Od 16 września br. zaczną obowiązywać przepisy, które poszerzą krąg osób uprawnionych do sołtysowego. Dzięki nowelizacji wystarczy siedem lat pełnienia funkcji (zamiast ośmiu), i to niekoniecznie po 1990 r.
rozwiń ›

Te i inne zmiany wprowadzi ustawa z 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa oraz ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz.U. z 2024 r. poz. 1246; dalej: nowelizacja). Modyfikuje ona m.in. uchwaloną w ubiegłym roku ustawę z 26 maja 2023 r. o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa (Dz.U. z 2023 r. poz. 1073; dalej: ustawa o świadczeniu dla sołtysów), a także ustawę z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 256; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 859; dalej: ustawa o świadczeniu uzupełniającym). Nowe rozwiązania są korzystne dla sołtysów. Między innymi zmniejszają liczbę wymaganych lat do uzyskania dodatku emerytalnego (sołtysowego), znoszą wymóg przynajmniej częściowego pełnienia funkcji po 1990 r., a także usprawniają procedury.

Obniżenie wymogów, co do stażu

Nowelizacja skraca okres pełnienia funkcji, który uprawnia do sołtysowego. W tym celu zmieniono brzmienie art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniu dla sołtysów. Obecnie przepis stanowi: „Świadczenie przysługuje osobie, która (…): 1) pełniła funkcjęsołtysa na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2023 r. poz. 40 i 572) przez okres co najmniej dwóch kadencji nie mniej niż przez 8 lat”. Po wejściu w życie nowelizacji będzie on brzmiał: „Świadczenie przysługuje osobie, która (…): 1) pełniła funkcję sołtysa przez okres co najmniej 7 lat”.

► KOMENTARZ. Ustawodawca zrezygnował nie tylko z ośmioletniego okresu pełnienia funkcji, lecz także z wymogu jej pełnienia przez dwie kadencje. Zmiana ta, jak wynika z motywów przedstawionych w uzasadnieniu do senackiego projektu nowelizacji (druk nr 407), była podyktowana m.in. tym, że: „Praktyka stosowania regulacji prawnych dotyczących wyborów na sołtysa była taka, iż gminy często w sposób nieuprawniony ogłaszały wybory na nową kadencję o kilka dni wcześniej i skracały formalnie sołtysom okres sprawowania funkcji, tym samym pozbawiając niektóre osoby prawa do świadczenia pieniężnego ze względu na niespełnienie wymogu 8 lat pełnienia funkcji sołtysa”.

W uzasadnieniu do projektu senatorowie wskazali również, że nowelizacja ma zapewnić bardziej sprawiedliwe i przystępne zasady nabycia prawa do świadczenia. Z pewnością dzięki temu poszerzy się krąg osób uprawnionych do świadczenia, skoro warunek dotyczący liczby lat został złagodzony. Konsekwencją będzie wyższa pula środków z budżetu centralnego na sołtysowe, co jednak w żaden sposób nie dotknie negatywnie samorządów (gmin).

Sołtysi z PRL-u też dostaną

Od 16 września wnioski będą mogli złożyć również ci sołtysi, którzy mają odpowiedni staż, ale pełnili funkcję wyłącznie przed 1990 r. Nowelizacja uchyliła bowiem art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniu dla sołtysa, który obecnie brzmi: „Do okresu, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wlicza się również okres pełnienia funkcji sołtysa na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawyz dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, jeżeli osoba ta następnie pełniłafunkcję sołtysa na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym”.

► KOMENTARZ. W uzasadnieniu do projektu nowelizacji senatorowie wskazali, że „uchylenie tego przepisu uniezależni możliwość uzyskania świadczenia od pełnienia funkcji sołtysa na podstawie ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym” (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 609; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 721) . Dodali, że tym samym prawo do ubiegania się o świadczenie pieniężne będą mieli także sołtysi, którzy pełnili funkcję przed 27 maja 1990 r., tj. przed wejściem w życie ustawy o samorządzie gminnym. Z uzasadnienia wynika: „ Obowiązywanie ww. przepisu powodowało, że pozbawiał on prawa do świadczenia pieniężnego sołtysów seniorów pełniących funkcję wyłącznie przed 1990 r., mimo że podobnie jak ich następcy otrzymali oni mandat mieszkańców w wyborach bezpośrednich i demokratycznych, a dodatkowo pracowali na rzecz społeczności w trudniejszych warunkach niż obecne” .

