Dlaczego gmina nie może przekazać wynagrodzenia 
za inkaso spadkobiercom poborcy?

Kilka tygodni temu zmarł inkasent, który zajmował się poborem opłaty targowej w naszej gminie. Gmina naliczyła wynagrodzenie za inkaso z tytułu zebranych przez niego opłat targowych. Czy można wypłacić je spadkobiercom zmarłego? Czy będzie to zgodne z przepisami ustawy o finansach publicznych?

Pytanie dotyczy opłaty targowej, o której mowa w art. 15 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (dalej: u.p.o.l.). Z tego przepisu wynika, że o wprowadzeniu opłaty decyduje rada gminy, pobiera się ją od osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach.

W art. 19 u.p.o.l. z kolei postanowiono, że rada gminy w drodze uchwały określa zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokość stawek opłat określonych w ustawie, z tym że stawka opłaty targowej nie może przekroczyć 1096,39 zł dziennie. Rada może też zarządzić pobór tych opłat w drodze inkasa oraz określić inkasentów i wysokość wynagrodzenia za inkaso, a także wprowadzić obowiązek prowadzenia przez inkasentów ewidencji osób zobowiązanych do uiszczania opłaty miejscowej oraz określić szczegółowy zakres danych zawartych w tej ewidencji, uwzględniając konieczność zapewnienia prawidłowego poboru opłaty miejscowej.

Nie ma zatem wątpliwości, że inkasentowi przysługuje wynagrodzenie w postaci inkasa z racji wykonywanych zadań (poboru opłaty). Potwierdza to orzecznictwo nadzorcze regionalnych izb obrachunkowych. Kolegium RIO ze Szczecina w uchwale z 2 czerwca 2016 r. (sygn. akt XIII.113.S.2016) podkreśliło np., że podstawą pobierania przez inkasentów opłat targowych jest uchwała w sprawie wprowadzenia opłat targowych i określenia inkasentów.

Komu można wypłacić

W pewnych sytuacjach może jednak powstać wątpliwość, czy i komu wypłacić wynagrodzenie z tytułu pobranych opłat, co dotyczy m.in. sytuacji, gdy inkasent zmarł. Taki aspekt był rozważany przez RIO w Kielcach w piśmie z 24 kwietnia 2024 r. (znak WI.54.19.2024). W piśmie tym izba analizowała, czy możliwa jest wypłata wynagrodzenia prowizyjnego spadkobiercom zmarłego inkasenta, odnosząc się do regulacji ordynacji podatkowej. Z art. 97 ordynacji podatkowej wynika m.in., że spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem par. 1a, 2 i 2a, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Jeżeli na podstawie przepisów prawa podatkowego spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, to uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.

W postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 lutego 2011 r. (sygn. akt II FSK 1987/09) podkreślono: „Zasady sukcesji zobowiązań podatkowych określa art. 97 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ‒ Ordynacja podatkowa (...), ale tylko w odniesieniu do podatników i płatników. Ustawa nie przewiduje następstwa prawnego w wypadku śmierci osoby fizycznej będącej inkasentem lub osobą trzecią. Spadkobiercy tych podmiotów nie wstępują z mocy tego przepisu w prawa i obowiązki zmarłego”.

Warto jeszcze odnotować stanowisko doktryny, gdzie akcentowano: „Sukcesja podatkowa dotyczy praw i obowiązków spadkodawcy jako podatnika oraz płatnika. Ordynacja podatkowa nie wprowadziła sukcesji dotyczącej praw i obowiązków inkasenta, chociaż spadkobiercy odpowiadają za zobowiązania spadkodawcy z tytułu sprawowanej funkcji inkasenta (…)” (A. Mariański [red.], „Ordynacja podatkowa. Komentarz”, Warszawa 2023).

RIO w Kielcach w swej analizie zwróciła uwagę na istotne kwestie. Po pierwsze – że prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa podatkowego (a do takich należy wypłata wynagrodzenia prowizyjnego dla inkasenta) – nie należą do spadku. Po drugie – że ich sukcesja jest możliwa jedynie na podstawie i w granicach przepisów ordynacji podatkowej. Po trzecie – że spadkobiercy inkasenta nie wstępują z mocy art. 97 ordynacji podatkowej w jego prawa i obowiązki. Ostatecznie RIO oceniła, że spadkobiercy inkasenta podatkowego nie są uprawnieni do otrzymania przysługującego mu wynagrodzenia.

Konsekwencje naruszenia przepisów

Dokonanie z budżetu gminy omawianego wydatku stanowiłoby naruszenie art. 44 ust. 2‒3 ustawy o finansach publicznych. Z tych przepisów wynika, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Ponadto wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:

a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;

2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Zatem gmina nie ma podstaw prawnych do wypłaty wynagrodzenia spadkobiercy inkasenta. Taki wydatek z budżetu gminy byłby nielegalny. ©℗