Nie ma jednolitego stanowiska w sprawie możliwości poszukiwania przez organ następów prawnych nieżyjącej strony postępowania.

Rozbieżności w orzecznictwie

W części orzeczeń przyjmuje się, że ponieważ przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.) nie wymagają, by spadkobiercy legitymowali się dokumentem potwierdzającym fakt dziedziczenia po zmarłej stronie, to wystarczy, by strony (np. wnioskodawca) wskazały organowi osoby, które ich zdaniem są spadkobiercami, albo by organ sam takich osób poszukiwał (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 lipca 2017 r., sygn. akt II OSK 2702/15).
Drugi pogląd opiera się na założeniu, że jedynie postanowienie sądu cywilnego o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialne poświadczenie aktu dziedziczenia mogą być dowodem istnienia następstwa prawego po zmarłej stronie postępowania administracyjnego. W rezultacie organ nie może czynić ustaleń w tym zakresie na podstawie oświadczeń potencjalnych następców prawnych (zob. wyrok NSA z 20 lutego 2020 r., sygn. akt I OSK 1977/18; wyrok NSA z 22 czerwca 2017 r., sygn. akt I OSK 2933/16, Legalis). Takie stanowisko zajął też NSA w wyroku z 27 sierpnia 2021 r. (sygn. akt I OSK 438/2), podkreślając, że zgodnie z art. 1025 par. 2 kodeksu cywilnego dopiero w chwili wydania przez sąd powszechny postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia rodzi się domniemanie, że dana osoba jest spadkobiercą.
NSA podkreślił, że przedstawiona wyżej rozbieżność orzecznictwa zasadniczo nie dotyczy postępowań, których przedmiotem są prawa rzeczowe do nieruchomości. Istotne znaczenie ma bowiem charakter tych praw i konieczność zapewnienia pewności obrotu nieruchomościami, a w związku z tym istnienie szczególnych regulacji prawnych, takich jak np. wymóg zachowania szczególnej formy czynności prawnej przy dokonywaniu obrotu.
Zgodnie z art. 97 par. 1 pkt 1 k.p.a. organ zawiesza postępowanie w razie śmierci strony lub jednej ze stron, jeżeli wezwanie spadkobierców zmarłej strony albo zarządcy sukcesyjnego do udziału w postępowaniu nie jest możliwe i nie zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 30 par. 5 k.p.a. (czyli nie jest to sprawa dotycząca spadku nieobjętego, w której jako strona działa osoba sprawująca zarząd majątkiem masy spadkowej, a w jej braku – kurator), a postępowanie nie podlega umorzeniu jako bezprzedmiotowe. Inną podstawę do zawieszenia postępowania stanowi sytuacja, gdy rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji zależy od uprzedniego rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd (art. 97 par. 1 pkt 4 k.p.a.).

Wezwanie bez zawieszania

Istota sprawy sprowadza się więc do rozstrzygnięcia, czy dla przyjęcia na podstawie art. 97 par. 1 pkt 1 k.p.a., że wezwanie spadkobierców zmarłej strony w celu dalszego prowadzenia postępowania jest możliwe, konieczne jest przedłożenie dokumentu potwierdzającego następstwo prawne tych spadkobierców, czy też wystarczające jest, iż osoby te są organowi znane i można je o postępowaniu zawiadomić. W mojej ocenie, jeśli wezwanie spadkobierców jest w takiej sytuacji możliwe, to nie ma podstaw do zawieszenia postępowania. Wykazanie następstwa prawnego na podstawie orzeczenia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub na podstawie poświadczenia dziedziczenia nie jest warunkiem prowadzenia postępowania administracyjnego, dziedziczenie następuje bowiem zgodnie z art. 922 par. 1 k.c., z chwilą śmierci spadkodawcy. Świadczy o tym sama treść art. 97 par. 1 pkt 1 k.p.a., zgodnie z którym zawieszenie postępowania następuje, jeśli wezwanie do udziału w sprawie nie jest możliwe. Organ powinien więc podjąć działania zmierzające do ustalenia, czy wezwanie do udziału w sprawie spadkobierców jest możliwe.
Należy jednak zachować daleko idącą ostrożność z uwagi na aktualne orzecznictwo NSA, zgodnie z którym zawieszenie postępowania powinno nastąpić, jeśli organ nie jest w posiadaniu aktu dziedziczenia. ©℗
Podstawa prawna
art. 30 par. 5, art. 97 par. 1 pkt 1 i 4 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1301)
art. 922 par. 1, art. 1025 par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360)