Ustalenie konkretnej opłaty za mieszkanie chronione nie leży w kompetencji radnych

Radni gminy podjęli uchwałę w sprawie wydzielenia mieszkania chronionego w zasobie mieszkaniowym gminy. W tym akcie ustalono dodatkowo konkretne stawki opłat (wyrażone w procentach), uzależnione od wysokości dochodu osoby uprawnionej. Czy jest to prawidłowe?

Mieszkanie chronione jest świadczeniem z zakresu pomocy społecznej o charakterze niepieniężnym (art. 36 pkt 2 lit. n ustawy o pomocy społecznej; dalej: u.p.s.). I tak świadczenie w formie pobytu w mieszkaniu chronionym może być przyznane osobie pełnoletniej, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, ale nie wymaga usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki. W szczególności chodzi o osobę z zaburzeniami psychicznymi, osobę opuszczającą pieczę zastępczą, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład dla nieletnich, a także cudzoziemca, który uzyskał w Polsce status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy. Wskazana forma pomocy społecznej przygotowuje (pod opieką specjalistów) osoby nią objęte do prowadzenia samodzielnego życia lub wspomaga te osoby w codziennym funkcjonowaniu.

Mieszkanie chronione może być prowadzone przez każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej lub organizację pożytku publicznego i w zależności od celu udzielania wsparcia bywa prowadzone jako mieszkanie chronione treningowe lub mieszkanie chronione wspierane (art. 53 ust. 2 i 3 u.p.s.). Zgodnie natomiast z art. 53 ust. 7 i 8 u.p.s. decyzję o skierowaniu do korzystania ze wsparcia w mieszkaniu chronionym wydaje się na czas określony. Jednak w stosunku do osób, które posiadają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także w szczególnie uzasadnionych przypadkach w stosunku do innych osób, może być wydana decyzja o skierowaniu do korzystania z tej formy wsparcia na czas nieokreślony.

Wyznaczenie przez włodarza

W pytaniu wskazano, że mieszkanie w uchwale zostało wyodrębnione przez radę gminy. Takie postanowienia uchwały są nieprawidłowe, gdyż rada gminy została upoważniona jedynie do określenia szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w mieszkaniach chronionych. Poza kompetencją organu stanowiącego jest natomiast kwestia utworzenia mieszkania chronionego. Na mocy art. 30 ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym podmiotem mającym kompetencję do gospodarowania mieniem komunalnym jest wójt, burmistrz, prezydent miasta. Ponadto w przypadku gospodarowania lokalami wchodzącymi w skład mieszkaniowego zasobu gminy zastosowanie znajduje art. 11 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej: u.g.n.), kształtujący ogólną zasadę, w myśl której z zastrzeżeniem wyjątków ustawowych gospodarowanie nieruchomościami należy do organu wykonawczego. Kompetencja wójta, burmistrza albo prezydenta miasta do gospodarowania gminnym zasobem nieruchomości wynika także z art. 25 ust. 1 u.g.n. Rada gminy nie może zatem przejmować związanych z tym zadań.

Jedynie wytyczne

Ponadto – co potwierdza się w orzecznictwie – rada gminy nie została również upoważniona do określenia konkretnej wysokości opłaty za usługi świadczone przez ośrodki wsparcia, ale jedynie do uchwalenia pewnych wytycznych dla kierownika ośrodka pomocy społecznej w postaci określenia zasad odpłatności umożliwiających zrealizowanie wytycznych ustawodawcy, zawartych w art. 97 ust. 1 u.p.s. Prawidłowa realizacja upoważnienia ustawowego z art. 97 ust. 5 u.p.s. powinna w tym przypadku określać procentową wysokość odpłatności, w postaci przedziałów – tak wskazał np. wojewoda dolnośląski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 14 marca 2023 r. (nr NK-N.4131.87.1.2023.SP1). Przypomniał, że Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 28 stycznia 2014 r. (sygn. akt IV SA/Wr 629/13) orzekł, że w zakresie ustalania ,,szczegółowych zasad” rada gminy ma określić jedynie granice, w ramach których opłata powinna zostać ustalona przez uprawnione podmioty. Granic tych nie stanowią konkretne stawki opłat (wyrażone w procentach) uzależnione od wysokości dochodu. Ustalenie przez radę konkretnego wymiaru ponoszonej opłaty w istocie jest działaniem przekraczającym upoważnienie ustawowe zawarte w art. 97 ust. 5 u.p.s. oraz wkroczeniem w kompetencje innego organu.

