Katarzyna machowska-Gubernak aplikant adwokacki Kancelaria adwokacka Mielech adwokaci i radcowie prawni
Rozbudowany katalog szkolnych specjalistów wprowadziła ustawa z 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1116, dalej: nowelizacja KN). Regulujący tę kwestię nowy art. 42d ust. 1 KN stanowi, że: „W przedszkolu niebędącym przedszkolem specjalnym, w szkole podstawowej, liceum ogólnokształcącym, technikum i branżowej szkole I stopnia, niebędących szkołami specjalnymi, w szkole artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego oraz w zespole, w skład którego wchodzi to przedszkole lub ta szkoła, zatrudnia się nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych”. Interpretacja powyższego przepisu budzi wiele wątpliwości i już pojawiły się spory, jak go stosować w praktyce. Czy w każdej placówce oświatowej trzeba mieć wszystkich wymienionych specjalistów? I co oznacza łącznik „lub”? Czy ustawodawca dał szkole wybór?
Naszym zdaniem, dokonując analizy tego problemu, należy skupić się nie tylko na wykładni językowej art. 42d ust. 1 nowelizacji KN, lecz także na wykładni systemowej, celowościowej oraz samego ratio legis wprowadzonych zmian. A wówczas wniosek jest taki, że szkoła powinna zatrudnić wszystkich wymienionych w przepisie specjalistów (tj. pedagoga, pedagoga specjalnego, psychologa), a wybór ma jedynie co do logopedy lub terapeuty pedagogicznego. Może zatrudnić jednego z nich albo obydwu. Wymiar czasu pracy tych etatów jest natomiast uzależniony od liczby uczniów w danej szkole i wynika z art. 42d nowelizacji KN.

Cel: zintensyfikować pomoc

Ratio legis dokonanych zmian jest przede wszystkim takie, że mają na celu zwiększenie dostępności oraz podniesienie jakości wsparcia udzielanego dzieciom i młodzieży. Jest to szczególnie ważne w czasie długotrwałej pandemii, wynikającej z niej izolacji, której dzieci i uczniowie byli poddani. Istnienie potrzeby zintensyfikowania pomocy w tym zakresie znajduje potwierdzenie w wynikach najnowszych badań dotyczących kondycji psychofizycznej dzieci i młodzieży. Stan epidemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2 i związany z nią reżim sanitarny (zwłaszcza aspekt izolacji społecznej) doprowadziły do znaczącego osłabienia kondycji psychicznej uczniów. W celu przeciwdziałania temu zjawisku zdaniem ustawodawcy konieczne jest zwiększenie liczby zatrudnionych w przedszkolach i szkołach nauczycieli specjalistów. Pedagodzy specjalni będą stanowić wsparcie dla pozostałych nauczycieli prowadzących zajęcia z dziećmi i uczniami w sposób uwzględniający zróżnicowanie ich potrzeb, a także będą realizować specjalistyczne zajęcia bezpośrednio z uczniami i udzielać porad i konsultacji rodzicom uczniów. Zatem już z samego ratio legis wprowadzonych zmian wynika, że ustawodawcy w rzeczywistości chodzi przede wszystkim o zwiększenie liczby specjalistów zatrudnionych w szkołach. Wobec tego przyjęcie rozwiązania, że szkoła może sobie wybrać zatrudnienie jednego z wymienionych w treści art. 42d ust. 1 KN specjalisty, byłoby sprzeczne z założeniami nowelizacji.
Stosując natomiast wykładnię systemową, należy stwierdzić, że na wymóg zatrudnienia co najmniej czterech specjalistów wskazuje również art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b nowelizacji KN, w którym wprowadza się maksymalny tygodniowy wymiar godzin zajęć nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów oraz terapeutów pedagogicznych. To potwierdza również treść art. 42d ust. 11 nowelizacji KN, gdzie wskazano minimalną liczbę etatów zarówno dla pedagoga specjalnego, jak i dla psychologa. Wynika stąd, że w szkole powinno się zatrudnić zarówno pedagoga specjalnego, jak i psychologa.

