Subskrybuj nas na Youtube
Mieszkańcy miast i wsi mogą realnie wpływać na poczynania lokalnych władz lub odwołać je, gdy będą źle rządzić gminą. W drodze referendum lokalnego można nie tylko sprzeciwić się budowie lotniska albo farm wiatrowych, ale i zadecydować o budowie kanalizacji czy drogi publicznej
Czy możemy sprzeciwić się budowie spalarni
Lokalne władze planują budowę dużej spalarni śmieci na terenie naszego powiatu. Czy możemy się temu sprzeciwić?
TAK
Jedną z podstawowych instytucji demokracji bezpośredniej jest referendum lokalne. W jego ramach mieszkańcy wspólnoty samorządowej mogą podjąć decyzję o istotnych sprawach lokalnych (o ile sprawa mieści się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki, a nie np. Sejmu lub rządu). Znane są przykłady referendów lokalnych, w wyniku których mieszkańcy sprzeciwili się nie tylko budowie spalarni odpadów czy lotniska, ale nawet potencjalnej lokalizacji elektrowni jądrowej. W ostatnich latach mieszkańcy miast i wsi podejmowali w ten sposób decyzje w sprawach budowy kanalizacji czy kopalni odkrywkowych lub likwidacji szkół. Jednym z najczęstszych powodów organizowania referendów lokalnych jest chęć odwołania organu stanowiącego tej jednostki samorządu lokalnego (głównie rad gmin i miast) lub wójta, burmistrza, prezydenta miasta. W ten sposób na przykład w 2012 r. zostali odwołani burmistrz i Rada Miasta Żagania, Rada Gminy Nowinka, prezydent Bytomia, a w 2013 r. burmistrz Nasielska oraz wójt i Rada Gminy Piekoszów. Przedmiotem referendum gminnego może być również samoopodatkowanie mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy. Referenda w tych sprawach należą jednak raczej do rzadkości.
Referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie lub pytania w zakresie przedstawionej pod osąd lokalnej społeczności sprawy albo na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami.
Podstawa prawna
Art. 2 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 706 ze zm.).
Czy w każdej chwili możemy odwołać wójta
W czasie ostatnich wyborów samorządowych wójt naszej gminy został wybrany już w pierwszej turze głosowania. W ciągu kilku miesięcy podjął jednak kilka decyzji, które są bardzo niekorzystne dla mieszkańców. Wielu zastanawia się nad jego odwołaniem. Czy jest to teraz możliwe?
NIE
Z uwagi na to, że ostatnie wybory samorządowe odbyły się w pierwszej turze 16 listopada 2014 r., na złożenie takiego wniosku jest jeszcze zbyt wcześnie. Referendum lokalne można przeprowadzać co do zasady w każdym czasie. Wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum nie może zostać złożony jednak wcześniej niż po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru nowego szefa gminy albo 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i nie później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem jego kadencji. Prawo do odwołania pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego gwarantuje obywatelom art. 170 Konstytucji RP. Mieszkańcy gminy mogą podjąć decyzję o usunięciu ze stanowiska urzędującego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w drodze referendum lokalnego. Zasady i tryb jego przeprowadzania określa szczegółowo ustawa. Wniosek o przeprowadzenie referendum w takiej sprawie musi poprzeć co najmniej 10 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy. Może ono zostać przeprowadzone również z inicjatywy rady gminy.
Podstawa prawna
Art. 4 pkt 1 i 5 ust. 1 a i 2 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2013 r., poz. 706 ze zm.).
Art. 170 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483).
Czy osoby bez meldunku również mogą głosować
W najbliższych tygodniach w mojej gminie odbędzie się referendum w sprawie nałożenia nowego podatku. Czy mogę wziąć w nim udział, jeżeli nie mam adresu stałego meldunku, a od kilku lat mieszkam na jej terenie?
TAK
W referendum lokalnym mają prawo wziąć udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej gminy, powiatu lub województwa, o ile posiadają czynne prawo wyborcze (prawo wybierania) do organu stanowiącego tej jednostki. Stałe zamieszkiwanie nie musi być równoznaczne z zameldowaniem w danej miejscowości. Przy ustalaniu stałego zamieszkania stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Ten natomiast wiąże stałe zamieszkiwanie z przebywaniem z zamiarem stałego pobytu. W głosowaniu w referendum mogą wziąć udział osoby zameldowane na terenie danej jednostki, ale i niezameldowane, pod warunkiem że stale tam zamieszkują. W takiej sytuacji powinny one złożyć pisemny wniosek w urzędzie gminy z prośbą o wpis do rejestru wyborców. Wniosek powinien zawierać adres ostatniego zameldowania na pobyt stały poza obszarem gminy.
