Starosta nie ma prawa wykorzystywać samochodu służbowego do celów prywatnych

W trakcie kontroli w starostwie powiatowym regionalna izba obrachunkowa podważyła umowę na używanie przez starostę samochodu służbowego do celów prywatnych. W naszej ocenie umowa była legalna, bo zawarto ją na podstawie przepisów wewnętrznych, tymczasem w ocenie RIO umowa jest sprzeczna z przepisami i nie służy zadaniom własnym powiatu. Czy RIO ma rację?

Tak, zastrzeżenia RIO są prawnie uzasadnione. Ani starosta, ani inny pracownik starostwa powiatowego nie powinien wykorzystywać mienia samorządowego do celów prywatnych, dotyczy to m.in. pojazdów. Byłoby to sprzeczne z przepisami ustawy o samorządzie powiatowym nakładającymi powinność wykorzystywania mienia w związku z realizacją zadań powiatu.

Kompetencje

Z pytania wynika, że starosta zawarł z macierzystą jednostką umowę o użytkowanie pojazdu służbowego w celach prywatnych, upatrując legalności tej umowy w wewnętrznych przepisach jednostki. Jeśli chodzi o przepisy wewnętrzne, to – co do zasady – starosta powiatu z racji tego, że przewodniczy zarządowi powiatu, to w praktyce organizuje pracę powiatu. W art. 26 ustawy o samorządzie powiatowym (dalej: u.s.p.) postanowiono, że zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Z kolei, w art. 34 u.s.p. ustawodawca określił zakres kompetencji starosty stanowiąc m.in., że „starosta organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. W sprawach niecierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne starosta podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu powiatu. Nie dotyczy to wydawania przepisów porządkowych w przypadku, o którym mowa w art. 42 ust. 2”.

Niezależnie od powyższego, istotne kompetencje zostały przypisane zarządowi powiatu (któremu starosta przewodniczy), a które dookreślono w art. 32 u.s.p. Tamże postanowiono, że zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przepisami prawa. Nadto, do zadań zarządu powiatu należy w szczególności:

• przygotowywanie projektów uchwał rady,
• wykonywanie uchwał rady,
• opracowywanie programów rozwoju w trybie określonym w przepisach o zasadach prowadzenia polityki rozwoju,
• gospodarowanie mieniem powiatu,
• wykonywanie budżetu powiatu,
• zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu,
• uchwalanie regulaminu organizacyjnego starostwa powiatowego.

Niewątpliwie z tych przepisów wynikają określone uprawnienia – zarówno ukształtowane indywidualnie dla starosty, jak i dla organu (zarządu powiatu), w którym odgrywa on wiodącą rolę jako przewodniczący. Wśród uprawnień znajduje się m.in. uprawnienie do gospodarowania mieniem, co jest istotne z punktu widzenia podanego stanu faktycznego, gdyż korzystanie z pojazdu samorządowego jest formą korzystania z mienia powiatu.

Poza zakresem zadań jednostki

Gospodarowanie mieniem powiatu nie może się jednak odbywać w sposób dowolny. Wyznacznikiem są zasadniczo regulacje zawarte w art. 50 u.s.p., które stanowią, że zarząd i ochrona mienia powiatu powinny być wykonywane ze szczególną starannością. Jakkolwiek nie wynika to wprost z ww. przepisów, to z ich istoty należy wnioskować, że mienie powiatu nie może być wykorzystywane niezgodnie z jego przeznaczeniem. W tym kontekście np. pojazd powiatu nie może być służyć prywatnym celom osoby zajmującej stanowisko starosty czy innego członka zarządu powiatu. Mienie powiatu zasadniczo winno służyć realizacji zadań własnych powiatu ogólnie określonych w art. 4 ust. 1 u.s.p. Z jego treści wynika, że powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, wśród nich wskazano m.in. zadania w zakresie edukacji publicznej; promocji i ochrony zdrowia; pomocy społecznej; wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; polityki prorodzinnej wspierania osób niepełnosprawnych; polityki senioralnej; transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; kultury fizycznej i turystyki; geodezji, kartografii i katastru; gospodarki nieruchomościami; administracji architektoniczno-budowlanej; gospodarki wodnej; ochrony środowiska i przyrody; rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego; przeciwdziałania bezrobociu itp.

Praktyka

Co istotne, taka umowa na korzystanie z samochodu do celów prywatnych może zostać zakwestionowana przez regionalną izbę obrachunkową. Przykładowo RIO w Białymstoku z 19 lutego 2024 r. (znak RIO.I.6001-17/23) stwierdziła w jednym ze starostw: „Kontrola wykazała, że w dniu 19 czerwca 2020 r. zawarta została przez Pana Starostę umowa z Sekretarzem Powiatu, przewidująca użytkowanie przez Pana samochodu służbowego do celów prywatnych”. Jak wynikało z kontroli, podstawą umowy było wewnętrzne zarządzenie starosty. W wystąpieniu pokontrolnym wskazano, że to nieprawidłowość. Jak wskazano, nie ma regulacji prawnych zezwalających osobom zarządzającym mieniem jednostki samorządu terytorialnego na postawienie tego mienia do ogólnej dyspozycji do celów prywatnych pracownika, w tym także i starosty. „Taki sposób wykorzystania mienia nie służy bowiem realizacji zadań publicznych spoczywających na jednostce” – stwierdzono, podkreślając jednocześnie znaczenie art. 50 ust. 1 u.s.p. Podkreślono jednocześnie, że przekazanie pojazdu ze wskazaniem na możliwość używania go w dowolnym momencie w celach prywatnych nie służy realizacji zadań powiatu, a także sprzeciwia się zasadzie szczególnej staranności w zakresie ochrony mienia – składnik majątkowy jest eksploatowany, zużywany i może ulec awarii albo uszkodzeniu w czasie wykorzystywania go w celach prywatnych. Ostatecznie jeszcze w trakcie kontroli białostockiej RIO w starostwie umowa użytkowania samochodu służbowego do celów prywatnych została rozwiązana. ©℗