Samodzielnie zorganizowana wycieczka szkolna to ryzyko

Trwa czas wycieczek szkolnych. Część placówek oświatowych organizuje je we własnym zakresie.

Niestety często przy tym zapominają, że w przypadku samodzielnej realizacji wyjazdu na nauczycielu spoczywa pełna odpowiedzialność prawna, a poza tym to on m.in. musi sprawdzić każdego z usługodawców we własnym zakresie: przewoźnika, obiekt hotelarski, przewodnika turystycznego itd. Natomiast w przypadku wyjazdu z biurem podróży to przedsiębiorca turystyczny bierze ryzyko na siebie i jest zobligowany zapewnić usługi o odpowiedniej jakości i zgodne z powszechnie obowiązującym prawem. Powyższe może mieć niebagatelne znaczenie również z punktu widzenia organów prowadzących szkoły i placówki edukacyjne, czyli jednostek samorządu terytorialnego, które powinny wykazać się szczególną troską za warunki wyjazdów dzieci i młodzieży. Jaki zatem model organizacji wycieczek szkolnych JST powinny zalecać szkołom?

Zarządzanie wycieczkami szkolnymi to istotny aspekt prowadzonej działalności edukacyjnej. Formalnie powinniśmy jednak mówić o wypoczynku dzieci i młodzieży oraz imprezie turystycznej. Te różnice nomenklaturalne są niezwykle ważne.

Zgodnie z art. 92a ust. 1 ustawy o systemie oświaty przez wypoczynek należy rozumieć wypoczynek organizowany dla dzieci i młodzieży w celach rekreacyjnych lub regeneracji sił fizycznych i psychicznych, połączony ze szkoleniem lub pogłębianiem wiedzy, rozwijaniem zainteresowań, uzdolnień lub kompetencji społecznych dzieci i młodzieży, trwający nieprzerwanie co najmniej dwa dni, w czasie ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej, w kraju lub za granicą, w szczególności w formie kolonii, półkolonii, zimowiska, obozu i biwaku. Mając powyższe na uwadze, warto pamiętać, że przepisom ustawy o systemie oświaty nie podlega wypoczynek organizowany dla dzieci własnych lub dzieci znajomych przez osoby spokrewnione albo osoby pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące lub osoby znane rodzicom osobiście. Jak zostało wskazane na podstawie art. 92a ustawy o systemie oświaty wypoczynek dzieci i młodzieży powinien trwać co najmniej dwa dni, zatem w swej istocie powinien zawierać również i nocleg. Jest to istotny element wyjazdu, ponieważ stanowi jedną z zasadniczych usług turystycznych. Wyjazd szkolny pozostaje przy tym na styku kilku ustaw, a są to oprócz wspomnianej ustawy o systemie oświaty:

• prawo oświatowe;
• ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (dalej: ustawa o imprezach turystycznych);
• ustawa o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych.

Ponadto zgodnie z prawem oświatowym przedszkola, szkoły i placówki oświatowe mogą organizować dla uczniów krajoznawstwo i turystykę. W organizowaniu krajoznawstwa i turystyki (w tym imprezy turystycznej) szkoły mogą współdziałać ze stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których przedmiotem działalności jest krajoznawstwo i turystyka, a także z profesjonalnymi organizatorami turystyki. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określił w ramach podstawy programowej warunki i sposób organizowania przez szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki, z uwzględnieniem celów edukacyjnych i wychowawczych oraz bezpieczeństwa uczniów. Krajoznawstwo i turystyka są organizowane w trakcie roku szkolnego, w szczególności w ramach zajęć dydaktyczno-wychowawczych lub opiekuńczych, z wyjątkiem okresu ferii letnich i zimowych oraz wiosennej i zimowej przerwy świątecznej, w ramach których może być organizowany wypoczynek dzieci i młodzieży.

Wyjazd jako impreza turystyczna

Wróćmy zatem do kwestii organizacji wyjazdów uczniów w czasie roku szkolnego. Zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (dalej: rozporządzenie) wskazano, że organizację i program wycieczki dostosowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, kondycji, sprawności fizycznej i umiejętności. Dyrektor szkoły wyznacza kierownika i opiekunów wycieczki spośród pracowników pedagogicznych szkoły, może również wyrazić zgodę na łączenie tych funkcji. W zależności od celu i programu wycieczki opiekunem może być także osoba niebędąca pracownikiem pedagogicznym szkoły, wyznaczona przez dyrektora szkoły.