Stawka bazowa

Wojewoda wyjaśnił, że przedmiotem regulacji musi być przede wszystkim bazowa (np. dobowa, miesięczna) stawka opłaty. Jest to obligatoryjny element uchwały. Przy czym ‒ jak podkreślił organ ‒ uchwała musi umożliwić bezpośrednie lub pośrednie odczytanie z niej kwoty, jaką należy uiścić za okres pobytu w mieszkaniu chronionym przy założeniu pełnej (maksymalnej) odpłatności. Opłata ta jest wnoszona na rzecz gminy i ma charakter abstrakcyjny, tzn. nie wiąże się z kosztami, jakie gmina ponosi w związku z udzieleniem świadczenia. Odpłatność za pobyt w mieszkaniu chronionym nie ma charakteru refinansowania wydatków gminy związanych z zadaniem własnym, jakim jest zapewnienie miejsca w mieszkaniach chronionych. Tym samym wysokości odpłatności, jaką ponosi osoba przebywająca w takim mieszkaniu, nie należy wiązać z wydatkami ponoszonymi przez gminę na zapewnienie miejsca. Wojewoda wskazał, że faktyczne ponoszenie przez gminę wyższych kosztów nie może decydować o wysokości odpłatności ponoszonej przez świadczeniobiorcę. Według niego sprzeczne z prawem jest wiązanie stawki opłaty ponoszonej przez osobę korzystającą ze wsparcia z pomocy społecznej z kosztem, jaki w związku z jej pobytem w mieszkaniu chronionym ponosi gmina. To, jaką odpłatność będą ponosić osoby kierowane do mieszkania chronionego, powinno się wiązać z możliwościami finansowymi osoby, której jest udzielana pomoc. Elementem stawki opłaty ustalonej przez radę gminy nie może być bliżej nieokreślona kwota będąca równowartością kosztów ponoszonych na wyżywienie czy na media, którą wyliczać miałoby się na podstawie ,,zużycia”. Taki sposób określenia stawki odpłatności nie daje bowiem organowi wydającemu decyzję administracyjną, w której odpłatność ma zostać zindywidualizowana, możliwości wskazania wysokości opłaty.

Indywidualne rozstrzygnięcia

Decyzja o skierowaniu osoby do korzystania ze wsparcia w mieszkaniu chronionym jest wydawana po dokonaniu uzgodnień pomiędzy pracownikiem socjalnym podmiotu kierującego, pracownikiem socjalnym jednostki organizacyjnej pomocy społecznej prowadzącej mieszkanie chronione lub organizacji pożytku publicznego prowadzącej mieszkanie chronione a osobą ubiegającą się o skierowanie do korzystania ze wsparcia w mieszkaniu chronionym lub jej przedstawicielem ustawowym (art. 53 ust. 9 u.p.s.). Uzgodnienia te dotyczą także odpłatności osoby korzystającej ze wsparcia (art. 53 ust. 10 pkt 4 u.p.s.). Oznacza to, że ustalenie wysokości odpłatności za pobyt w mieszkaniu chronionym następuje w decyzji administracyjnej, ale na podstawie wcześniejszych uzgodnień, a wydawane rozstrzygnięcie musi jednoznacznie wskazywać kwotę odpłatności ponoszoną przez osobę, której jest udzielane świadczenie. ©℗