Gmina staje się wierzycielem z tytułu różnego rodzaju należności, w tym cywilnoprawnych czy publicznoprawnych. Gminy, co do zasady, powinny prowadzić czynności wobec dłużników w celu odzyskania podatków czy innych należności. W niektórych sytuacjach decydują się jednak na inne niestandardowe kroki, a takim może być zbycie wierzytelności czyli długu za pewien jego ułamek wartości.

Dochodzenie należności przez jednostki samorządu terytorialnego, w tym przez gminy jest w sensie prawnym ich obowiązkiem. W tym zakresie obowiązek na gminy nakładają regulacje prawne ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U.z2023 r. poz. 1270 ze zm.). Można przytoczyć np. 42 ust. 5 tej ustawy, z którego wynika, że - jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania.

Powyższy przepis przedkłada się na konkretne obowiązku m.in. gmin. Po prostu muszą one dochodzić należności w tym z podatku od nieruchomości. W praktyce gminy mogą prowadzić różne czynności windykacyjne w celu wykonania swojego obowiązku, opierając się nawet o postępowanie egzekucyjne. Bywa jednak i tak, że nawet egzekucja nie przynosi żadnego rezultatu. Wówczas jednostka samorządowa staje przed realnym problemem, w jaki sposób rozwiązać taką patową sytuację. Wówczas właśnie jednostki rozważają stosowanie niestandardowych form windykacji, czy restrukturyzacji.

Taką specyficzną formą może być np. sprzedaż wierzytelności (długu). Co jednak ważne, jednostka samorządowa nie może tego czynić w dowolny sposób – i istnieje wyraźny podział na 2 stany faktyczne, w których przewiduje się dopuszczalność sprzedaży wierzytelności albo przeciwnie jest to wykluczone.

Dopuszczalne będzie zbycie przez jednostkę samorządową długów tzw. cywilnoprawnych, czyli wynikających generalnie z różnego rodzaju umów, np. najmu, czy dzierżawy, a chodzi rzecz jasnao czynsze dzierżawne z tych umów. Wówczas taka sprzedaż jest legalna w świetle przepisów ustawy z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2023 r. poz. 1610). Za punkt wyjścia należy mieć wtedy art. 509, z którego wynika, że wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Przepisy ten umożliwia więc zbywanie przez gminę wierzytelności z różnych stosunków cywilnoprawnych.

Przepis powyższy nie daje jednak gminie możliwości sprzedaży długów o charakterze publicznoprawnym, czyli zasadniczo właśnie z podatków np. podatku od nieruchomości.

W podanym zakresie wypowiadały się już podmioty kontrolujące gminy czyli RIO. Można przykładowo powołać się na pismo RIO w Poznaniu z dnia 6 maja 2022 r. (znak WA-0280/29/2022), źródło: bip.poznan.rio.gov.pl, w którym m.in. podano że mając na uwadze zarówno przepis 509 § 1 ww. Kodeksu, jak i przepis art. 42 ust. 5 ww. ustawy o finansach publicznych „sprzedaż wierzytelności” gminy na rzecz firmy windykacyjnej nie jest możliwa.

Zatem, w tych okolicznościach gmina nie może sprzedaż długów podatkowych. Co do zasady powinna ich dalej dochodzić od dłużników.

Warto jednak odnotować, że istnieją pewne możliwości ich umorzenia, i to zarówno z urzędu (może tego dokonać sama gmina) jak i na wniosek dłużnika. W przypadku należności podatkowych dłużnik może skorzystać z możliwości jakie daje art. 67a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U.z2023 r. poz. 2383 ze zm.) gdzie m.in. postanowiono, że organ podatkowy, na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:

1) odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;

2) odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;

3) umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

Podsumowując, gmina nie sprzeda długów podatkowych firmie windykacyjnej, ale może sprzedać inne długi (cywilnoprawne) np. czynszowe. Rozwiązaniem patowych sytuacji może być umorzenie długów przez gminę zarówno z urzędu jak i na wniosek zainteresowanego