpowiedzialności jednostki, która dotychczas zatrudniała pracownika i jednostki przyjmującej za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy.

Nowy przepis, co wydaje się uzasadnione, daje zatem możliwość elastycznego przenoszenia pracowników, również z innych gmin do JST objętych powodzią.

6. prawo pierwokupu

Do 30 kwietnia 2025 r. gminy poszkodowane w powodzi mają prawo pierwokupu lokali mieszkalnych lub budynków mieszkalnych jednorodzinnych położonych na ich obszarze uprawnienie to daje im nowy art. 27a u.s.r.d.u.). Nabyte przez gminę lokale mieszkalne oraz budynki mieszkalne jednorodzinne wejdą w skład mieszkaniowego zasobu gminy.

7. umowy najmu na czas oznaczony

Nowością jest też możliwość zawierania umów najmu z poszkodowanymi w powodzi na czas oznaczony. To wyjątek od ogólnych regulacji, gdyż co do zasady gmina stosuje umowy na czas nieoznaczony (co wynika z przepisów ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego; t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 725). W myśl dodanego art. 27b u.s.r.d.u. powyższego przepisu nie stosuje się „do odpłatnego używania lokalu wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy przez poszkodowanego, który w wyniku powodzi czasowo utracił możliwość zaspokajania potrzeb mieszkaniowych w dotychczasowym miejscu zamieszkania”. Rozwiązanie to pozwala gminom na wynajmowanie czasowe mieszkań osobom, których mieszkania lub domy zostały uszkodzone w powodzi w stopniu wykluczającym zamieszkanie. Ustawodawca nie zawęził kręgu gmin, które mogą skorzystać z przepisu.

8. zmiany w finansowaniu odbudowy lub remontu zasobu komunalnego

Znowelizowany art. 28 u.s.r.d.u. rozszerza zakres finansowania z tzw. funduszu dopłat. Można będzie z niego finansować przedsięwzięcia polegające na:

  • tworzeniu zasobu komunalnego przez inwestorów społecznego budownictwa czynszowego (SIM i spółki gminne), w których gmina jako najemca będzie miała prawo podnajmowania lokali osobom spełniającym warunki uzyskania lokalu z mieszkaniowego zasobu gminy,
  • remoncie istniejącego, zamieszkanego zasobu gminnego i zasobu społecznego czynszowego, który ucierpiał w powodzi.

9. więcej czasu na rozliczenia zadań publicznych

Specustawa daje możliwość przedłużenia terminów na złożenie sprawozdania z realizacji zadania publicznego i rozliczenia dotacji z JST m.in. przez organizacje pozarządowe (art. 35a–35e u.s.r.d.u.). Samorządy mogą także np. uznać za uzasadnione wydatki poniesione na sfinansowanie działań realizowanych w ramach zadania, które zostały odwołane w następstwie okoliczności będących skutkiem powodzi. Zadania te są zlecane co do zasady przez JST w trybie i na zasadach określonych w ustawie z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1491), a te z kolei narzucają ściśle oznaczone terminy, np. na złożenie sprawozdania z realizacji zadania. Wprowadzone specustawą przepisy stanowią odstępstwa od tych regulacji.

10. specjalne zasady finansowania zadań z fundusz rozwoju dróg

Zgodnie z nową definicją „zadanie powodziowe” polega na budowie, przebudowie lub remoncie dróg krajowych w miastach na prawach powiatu, dróg wojewódzkich, dróg powiatowych lub dróg gminnych, zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r. lub osunięcia ziemi będącego jej skutkiem. W myśl dodanego art. 16e u.s.r.d.u. jednostka samorządu terytorialnego może otrzymać z Funduszu Rozwoju Dróg środki na zadanie powodziowe w wysokości 100 proc. kosztów jego realizacji, nie więcej niż 100 mln zł. Dofinansowanie z FRD może zostać przekazane na podstawie sporządzonej przez właściwego wojewodę listy dróg zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r. lub osuwiska ziemi będącego jej skutkiem. Nabór wniosków o dofinansowanie zadań powodziowych przeprowadzi minister właściwy do spraw transportu odrębnie dla zadań powodziowych polegających na remoncie dróg oraz polegających na budowie lub przebudowie dróg. Przy czym dofinansowanie zadania powodziowego polegającego:

  • na remoncie dróg – może zostać przyznane na zadania realizowane w latach 2024–2026,
  • na budowie lub przebudowie dróg – można przyznać na zadania realizowane w latach 2024–2030.

11. nowe zadania śląskiego funduszu

Specustawa dała możliwość wykorzystania środków z Funduszu Transformacji Województwa Śląskiego na zadania powodziowe. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z 13 stycznia 2023 r. o Funduszu Transformacji Województwa Śląskiego Spółce Akcyjnej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1386) celem działania tego funduszu jest wspieranie procesu transformacji województwa śląskiego oraz podmiotów, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom wygaszania działalności gospodarczej, w tym działalności wydobywczej węgla kamiennego, występującym na terytorium województwa śląskiego lub poza jego terytorium. W dotychczasowym stanie prawnym nie wolno było wykorzystać środków funduszu w celu usuwania skutków powodzi. Zmiana przepisów pozwoli na przekazywanie środków FTWŚ jednostkom samorządu terytorialnego na odbudowę zniszczonych lub uszkodzonych budynków użyteczności publicznej i infrastruktury technicznej oraz na udzielanie im poręczeń i gwarancji.

Jak długo potrwa odbudowa po powodzi?
Jak długo potrwa odbudowa po powodzi?

