Samorząd sfinansuje strażakom z OSP koszty szkoleń i badań lekarskich, ale dojazdów już nie

Czy można pokryć z budżetu gminy koszty związane z finansowaniem dojazdów strażaków na szkolenia i badania lekarskie? W naszej ocenie, skoro gmina ma finansować szkolenia i badania, to powinna również powiązane z tym dojazdy. Czy mamy rację?

Nie. Gmina ma jedynie obowiązek finansowania szkoleń oraz badań lekarskich w określonych sytuacjach. Nie ma natomiast podstaw do pokrywania przez samorząd wydatków na związane z tym dojazdy strażaków.

Co z gminnej kasy

W art. 10 ust. 1 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (dalej: ustawa o OSP) postanowiono, że w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia, stosownie do posiadanych sił i środków, ochotniczym strażom pożarnym:

1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie, w tym umundurowanie wyjściowe, i środki łączności oraz ich utrzymanie;

1a) finansowanie szkoleń innych niż wskazane w art. 11 ust. 1 oraz szkoleń z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy;

2) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków i opiekunów młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;

3) badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;

4) badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych;

5) wyżywienie strażaków ratowników OSP podczas prowadzenia działań ratowniczych, udziału w działaniach ratowniczych oraz akcjach ratowniczych, udziału w działaniach prowadzonych przez inne służby, inspekcje i straże trwających co najmniej sześć godzin, a także w szkoleniach, ćwiczeniach i zawodach sportowo-pożarniczych trwających co najmniej osiem godzin.

Z przytoczonych przepisów wynika niewątpliwie, że gmina ma podstawy prawne do finansowania wydatków na szkolenia oraz badania lekarskie strażaków ratowników i kandydatów na strażaków ratowników. Przepisy nie powinny być jednak interpretowane w sposób rozszerzający.

Uszczególowienie przepisów

Rozwinięcie regulacji w zakresie badań lekarskich zawarto w art. 10 ust. 3 i 4 ustawy o OSP. Z ich treści wynika, że strażak ratownik OSP ma prawo do bezpłatnych okresowych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych. Podobnie kandydat na strażaka ratownika OSP ma prawo do bezpłatnych badań lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.

Natomiast rozwinięcie przepisów w zakresie szkoleń stanowią m.in. art. 11 ust. 1‒2 ustawy o OSP. Postanowiono tam, że szkolenia, w tym szkolenia specjalistyczne strażaków ratowników OSP oraz kandydatów, prowadzi nieodpłatnie Państwowa Straż Pożarna na podstawie programów opracowywanych przez komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej i zatwierdzanych przez ministra właściwego ds. wewnętrznych oraz na podstawie programu kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. W ramach szkoleń są m.in. realizowane kursy przygotowujące do uzyskiwania przez strażaków ratowników OSP kwalifikacji i uprawnień do prowadzenia pojazdów uprzywilejowanych o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t.

Bez rozszerzania

W kontekście podanego stanu faktycznego i przytoczonych przepisów szczególnie użyteczne będzie stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku ujęte w piśmie z 28 grudnia 2023 r. (znak RP/063/50/91/1/2023). RIO zwróciła uwagę na istotne argumenty prawne przemawiające przeciwko możliwości finansowania dojazdów zarówno na szkolenia, jak i na badania lekarskie. Izba wskazała, że katalog zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, które finansuje gmina, jest zamknięty. Oznacza to tym samym, że gmina nie może ponosić wszelkich wydatków związanych z funkcjonowaniem ochotniczej straży pożarnej, a jedynie te, które dookreślił ustawodawca.

Nie ma wątpliwości, że gmina nie jest uprawniona do ponoszenia wydatków na inne cele aniżeli te wymienione w ustawie o OSP, co sprowadza się do wniosku, że nie ma podstaw do pokrywania wydatków dotyczących dojazdów strażaka OSP na szkolenia, w tym w szkolenia wymagane odrębnymi przepisami dla funkcjonowania jednostki OSP w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Co więcej, RIO wskazała, że pozostaje to aktualne również w przypadku wydatków związanych z dojazdami w innych przypadkach, w tym gdy chodzi o dowóz strażaka na badania lekarskie i psychologiczne. Argumentowano również, że przepisy wyraźnie wskazują, że gmina finansuje w ramach zadania z ochrony przeciwpożarowej jedynie badania lekarskie uprawnionych strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP. Z takiej konstrukcji przepisów trudno wnioskować, aby ustawodawca umożliwił pokrywanie kosztów pośrednio związanych ze wspomnianymi badaniami lekarskimi. Jak zaznaczono, gdyby była taka wola ustawodawcy, to zapewne inaczej zostałaby sformułowana treść norm prawnych. Ostatecznie stwierdzono, że gmina nie może finansować z budżetu wydatków na wspomniane dojazdy.

Dyscyplina budżetowa

Wyżej wymienione przepisy są zarazem wyznacznikami legalności wydatkowania środków publicznych na podstawie art. 44 ust. 2‒3 ustawy o finansach publicznych. Z ich treści wynika, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:

a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;

2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań. ©℗