Gmina nie może fundować strażakom kart podarunkowych

Gmina chce ufundować dla strażaków OSP karty podarunkowe o wartości 200 i 400 zł. Byłaby to pewna forma rekompensaty za ich wkład w zapewnienie bezpieczeństwa – co ma szczególne znaczenie w sezonie letnim. Czy taki wydatek można uznać za legalny w kontekście ustawy o OSP i zadań gminy?

Z art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) wynika, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Zadania własne obejmują w szczególności sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Z kolei w art. 10 ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (dalej: ustawa o OPS) postanowiono, że w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina zapewnia ochotniczym strażom pożarnym, stosownie do posiadanych sił i środków:

1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie i środki łączności oraz ich utrzymanie;

2) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;

3) badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;

4) badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.

Przy czym koszty funkcjonowania straży, jak wynika z art. 32 ustawy o OSP, są pokrywane przede wszystkim z:

1) budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

2) środków z budżetu państwa przekazywanych komendantowi głównemu Państwowej Straży Pożarnej;

3) wpływów instytucji ubezpieczeniowych, o których mowa w art. 38 i art. 39 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej;

4) środków pochodzących od osób fizycznych i osób prawnych przekazywanych w szczególności w formie dobrowolnych składek lub darowizn;

5) środków pochodzących ze zbiórek publicznych;

6) środków własnych.

Zamknięty katalog

Świadczeniem wypłacanym z budżetu samorządowego dla strażaków OSP jest tzw. ekwiwalent pieniężny. W art. 15 ustawy o OSP postanowiono m.in., że otrzymuje go strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, niezależnie od otrzymywanego wynagrodzenia. Wysokość tego ekwiwalentu nie rzadziej niż raz na dwa lata ustala właściwa rada gminy w drodze uchwały. Nie może on przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto ogłoszonego przez prezesa GUS przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego, naliczanego za każdą rozpoczętą godzinę od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany z budżetu właściwej gminy.

Naruszenie dyscypliny

Przywołane wyżej regulacje prawne wyznaczają granice dopuszczalnego finansowania OSP z budżetu samorządowego. Katalog wydatków ma charakter zamknięty. Gmina nie może więc w dowolny sposób wydatkować środków. Założenie to pozostaje zbieżne z ogólnymi regułami wydatkowymi zawartymi w art. 44 ust. 2–3 ustawy o finansach publicznych. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje stanowisko zawarte w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku z 17 marca 2023 r. (znak WK/6130/20/30/4/2022). Izba wskazała w nim nieprawidłowość polegającą na wydatkowaniu środków budżetowych na karty podarunkowe dla członków OSP, co jej zdaniem nie spełniało przesłanki zadania własnego gminy w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej.

Co istotne, ewentualne wydatkowanie środków na podany cel może wiązać się nawet z odpowiedzialnością w trybie dyscypliny finansów publicznych dla osoby dokonującej wydatku. Osobą taką w przypadku gminy będzie z reguły wójt. Natomiast odpowiedzialność może być rozpatrywana w kontekście art. 11 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Zgodnie z tym przepisem „naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia określonego ustawą budżetową, uchwałą budżetową lub planem finansowym albo z przekroczeniem zakresu tego upoważnienia lub z naruszeniem przepisów dotyczących dokonywania poszczególnych rodzajów wydatków”.

Podsumowując, nie ma podstaw prawnych, aby z budżetu gminy finansować wydatki na karty podarunkowe dla strażaków OSP. Wydatki budżetu samorządowego muszą bowiem następować w granicach wyznaczonych przez przepisy, w tym przypadku przepisy ustawy o ochotniczych strażach pożarnych. W ramach tych przepisów nie dopuszczono jednak wydatków w podanym zakresie przedmiotowym. ©℗