Kiedy gmina może bezpośrednio dofinansować inwestycję spółki wodnej

Czy gmina może zainwestować w rozbudowę zbiornika wodnego na terenie nieruchomości stanowiącej własność spółki wodnej? Celem jest zapewnienie dostaw ciągłych wody dla okolicznych mieszkańców. Spółka nie ma wystarczających środków, aby samodzielnie wykonać zadanie. Czy gmina może sfinansować to zadanie w ramach bezpośredniej inwestycji (a nie dotacji)?

Zacznijmy od przypomnienia podstaw prawnych funkcjonowania spółek wodnych. Z art. 441 prawa wodnego wynika m.in., że spółki wodne oraz związki wałowe są niepublicznymi formami organizacyjnymi, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, zrzeszają osoby fizyczne lub prawne na zasadzie dobrowolności i mają na celu zaspokajanie wskazanych przepisami ustawy potrzeb w zakresie gospodarowania wodami (ust. 1).

Działanie i pomoc zewnętrzna

Spółki wodne, zapewniając zaspokojenie potrzeb zrzeszonych w nich osób w zakresie gospodarowania wodami, mogą podejmować prowadzenie działalności umożliwiającej osiągnięcie zysku netto, który przeznacza się wyłącznie na cele statutowe spółki wodnej (ust. 2). Ponadto spółki te mogą być powołane w szczególności do wykonywania, utrzymywania oraz eksploatacji urządzeń, w tym urządzeń wodnych, służących do:

1) zapewnienia wody dla ludności, w tym uzdatniania i dostarczania wody,

2) ochrony wód przed zanieczyszczeniem, w tym odprowadzania i oczyszczania ścieków,

3) melioracji wodnych oraz prowadzenia racjonalnej gospodarki na zmeliorowanych gruntach,

4) ochrony przed powodzią,

5) odwadniania gruntów zabudowanych lub zurbanizowanych (ust. 3).

Warto także odnotować, że spółki wodne mogą korzystać z pomocy zewnętrznej, o czym mówi art. 443 prawa wodnego. Wynika z niego m.in., że spółki wodne mogą korzystać z pomocy finansowej z budżetów jednostek samorządu terytorialnego na bieżące utrzymanie wód i urządzeń wodnych oraz na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji. Pomoc finansowa polega na udzielaniu dotacji celowej w rozumieniu przepisów ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.) z budżetów JST. Zasady udzielania dotacji celowej, tryb postępowania w sprawie udzielania dotacji i sposób jej rozliczania określają organy stanowiące JST w drodze uchwały będącej aktem prawa miejscowego.

Nakłady JST

Czytelnik pyta jednak nie o wsparcie w formie dotacji, ale o bezpośrednie inwestycje w majątku (nieruchomości) spółki wodnej. W odpowiedzi na to pytanie pomocne może być stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie zawarte w piśmie z 21 listopada 2023 r. (znak WIAS.710.52.2023; https://www.krakow.rio.gov.pl). RIO oceniała możliwość realizowania ze środków budżetu gminy inwestycji rozbudowy zbiornika wodnego położonego na terenie nieruchomości stanowiącej własność spółki wodnej. Gmina zamierzała, po zawarciu umowy użyczenia ze spółką wodną, wykonać rozbudowę zbiornika w ramach zadania własnego.

RIO przypomniała, że z art. 216 ust. 2 pkt 1 u.f.p. wynika, iż wydatki budżetu JST są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na zadania własne jednostek. Ponadto zwrócono uwagę na katalog zadań własnych gminy wymienionych w ustawie o samorządzie gminnym, w tym na art. 7 ust. 1 pkt 3, gdzie postanowiono, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy: „W szczególności zadania własne obejmują sprawy: wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz”.

Jak wskazano, biorąc pod uwagę fakt zaspokajania przez gminę zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej, „za dopuszczalne, co do zasady, należy uznać poniesienie przez gminę wydatków na niezbędną rozbudowę zbiornika wodnego służącego do zapewnienia ciągłych i niezakłóconych dostaw wody do budynków mieszkalnych i komunalnych”. Zaznaczono, że możliwość taka odnosi się również do inwestycji zlokalizowanej na nieruchomości, której gmina wprawdzie nie jest właścicielem, ale pozyska tytuł prawny umożliwiający wykonanie zadania i zapewniający skutek realizacji wydatków o charakterze inwestycyjnym w postaci odpowiedniego przyrostu majątku gminy.

Krakowska RIO podkreśliła przy tym, że gmina, realizując zadanie, ma obowiązek przestrzegać podstawowych zasad gospodarowania środkami publicznymi wynikających z art. 44 ust. 3 u.f.p., zgodnie z którym wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:

a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;

2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Finalnie stwierdzono, że „Powyższe oznacza między innymi konieczność zapewnienia trwałości planowanej inwestycji, zapewnienia realizacji założonego celu w zakresie zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej, a także zapewnienia odpowiedniego rozliczenia z właścicielem nieruchomości, na której znajduje się rozbudowywany zbiornik wodny, nakładów poniesionych przez Gminę na realizację tego przedsięwzięcia”.

Wsparcie przez gminę spółki wodnej poprzez dokonanie bezpośrednich nakładów na majątku spółki (np. budowa zbiornika wodnego) jest więc prawnie dopuszczalne, o ile zostanie spełnionych łącznie kilka kluczowych przesłanek, w tym uzyskanie przez gminę tytułu prawnego do władania nieruchomością spółki, choćby w postaci umowy użyczenia. Ponadto konieczne jest ustalenie pomiędzy gminą a spółką wodną rozliczeń nakładów już po wygaśnięciu umowy użyczenia. Niezbędne jest więc kompleksowe zabezpieczenie interesów prawno-finansowych gminy. ©℗