Wystarczy trzech świadków

Nowelizacja złagodzi też wymogi dotyczące liczby świadków potwierdzających pełnienie funkcji w sytuacji, gdy w urzędzie gminy nie zachowały się odpowiednie dokumenty. Obecnie art. 4 ust. 5 ustawy o świadczeniu dla sołtysa stanowił, że w przypadkach, gdy odpowiednio wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie dysponują danymi potwierdzającymi okres pełnienia przez wnioskodawcę funkcji sołtysa, wówczas wnioskodawca wraz z wnioskiem o przyznanie świadczenia musi złożyć pisemne oświadczenia potwierdzające wymagane fakty, zebrane od „co najmniej 5 osób zamieszkujących w sołectwie w czasie, w którym wnioskodawca pełnił w nim funkcję sołtysa”. Po nowelizacji wystarczą oświadczenia trzech osób.

► KOMENTARZ. Jak wynika z uzasadnienia do projektu nowelizacji, zmiana była podyktowana chęcią ułatwienia postępowania dowodowego w sytuacji, gdy ustalenie okresu pełnienia funkcji sołtysa następuje na podstawie pisemnego oświadczenia wnioskodawcy potwierdzonego pisemnymi oświadczeniami.

Przepis przejściowy

W grupie przepisów przejściowych na szczególną uwagę zasługuje art. 3 nowelizacji. Mówi on, że: „W sprawach o przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu pełnienia funkcji sołtysa wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy:

1) świadczenie pieniężne z tytułu pełnienia funkcji sołtysa przyznaje się osobie, która spełnia warunki określone w art. 2 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą (czyli m.in.: pełniła funkcję przez okres 7 lat oraz osiągnęła wiek: 60 lat – w przypadku kobiet, 65 lat – w przypadku mężczyzn, oraz nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z pełnieniem funkcji – red.);

2) do wniosków o przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu pełnienia funkcji sołtysa stosuje się przepis art. 4 ust. 5 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”.

► KOMENTARZ. Omawiany przepis przejściowy ma istotne znaczenie dla spraw będących w toku. Rozwiewa bowiem wątpliwości dotyczące tego, jakie przepisy stosować, jeśli wnioski o świadczenie zostały złożone przed wejściem w życie nowelizacji. Artykuł 3 nowelizacji stanowi, że do tych wniosków trzeba będzie stosować przepisy ustawy po nowelizacji. W konsekwencji do rozpatrzenia wniosków o świadczenie pieniężne z tytułu pełnienia funkcji sołtysa, złożonych przez sołtysów przed 16 września br., będą stosowane nowe kryteria ustawowe, zarówno w zakresie wymaganego okresu pełnienia funkcji sołtysa, jak i sposobu dokumentowania tego okresu.

Bez pomniejszania świadczenia uzupełniającego

Kolejna zmiana dotyczy świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Po 16 września przy jego wyliczaniu nie będzie już brane pod uwagę świadczenie sołtysowe . W ramach nowelizacji zmieniono bowiem art. 2 ust. 2 ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 256 i 859). Po zmianie przepis wyłącza świadczenie pieniężne, uzyskiwane na podstawie ustawy o świadczeniu dla sołtysa ze świadczeń finansowanych ze środków publicznych.

► KOMENTARZ. To korzystna zmiana. W obecnym stanie prawnym brak takiego wyłączenia powodował, że wysokość świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji była automatycznie obniżana o kwotę dodatku emerytalnego dla sołtysów.

Aktualizacja bez wniosku

Z opisaną powyżej zmianą łączy się ostatni z przepisów przejściowych – art. 4 nowelizacji. Mówi on, że: „Zmiana wysokości świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, które zostało przyznane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy osobie pobierającej świadczenie pieniężne z tytułu pełnienia funkcji sołtysa, w związku z art. 2 ust. 2 ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, następuje z urzędu. Decyzję w tej sprawie wydaje się w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji”.

► KOMENTARZ. Zmiana ta spowoduje, że ZUS i KRUS, albo inne ustawowe organy po 16 września muszą z urzędu (czyli bez składania dodatkowych wniosków) zweryfikować wysokość świadczeń uzupełniających przysługujących tym osobom, które mają również prawo do świadczenia sołtysowego. Przykładowo, w przypadku osób pobierających emeryturę lub rentę z KRUS to właśnie ten organ wyda decyzję w sprawie zaktualizowanej wysokości świadczenia uzupełniającego. ©℗