Tyle etatów, ile dzieci

Minimalny wymiar etatów specjalistów zatrudnionych w szkole został określony w art. 42d ust. 3 nowelizacji KN. Wymagania te nie mają jednak zastosowania od 1 września 2022 r. Na lata szkolne 2022/2023 i 2023/2024 przewidziano bowiem przepisy przejściowe. [tabela 1]
Tabela 1. Wymogi
Liczba dzieci (uczniów) Liczba etatów do 31 sierpnia 2024 r. Liczba etatów od 1 września 2024 r.
od 101 1,5 etatu + 0,2 etatu na każdych kolejnych 100 uczniów 2 etaty + 0,2 etatu na każdych kolejnych 100 uczniów
51–100 1 1,5
41–50 0,5 1
31–40 0,8
21–30 0,25 0,6
11–20 0,4
1–10 0,25
Tabela 2. Różny zakres zadań
Stanowisko specjalisty Podstawa prawna Wybrane zadania
pedagog Par. 24 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1280) • prowadzenie badań i działań diagnostycznych uczniów• diagnozowanie sytuacji wychowawczych w celu rozwiązywania problemów wychowawczych stanowiących barierę i ograniczających aktywne i pełne uczestnictwo ucznia w życiu• udzielanie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formach odpowiednich do rozpoznanych potrzeb
psycholog
pedagog specjalny Par. 24a rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. (obecnie przepis nie wszedł jeszcze w życie) • zajęcia w ramach wczesnego wspomagania rozwoju• wsparcie zespołu nauczycieli w zakresie opracowania i realizacji indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego• współpraca i wsparcie w zakresie rozpoznawania przyczyn niepowodzeń edukacyjnych uczniów lub trudności w ich funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki, a także udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w bezpośredniej pracy z uczniem
logopeda Par. 25 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. • diagnozowanie logopedyczne• prowadzenie zajęć logopedycznych• porady i konsultacje dla rodziców i nauczycieli w zakresie stymulacji rozwoju mowy uczniów i eliminowania jej zaburzeń
terapeuta pedagogiczny Par. 27 rozporządzenia MEN z 9 sierpnia 2017 r. • prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym• badania diagnostyczne uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się w celu rozpoznawania trudności oraz monitorowania efektów oddziaływań terapeutycznych• rozpoznawanie przyczyn utrudniających uczniom aktywne i pełne uczestnictwo w życiu placówki
Liczba specjalistów różni się w zależności od liczby dzieci i uczniów w szkole. Im więcej uczniów, tym więcej godzin pracy specjalistów.
Co jednak ważne – przepis określa minimalną liczbę nauczycieli. Ich rzeczywista liczba musi natomiast odpowiadać faktycznym potrzebom dzieci i uczniów.
Wybierając natomiast stanowiska specjalistyczne, należy mieć na względzie ograniczenia nałożone przez nowe przepisy. Przede wszystkim dotyczą one stanowisk pedagoga specjalnego oraz psychologa i obejmują wyłącznie szkoły, placówki i zespoły liczące sobie więcej niż 50 uczniów. W takich szkołach konieczne jest zapewnienie dla każdego z tych stanowisk co najmniej 25 proc. wymaganej liczby etatów specjalistów. Wymóg ten odnosi się do wymaganej, a nie rzeczywistej liczby etatów specjalistów. Zaś w przypadku, gdy liczba uczniów w szkole przekracza 100, dodaje się 1,5 etatu do 0,2 etatu na każdych kolejnych 100 uczniów. Stu „kolejnych”, a zatem chodzi tu o pełną, a nie jedynie rozpoczętą setkę uczniów.
Zatem minimalna łączna liczba etatów nauczycieli, których trzeba zatrudniać w przedszkolach, szkołach i zespołach, odnosi się do pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych, czyli łącznie do co najmniej czterech specjalistów (przepis nie wyklucza możliwości zatrudnienia i logopedy, i terapeuty pedagogicznego). Do łącznej liczby etatów nie wlicza się tzw. nauczycieli wspomagających. Nie uwzględnia się również doradców zawodowych.

Uwaga na pensum

W celu wyliczenia liczby specjalistów zatrudnionych w szkołach i przedszkolach konieczne jest ustalenie ich pensum przez organ prowadzący. Zgodnie bowiem z art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b KN organ prowadzący szkołę określa tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, z tym, że wymiar ten nie może przekraczać 22 godzin. Co ważne, w uchwale organu prowadzącego konieczne jest uwzględnienie nowego stanowiska pedagoga specjalnego. Nie można przyjąć, że pensum pedagoga jest tym samym, co pensum pedagoga specjalnego.
Zgodnie z art. 42d ust. 11 KN w przypadku przedszkola, szkoły lub zespołu szkół, w których liczba dzieci lub uczniów przekracza 50, liczba etatów nauczycieli:
  • pedagogów specjalnych nie może być niższa niż 25 proc. łącznej liczby etatów nauczycieli specjalistów,
  • psychologów nie może być niższa niż 25 proc. łącznej liczby etatów nauczycieli specjalistów.

Przykład

Do szkoły uczęszcza 393 uczniów, pensum specjalisty wynosi 22 godz. zajęć tygodniowo. Oznacza to, że konieczne jest zapewnienie co najmniej 19 etatów dla specjalistów, czyli 41,8 godziny. Ponieważ szkoła liczy ponad 100 uczniów, to 25 proc. godzin należy przydzielić psychologowi i 25 proc. godzin pedagogowi specjalnemu. Wobec tego psycholog i pedagog specjalny powinni otrzymać po 10,45 godziny (razem 20,9), zaś pozostali specjaliści nie mniej niż 20,9 godziny.©℗