W par. 4 rozporządzenia wyróżnia się wyłącznie trzy rodzaje wycieczek szkolnych:

1) przedmiotowe – inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia programu wychowania przedszkolnego albo programu nauczania w ramach jednego lub kilku przedmiotów;

2) krajoznawczo-turystyczne – o charakterze interdyscyplinarnym, w których udział nie wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, organizowane w celu nabywania wiedzy o otaczającym środowisku i umiejętności zastosowania tej wiedzy w praktyce,

3) specjalistyczne – w których udział wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego, sprawnościowego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, a program przewiduje intensywną aktywność turystyczną, fizyczną lub długodystansowość na szlakach turystycznych.

Wskazane wycieczki szkolne mogą być organizowane w kraju lub za granicą.

► Czy szkoła może samodzielnie organizować wycieczkę szkolną?

Tak, natomiast korzystniejsze z punktu widzenia samego zarządzania, a przede wszystkim odpowiedzialności, może być zorganizowanie jej z biurem podróży (organizatorem turystyki). Na korzyść tego rozwiązania przemawiają np. różnice, jeśli chodzi o odpowiedzialność prawną. Zgodnie z art. 42 ust. 1 pkt 8 ustawy o imprezach turystycznych organizator turystyki jest odpowiedzialny za należyte wykonanie wszystkich usług turystycznych objętych umową o udział w imprezie turystycznej.

► O czym powinien pamiętać nauczyciel, który organizuje wycieczkę szkolną? Jakie przepisy go obowiązują?

Przede wszystkim głównym odpowiadającym za wyjazd jest wyznaczony przez dyrektora placówki kierownik wycieczki. Do zadań tego ostatniego należy m.in:

1) opracowanie programu i regulaminu wycieczki;

2) zapoznanie uczniów, rodziców i opiekunów wycieczki z programem i regulaminem wycieczki oraz informowanie ich o celu i trasie wycieczki;

3) zapewnianie warunków do pełnej realizacji programu wycieczki i przestrzegania jej regulaminu oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie;

4) zapoznanie uczniów i opiekunów wycieczki z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnienie warunków do ich przestrzegania;

5) określanie zadań opiekunów wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki oraz zapewnianie opieki i bezpieczeństwa uczniom;

6) nadzór nad zaopatrzeniem uczniów i opiekunów wycieczki w odpowiedni sprzęt, wyposażenie oraz apteczkę pierwszej pomocy;

7) organizowanie i nadzorowanie transportu, wyżywienia i noclegów dla uczniów i opiekunów wycieczki;

8) dokonywanie podziału zadań wśród uczniów;

9) dysponowanie środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki;

10) dokonywanie podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki po jej zakończeniu i informowanie o tym dyrektora szkoły i rodziców, w formie i terminie przyjętych w danej szkole.

Z kolei opiekun wycieczki zgodnie z par. 11 rozporządzenia:

1) sprawuje opiekę nad powierzonymi mu uczniami;

2) współdziała z kierownikiem wycieczki w zakresie realizacji programu wycieczki i przestrzegania jej regulaminu;

3) sprawuje nadzór nad przestrzeganiem regulaminu wycieczki przez uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa;

4) nadzoruje wykonywanie zadań przydzielonych uczniom;

5) wykonuje inne zadania zlecone przez kierownika wycieczki.

Większość wymienionych zadań zarówno dla kierownika wycieczki, jak i opiekuna może być wykonana z powodzeniem przez organizatora turystyki, ponieważ ponosi pełną odpowiedzialność za należytą realizację całości imprezy turystycznej. Oczywiście to wszystko pod warunkiem, że dany wyjazd szkolny będzie miał charakter imprezy turystycznej.

► Kiedy wyjazd szkolny nie jest imprezą turystyczną?

