Pomoc kierowana do poszczególnych kategorii miast nie może być jednakowa, powinna wykorzystywać różne modelowe mechanizmy, zarządzane z poziomu regionalnego i wspomagane z poziomu krajowego.
Świat staje się coraz bardziej „miejski”, a miasta w coraz większym stopniu stają się źródłem jego rozwoju. Dla zapewnienia skuteczności i efektywności wsparcie dla miast powinno uwzględniać ich potencjały i problemy rozwojowe. Pomoc kierowana do poszczególnych kategorii miast nie może być jednakowa, powinna wykorzystywać różne modelowe mechanizmy, zarządzane z poziomu regionalnego i wspomagane z poziomu krajowego. Taką funkcję pełnią utworzone w ramach bieżącej perspektywy finansowej – Zintegrowane Inwestycje Terytorialne.
Większe polskie aglomeracje muszą się zmierzyć m.in. z zanieczyszczonym powietrzem, hałasem, zatłoczonymi ulicami i wykluczeniem przestrzennym. Mniejsze ośrodki zmagają się z brakiem miejsc pracy czy problemami spowodowanymi wyludnianiem. Wszystkie borykają się z kwestią dostępu i jakości usług publicznych, ubóstwa, degradacji tkanki miejskiej oraz chaosu przestrzennego. Przed miastami stoją więc różnorodne problemy i wyzwania.
Dlaczego tak
Miasta wojewódzkie powinny skupić się na rozwijaniu funkcji metropolitalnych i rozprzestrzenianiu procesów rozwojowych na obszary funkcjonalne, czyli najbardziej z nimi powiązane ekonomicznie, społecznie i kulturalnie. Wpłynie to na konkurencyjność całych regionów w ujęciu europejskim i globalnym oraz wzmocni rolę miast jako centrów wzrostu. Wprowadzone w perspektywie finansowej UE na lata 2014–2020 nowe instrumenty i narzędzia wsparcia ośrodków miejskich, zwane Zintegrowanymi Inwestycjami Terytorialnymi, są ukierunkowane, z jednej strony na poprawę koordynacji prowadzonej polityki rozwoju, z drugiej – na zwiększenie jej terytorialnego oddziaływania. ZIT-y stanowią odpowiedź na istniejące potrzeby i wyzwania, dlatego przynależeć do nich mają nie tylko miasta wojewódzkie, ale także ich obszary funkcjonalne. Co więcej, są instrumentem realizacji Regionalnych Programów Operacyjnych, a Związki ZIT pełnią funkcję Instytucji Pośredniczących RPO. Dodatkowym źródłem wsparcia wdrażania Strategii ZIT są środki z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020 oraz Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014–2020, które służą jako źródło finansowania wybranych, niezbędnych projektów komplementarnych. Łączna kwota przeznaczona na realizację Strategii ZIT wynosi ok. 6,3 mld euro.
Jaki powinien być model zarządzania obszarem funkcjonalnym? Dla sukcesu ZIT-ów kluczowe będą zdolności organizacyjne i pomysł na zapewnienie ścisłej koordynacji i uzupełniania się planów i licznych projektów obejmujących cały obszar funkcjonalny. Warto zatem, aby Związki ZIT zastosowały sprawdzony model zarządzania obszarem funkcjonalnym, który pozwoli na spójne zarządzanie portfelem projektów, a dzięki temu umożliwi selekcję tych, które są najbardziej perspektywiczne oraz efektywne. Zastosowanie takiego modelu pozwoli na lepsze wykorzystanie istniejących zasobów, optymalizację czasu realizacji, identyfikację barier i ryzyk. Dodatkowo prowadzona na bieżąco ocena podejmowanych działań odpowiednio szybko wskaże braki projektowe, prawne lub organizacyjne, co w konsekwencji umożliwi szybką reakcję dostosowującą działania operacyjne do założonych celów. Faza wdrożenia ZIT powinna zostać poprzedzona opracowaniem raportu, szczegółowo analizującego portfel projektów, w tym m.in. analizującego koszty/korzyści finansowe i pozafinansowe projektów oraz ich wzajemne powiązania. Dodatkowo czynności wdrożeniowe w ramach ZIT powinny zostać zrealizowane według listy rankingowej projektów, która dzieli prace na poszczególne etapy. Niezbędne są także plan zarządzania relacjami z interesariuszami, plan komunikacji oraz analiza ryzyk i luk, a także plan rekompensaty wynikających z niej braków i ryzyk w zakresie dokumentacji strategicznej/operacyjnej oraz procedur zarządzania projektami. Dla usprawnienia zarządzania portfelem projektów ZIT celowe wydaje się wdrożenie programu komputerowego albo aplikacji, które będą kompleksowo prezentować dane na temat realizowanych przedsięwzięć, monitorować ich wdrożenie, a przez to wspierać decyzje zarządcze.