Podstawa prawna
Art. 3 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 706 ze zm.).
Art. 19 par. 3 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 112 ze zm.).
Czy referendum mogą zainicjować politycy
Krążą pogłoski, że radni naszej gminy chcą zorganizować referendum w sprawie podziału gminy. Czy jest dopuszczalne, aby politycy podejmowali decyzję w takich sprawach?
NIE
Referendum lokalne może zostać przeprowadzone zarówno z inicjatywy organu stanowiącego gminy, powiatu lub województwa (a więc rady gminy, rad powiatu, sejmiku województwa) lub z woli samych mieszkańców. Tego rodzaju wybory może zapoczątkować grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego. W odniesieniu do referendum gminnego z pomysłem może wystąpić już 5 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy. Poza grupami obywatelskimi inicjatorem może być lokalna partia polityczna albo niektóre organizacje społeczne działające na obszarze wspólnoty samorządowej. Wyjątkiem, w którym prawo do wystąpienia z inicjatywą referendalną ma wyłącznie grupa co najmniej 15 obywateli, jest przeprowadzenie plebiscytu w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy.
Inicjatorzy referendum muszą pisemnie powiadomić władze samorządowe o zamiarze wystąpienia z inicjatywą jego przeprowadzenia i wskazać sprawę, w której ma ono zostać przeprowadzone. Następnie mają 60 dni na zebranie podpisów pod listami poparcia.
Podstawa prawna
Art. 11, art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 1 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 706 ze zm.).
Czy będziemy sami musieli pokryć koszty
Jesteśmy niezadowoleni ze zmian w gminnej oświacie, przede wszystkim tych, które są związane z likwidacją szkół. Jesienią tego roku planujemy wystąpić z inicjatywą odwołania wójta. Obawiamy się jednak kosztów związanych z organizacją referendum lokalnego w tej sprawie. Czy będziemy musieli pokryć je w całości z własnej kieszeni?
NIE
Koszty referendum lokalnego pokrywa się przede wszystkim z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, której ono dotyczy. Nie wlicza się tu czynności wykonywanych przez komisarza wyborczego. Jego wydatki związane z organizacją i przeprowadzeniem referendum w sprawie odwołania wójta przed upływem kadencji pokrywane są z budżetu państwa. Główne koszty referendum (obsługi administracyjnej, diet przysługujących członkom komisji) pokrywane są więc przez samorząd. Budżet państwa pokryje natomiast koszty czynności komisarza związane z ogłoszeniem postanowienia o referendum i przygotowania kart do głosowania.
Niemałe koszty mogą obciążać także inicjatora referendum. Ustawa przewiduje, że musi on pokryć własne wydatki związane z nim, a więc poniesione na podanie do publicznej wiadomości informacji o zamiarze przeprowadzenia referendum i o jego przedmiocie. Inicjatorzy muszą pokryć z własnych źródeł koszty korzystania ze środków masowego przekazu, wydatki na plakaty lub ulotki czy poniesione na akcję zbierania podpisów. Nadwyżkę środków finansowych pozostałych na referendum organizator musi przekazać instytucji charytatywnej.
Podstawa prawna
Art. 42, art. 46 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 706 ze zm.).
Czy referendum zawsze będzie ważne
W marcu odbyło się referendum w sprawie likwidacji straży miejskiej. Mieszkańcy opowiedzieli się w 76 proc. za zniesieniem tej formacji, ale frekwencja wyniosła 23,6 proc. Czy referendum jest ważne?
NIE
Aby referendum w sprawie odwołania straży miejskiej było ważne, musi wziąć w nim udział powyżej 30 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy. Z kolei przy podejmowaniu w takim trybie decyzji o odwołaniu organu pochodzącego z wyborów bezpośrednich referendum jest ważne wtedy, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu. Jeżeli liczba oddanych głosów jest mniejsza, referendum nie wywołuje skutków prawnych w sprawie, w której zostało zwołane. Oprócz odpowiedniej frekwencji za przedstawioną w referendum sprawą musi opowiedzieć się określona liczba osób. Jego wynik jest rozstrzygający dopiero wtedy, gdy za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Z kolei wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeżeli oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów. Jeśli głosowanie zakończy się wynikiem rozstrzygającym, władze samorządowe muszą niezwłocznie podjąć czynności w celu realizacji sprawy.
Podstawa prawna
Art. 55–56, art. 65 ustawy z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 706 ze zm.).