Artykuł 3 ustawy o imprezach turystycznych stanowi wprost o sytuacjach, w których nie mamy do czynienia z imprezą turystyczną (a więc nie stosujemy postanowień ustawy).

Po pierwsze nie jest imprezą turystyczną wyjazd trwający krócej niż 24 godziny, chyba że obejmuje nocleg. Każdy zatem wyjazd szkolny w ramach tzw. wycieczek jednodniowych bez nocowania będzie poza zakresem ustawy o imprezach turystycznych.

Po drugie nie stosujemy ustawy do wyjazdów, które spełniają łącznie trzy niżej wymienione przesłanki.

► 1. Okazjonalność – oznacza organizację wyjazdu co do zasady kilka razy w ciągu roku. Przekroczenie tej skali może oznaczać, że mamy do czynienia z imprezą turystyczną.

► 2. Niezarobkowość – to cecha polegająca na nienastawieniu na zysk. Nie oznacza to oczywiście, że wyjazd ma być nieodpłatny, natomiast zebrane środki mają służyć pokryciu wyłącznie elementów składowych takiej wycieczki; organizujący ją kierownik lub opiekun nie może odnieść z tytułu jej organizacji zysku.

► 3. Ograniczoność grupy – oferta wyjazdu jest kierowana do grupy, która nie jest nieograniczona. To znaczy możemy ją wyróżnić ze względu na pewną cechę szczególną jako grupę zamkniętą. Będzie to np. grupa uczniów danej szkoły, członkowie uczniowskiego klubu sportowego, koła naukowego lub finaliści olimpiady tematycznej. Ograniczona nie oznacza zatem mała, ponieważ, jak już wskazano powyżej, oferta może dotyczyć nawet uczniów całej szkoły bądź uczniów w danym, konkretnym mieście.

► Kto powinien podpisać się pod umowami z hotelami, z przewoźnikiem lub przewodnikiem turystycznym?

To zależy od formy organizacyjnej wyjazdu. W sytuacji gdy nie jest on imprezą turystyczną, pełną odpowiedzialność ponosi placówka i wyznaczony przez nią kierownik wycieczki, który odpowiada za organizowanie i nadzorowanie transportu, wyżywienia, noclegów i pozostałych atrakcji turystycznych dla uczestników wycieczki. Kierownik podpisuje się więc pod umowami z poszczególnymi dostawcami usług turystycznych, których w ramach jednego wyjazdu może być nawet kilkunastu. Ponadto na kierowniku wycieczki spoczywa obowiązek weryfikacji choćby obiektów hotelarskich pod kątem wymagań zawartych w ustawie o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych. Zgodnie z art. 42 tej ustawy działa Centralny Wykaz Obiektów Hotelarskich, który można go odnaleźć na stronie internetowej turystyka.gov.pl. Natomiast w przypadku, gdy wyjazd odbywa się do obiektu spoza listy obiektów skategoryzowanych, należy każdorazowo jego legalność weryfikować w urzędzie gminy właściwym ze względu na położenie.

Dlatego też z pewnością łatwiejszym rozwiązaniem jest nawiązanie kontraktu z organizatorem turystyki, który odpowiada za należytą realizację imprezy turystycznej jako całości. To organizator turystyki sprawdzi podstawowe kwestie i będzie odpowiadał za realizację wyjazdu w zgodzie z prawem. Główną cechą imprezy turystycznej jest właśnie to, że jeden przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za należyte wykonanie wszystkich usług turystycznych objętych umową.

► Czy pod umowami dotyczącymi wycieczki szkolnej może podpisać się osoba z rady rodziców lub tzw. trójki klasowej?