Zobacz również

12. specjalne zasady podziału rezerw celowych

Minister finansów może dokonywać podziału rezerw celowych do 29 listopada 2024 r. To odstępstwo od podstawowej zasady, zgodnie z którą podział rezerw celowych następuje nie później niż do 15 października. Przepisy stosuje się do województw, na których terenie znajdują się poszkodowane gminy.

13. czasowe wyłączenie pzp

W myśl art. 30 specustawy powodziowej w okresie sześciu miesięcy od jej wejścia w życie do udzielania zamówień publicznych na usługi lub dostawy związanych z usuwaniem skutków zdarzeń spowodowanych wystąpieniem powodzi nie stosuje się przepisów ustawy z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1320; dalej: p.z.p.).

Wystarczy, jeśli zamawiający w terminie 30 dni od dnia udzielenia zamówienia zamieści w Biuletynie Zamówień Publicznych informację o udzieleniu tego zamówienia, w której poda:

  • nazwę (firmę) i adres siedziby zamawiającego;
  • datę i miejsce zawarcia umowy lub informację o zawarciu umowy drogą elektroniczną;
  • opis przedmiotu umowy z wyszczególnieniem odpowiednio liczby/ rzeczy lub innych dóbr oraz zakresu usług;
  • cenę albo cenę maksymalną, jeżeli cena nie jest znana w chwili zamieszczenia ogłoszenia;
  • wskazanie okoliczności faktycznych uzasadniających udzielenie zamówienia bez zastosowania p.z.p. oraz
  • nazwę (firmę) podmiotu albo imię i nazwisko osoby/osób, z którymi została zawarta umowa.

Przepis ma ułatwić udzielanie zamówień i przyspieszyć przeprowadzenie niezbędnych działań naprawczych m.in. w zakresie infrastruktury drogowej czy lokalowej.

14. odpady na ulgowych zasadach

Wojewoda może zarządzeniem zmienić lub wyłączyć wymagania dotyczące selektywnego zbierania odpadów komunalnych, określone w regulaminach utrzymania czystości i porządku na terenie gmin (art. 40s u.s.r.d.u.). Gminy będą mogły składać w tej sprawie wnioski do wojewody. To korzystne rozwiązanie z perspektywy gmin, których tereny doświadczyły skutków powodzi.

Co więcej, oprócz poluzowania wymagań selektywnej zbiórki odpadów, możliwa jest:

  • zmiana częstotliwości odbierania odpadów komunalnych
  • zmiana sposobu świadczenia usług przez punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych.

15. uproszczone tworzenie placówek oświatowych

Jednostki samorządu terytorialnego, które we wrześniu 2024 r. ucierpiały wskutek działania intensywnych opadów atmosferycznych lub powodzi, będą mogły stosować skrócone procedury związane z przeniesieniem przedszkola, szkoły lub placówki do tymczasowej siedziby lub z utworzeniem tymczasowej lokalizacji. Decyzję w tym zakresie będą podejmowane w drodze zarządzenia odpowiednio wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty albo marszałka województwa. Przy czym regulacje te będą obowiązywać do 31 sierpnia 2026 r. To odstępstwo od reguły, bo co do zasady w tego typu sprawach niezbędna jest uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

16. rezerwa oświatowa na remonty przedszkoli

W myśl art. 62 specustawy rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej w 2024 r. może być przeznaczana na usuwanie skutków powodzi w publicznych placówkach przedszkolnych. Chodzi rezerwę, o której mowa w art. 28 ust. 2 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 356). Zgodnie z tym przepisem rezerwą części oświatowej subwencji ogólnej dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego.

17. więcej czasu na zgłoszenie informacji

Wydłużono terminy zgłaszania danych do systemu informacji oświatowej przez placówki oświatowe położone na obszarze, na którym w 2024 r. został wprowadzony stan klęski żywiołowej. Nowe przepisy dają na to 21 dni, podczas gdy co do zasady termin wynosi 7 dni. Ułatwienie ma obowiązywać do 31 grudnia 2024 r.

18. dodatek dla pracowników socjalnych

Pracownicy socjalni pomocy społecznej przeprowadzający rodzinne wywiady środowiskowe z osobami i rodzinami poszkodowanymi w powodzi otrzymają jednorazowy dodatek do wynagrodzenia (art. 71 specustawy). Przysługiwać będzie on tym pracownikom socjalnym zatrudnionym w samorządowych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, którzy przeprowadzają wywiady środowiskowe po 16 września 2024 r. Dodatek w wysokości 2000 zł ma im zrekompensować zwiększony zakres obowiązków.

19. laptopy teraz dla szkół

Specustawa pozwala na przekazanie placówkom z terenów powodziowych laptopów pierwotnie przeznaczonych dla czwartoklasistów, które zostały zwrócone przez organy prowadzące szkoły ministrowi właściwemu ds. informatyzacji (oraz innych laptopów zakupionych i nieprzekazanych uczniom ze środków budżetowych). Sprzęt ma trafić do szkół podstawowych i ponadpodstawowych za pośrednictwem organów prowadzących te szkoły lub do publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych (art. 35 specustawy). Wyboru organów prowadzących szkołę lub placówkę, któremu zostaną przekazane laptopy, dokona minister właściwy ds. oświaty i wychowania w uzgodnieniu z jednostkami samorządu terytorialnego, mając na uwadze stan klęski żywiołowej (art. 53 ust. 2 specustawy). ©℗