Rejestr najcenniejszych zabytków prowadzi wojewódzki konserwator. Tylko na remont budynków w nim wymienionych lokalny samorząd może udzielić wsparcia finansowego
Jeden z budynków na terenie naszej gminy znajduje się w złym stanie technicznym. Jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków, ale nie do wojewódzkiego rejestru. Czy można udzielić dotacji na jego remont?
Nie. Samorząd może udzielać dotacji na zabytki, ale tylko takie, które zostały wpisane do rejestru zabytków, a nie do innych rejestrów czy ewidencji. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; dalej: ustawa o ochronie zabytków określa m.in. przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad nimi oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy ww. obiektach.
Opieka to nie ochrona
Ochrona, o której mowa w art. 4 ww. ustawy, realizowana jest przez organy administracji publicznej, czyli administracji rządowej i samorządowej, działające w publicznym interesie, zgodnie z przypisanymi im ustawowo kompetencjami. Jest to inaczej niż w określonej w art. 5 opiece nad zabytkami, sprawowanej przez aktualnego właściciela zabytku (jego posiadacza). Z kolei formy ochrony prawnej zabytków w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków zostały enumeratywnie wyliczone w art. 7 ww. ustawy. Zgodnie z nim formą ochrony zabytków jest:
1) wpis do rejestru zabytków,
2) uznanie za pomnik historii,
3) utworzenie parku kulturowego,
4) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Zgodnie z art. 8 ustawy o ochronie zabytków rejestr zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. Zabytek nieruchomy wpisuje się do rejestru na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym się znajduje. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości (art. 9 ust. 1 i 4 ustawy o ochronie zabytków).
Podkreślenia wymaga, że ochronie prawnej na mocy art. 7 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków podlegają zatem jedynie zabytki wpisane do rejestru zabytków (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 marca 2007 r., sygn. akt IV SA/Wa 163/07).
Powyższe sprawia, że prawną ochronę zabytków w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków wiązać należy przedmiotowo m.in. z ostateczną decyzją wojewódzkiego konserwatora o wpisie zabytku do rejestru zabytków.
Na co przeznaczyć pieniądze
Realizując zadania w zakresie ochrony zabytków, w szczególności przez zapewnienie wsparcia finansowego, umożliwiającego trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie (art. 4 ww. ustawy), finansowanie kosztów zabezpieczenia substancji zabytków następuje za pomocą instrumentu finansowego, wskazanego w art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków. Stanowi on, że dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący gminy w trybie określonym odrębnymi przepisami. Organ podejmuje w tym celu uchwałę określającą zasady udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego. Artykuł 77 ww. ustawy określa z kolei zamknięty katalog przeznaczenia rzeczowego ww. dotacji. Przykładowo wskazano w nim zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku.
Powyższe oznacza również, że na podstawie aktu prawa miejscowego, określającego zasady przyznawania dotacji na finansowanie zadań związanych z zachowaniem substancji zabytku, organ stanowiący uchwałą decyduje o udzieleniu dotacji wskazanemu podmiotowi na określony w uchwale cel związany z ochroną zabytku wpisanego do rejestru zabytków.
Zaznaczyć należy, że ustawodawca w art. 81 ust. 1 ustawy uzależnił możliwość dokonania wydatku przez jednostkę samorządu terytorialnego od spełnienia warunku, że dany zabytek jest wpisany do rejestru zabytków ustawowo zdefiniowanego, a nie do innej ewidencji, w tym np. do gminnej ewidencji zabytków. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 27 stycznia 2011 r., sygn. akt II OSK 31/10, wskazał, że decyzji o wpisie do rejestru zabytków nie można utożsamiać z wpisem do gminnej ewidencji.
Kwalifikowana forma
Podkreślić również należy, że wydatek związany z finansowaniem zabytków przybiera szczególną kwalifikowaną formę – dotacji. Z artykułu 81 ustawy o ochronie zabytków dla organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego wynika jedynie upoważnienie do ustalenia zasad udzielenia dotacji celowej, a nie trybu czy warunków jej rozliczania. Zasady i przesłanki zwrotu dotacji udzielonych z budżetu JST zostały określone w art. 251 i 252, a sposób ich rozliczania – w art. 250 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.).
Zdaniem RIO
Również w orzecznictwie regionalnych izb obrachunkowych wypracowane zostało jednolite stanowisko, że przyznanie dotacji na zabytki, które nie są wpisane do rejestru zabytków, a tylko do ich gminnej ewidencji (art. 22 ust. 4 i 5 ustawy), narusza wprost art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków. Takie stanowisko zajęła m.in. Regionalna Izba Obrachunkowa w Opolu w uchwale nr 16/36/10 z 26 lipca 2010 r. oraz Regionalna Izba Obrachunkowa w Kielcach w uchwale nr 74/11 z 26 października 2011 r. Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 26 października 2011 r., sygn. akt I SA/Ke 470/11 wskazał, że okoliczność, iż dany zabytek (w tym przypadku kościół) został wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków zgodnie z art. 22 pkt 2 ustawy o ochronie zabytków, nie oznacza, że została spełniona przesłanka wpisu tego obiektu do rejestru zabytków. Wspomniana ewidencja jest bowiem zgodnie z art. 21 ww. ustawy jedynie podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Nie została ona jednak wymieniona wśród form ochrony zabytków określonych w art. 7 ww. ustawy. W konsekwencji nie można utożsamiać wpisu do tejże ewidencji z wpisem do rejestru zabytków, stanowiącym przesłankę do otrzymania dotacji.
W kontekście art. 81 ustawy o ochronie zabytków niezbędnym warunkiem pozyskania dotacji z samorządu na dany zabytek jest uprzednie umieszczenie go w rejestrze zabytków. Co istotne, dotacja ta, w zakresie określonym w art. 77 ww. ustawy, może być udzielona w wysokości do 100 proc. nakładów koniecznych do wykonania przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku.
Podstawa prawna
Art. 7 pkt 1, art. 8, art. 9, art. 21, art. 22, art. 77, art. 81 ust. 1 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1446).