Należy pamiętać, że to przedszkola, szkoły i placówki oświatowe mogą organizować dla uczniów krajoznawstwo i turystykę. W organizowaniu krajoznawstwa i turystyki (w tym imprezy turystycznej) szkoły mogą współdziałać ze stowarzyszeniami i innymi podmiotami, ale cedowanie własnej roli na osoby trzecie będące rodzicami uczestników wyjazdu wydaje się niewłaściwe. Pamiętać należy też, że podpisujący umowę bierze na siebie odpowiedzialność za jej rozliczenie oraz realizację. Istotna jest także odpowiedzialność w razie wypadku podczas wyjazdu szkolnego. Organizatorzy turystyki posiadają np. obowiązkowe zabezpieczenie na potrzeby zwrotu wszystkich wpłat dokonanych przez podróżnych lub w ich imieniu w zakresie, w jakim dane usługi nie zostały wykonane w wyniku niewypłacalności organizatora turystyki. Jeżeli zaś umowa o udział w imprezie turystycznej obejmuje przewóz pasażerów, to organizatorzy posiadają również zabezpieczenie na zapewnienie powrotu podróżnych do miejsca rozpoczęcia takiej imprezy. W przypadku organizacji takiego wyjazdu bez pomocy przedsiębiorcy turystycznego odpowiedzialność spoczywa na podpisującym umowy z dostawcami poszczególnych usług turystycznych.

► Czy konieczne jest posiadanie ubezpieczenia wycieczki szkolnej?

Organizacja wyjazdu samodzielnie przez placówkę oświatową jest ryzykowna ze względu na wzięcie na siebie odpowiedzialności za ewentualne niepowodzenia i brak realizacji poszczególnych elementów wyjazdu. Można oczywiście w tym celu skorzystać ze standardowych form ubezpieczenia jak OC czy ubezpieczenie zdrowotne, ale należy pamiętać, że mają one ograniczenia kwotowe. Nauczyciel nie uzyska jednak z pewnością zabezpieczenia na wypadek niewypłacalności, co przysługuje wyłącznie organizatorom turystyki, o czym była już mowa powyżej. Ponadto organizatorzy turystyki organizujący imprezy turystyczne za granicą zawierają obligatoryjnie na rzecz podróżnych umowy ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia.

► Jaką odpowiedzialność ponosi nauczyciel, w sytuacji gdy wpłaca samodzielnie zaliczkę podmiotom realizującym usługi?

W takiej sytuacji jest on osobą, która bierze na siebie odpowiedzialność za ewentualne niepowodzenia, w tym roszczenia uczestników wyjazdu, który nie dojdzie do skutku. Zwrot środków od kierownika wycieczki do rodziców uczniów będzie w takiej sytuacji następował na podstawie art. 471 i nast. kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem kierownik wycieczki będzie obowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi. Dla porównania: organizator turystyki, w przypadku gdy umowa o udział w imprezie turystycznej zostanie rozwiązana np. z powodu nadzwyczajnych i nieuniknionych okoliczności, nie później niż w terminie 14 dni zwraca wpłaty dokonane przez podróżnego lub w jego imieniu. Czas zwrotu środków i klarowność procedur są zatem znacznie bardziej precyzyjne w przypadku imprez turystycznych.

Inny wypoczynek

Na zakończenie warto jeszcze podjąć wątek wypoczynku dzieci i młodzieży, który uregulowano w art. 92c ustawy o systemie oświaty. Zgodnie z nim organizatorami takiego wypoczynku mogą być:

1) szkoły i placówki;

2) przedsiębiorcy wpisani do rejestru organizatorów turystyki i przedsiębiorców ułatwiających nabywanie powiązanych usług turystycznych, o którym mowa w art. 22 ust. 2 ustawy o imprezach turystycznych;

3) osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, inne niż wymienione w pkt 1 i 2, organizujące wypoczynek w celu:

a) niezarobkowym albo

b) zarobkowym, jeżeli organizowany wypoczynek nie stanowi imprezy turystycznej, o której mowa w ustawie o imprezach turystycznych.

Cytowane przepisy bardzo precyzyjnie wskazują, że poza szkołami i placówkami oświatowymi organizatorami wypoczynku dzieci i młodzieży są organizatorzy turystyki. W ramach wyjazdu z biurem podróży mamy precyzyjnie określone warunki odpowiedzialności przedsiębiorcy, w tym warunki odszkodowań, zadośćuczynień, obniżek ceny czy naprawienia niezgodności.

Podsumowując, warto mieć świadomość, że wyjazd organizowany za pośrednictwem przedsiębiorcy turystycznego, czyli profesjonalisty, jest zawsze lepiej zabezpieczony pod względem prawnym, a także niejednokrotnie organizacyjnym. ©℗