Trwale potrzebna
Z tego, że samorządy zaangażowały się w realizację ZIT w Polsce, wynika potrzeba trwałego wdrożenia w ramach polityki rozwoju zintegrowanych instrumentów terytorialnych. ZITy wzmocniły pozycję powiatów i gmin przez powierzenie im zarządzania zintegrowanymi inwestycjami, a także dzięki zaangażowaniu ich w sam proces przygotowania, wdrożenia oraz powierzenia odpowiedzialności za program. Natomiast władze miast i otaczających je gmin nabyły większą pewność co do finansowania zintegrowanych działań. Połączenie finansowania z różnych osi priorytetowych, jednego bądź kilku programów operacyjnych, ułatwia realizację wielowymiarowych celów oraz wykorzystanie międzysektorowych kompetencji. Umożliwia też bieżącą analizę sposobu przyznawania środków inwestycyjnych. Sukces ZIT może przesądzić o dalszym rozwoju instrumentów miejskich. Ich kontynuacja istotnie wesprze proces odblokowywania niewykorzystanego potencjału na poziomie lokalnym, miejskim i regionalnym.
Szansa na wzmocnienie aglomeracji
Władze ZIT zostały zobowiązane do przygotowania strategii, która analizuje sytuacje całego terytorium, jego problemy, wizję rozwoju, najważniejsze cele oraz oczekiwane rezultaty. Stanowi ona podstawę do podejmowania kluczowych decyzji w zakresie finansowania inwestycji środkami własnymi i pozyskanymi. Strategia ZIT może być wykorzystywana jako element podnoszący wiarygodność, przewidywalność i profesjonalizm władz miasta i gmin je otaczających, np. w oczach inwestora, pod warunkiem jej umiejętnego wykorzystania w promocji. Co więcej, strategia ta istotnie zwiększa potencjał współpracy terytorialnej, uwiarygadnia prowadzoną politykę i pozwala na wypracowanie wspólnych rozwiązań i łączenie wysiłków przy realizacji zadań. W Strategii ZIT znajdujemy obszary i przedsięwzięcia priorytetowe wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz źródłami finansowania. Obszarem tematycznym w największym stopniu odzwierciedlającym istotę zintegrowanego podejścia jest aglomeracyjny transport publiczny. Wdrażane zmiany w transporcie mogą wiązać się z wieloma problemami organizacyjnymi, m.in. niedostatecznym modelem informowania o zmianach, kwestią wspólnych biletów i taryf biletowych czy niedostosowaniem taboru do oczekiwanego zapotrzebowania. Aby zminimalizować ryzyko, należy w optymalny sposób zaprojektować rozwiązania docelowe z uwzględnieniem potrzeb wszystkich interesariuszy oraz wykorzystaniem najlepszych możliwych rozwiązań technicznych. Dlatego też przedstawiciele miasta rdzenia i otaczających je gmin wspólnie powinni projektować najbardziej adekwatne do potrzeb użytkowników rozwiązania transportowe.
