W ostatnich latach mamy wiele zaległości w opłatach za wodę. Kontrola Regionalnej Izby Obrachunkowej wykazała w tym zakresie naszą bezskuteczność. Jak wygląda sprawa dochodzenia należności, czy nie wystarczy wysłać wezwań do zapłaty, bo czasem są to niewielkie kwoty? Jak jest z ich przedawnieniem?
Analizę zadanego pytania warto poprzedzić wskazaniem, że zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. W szczególności obejmują one sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. Tak więc sprawy związane z gospodarką wodną pozostają w gestii gminy, jako jednostki samorządu terytorialnego. Za realizację tego zadania gmina uzyskuje dochody, które nie zawsze jednak są wpłacane przez podmioty pobierające wodę. Powstaje wówczas problem z ich dochodzeniem.
Wierzytelności z windykacją
W tym miejscu warto odnotować, że wierzytelności gminy z powyższego tytułu są typowymi wierzytelnościami cywilnoprawnymi, w stosunku do których gmina ma prawny obowiązek ich dochodzenia. W tym zakresie na uwagę zasługuje art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych, z którego wynika, że jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania.
Z powyższego należy więc wnioskować, że gmina powinna prowadzić stosowne działania windykacyjne m.in. w stosunku do wspomnianych zaległości z opłat za wodę. Nie wydaje się jednak, aby wystarczające było wysyłanie jedynie wezwań do zapłaty, szczególnie w tych sytuacjach, gdy dłużnicy nie reagują, a zadłużenie jest skutkiem dłuższych zaniechań w płatnościach. W tych okolicznościach działania wierzyciela jako gminy powinny być ukierunkowane na przymusowe dochodzenie ww. należności. Przejawem tego powinno być występowanie do właściwego sądu rejonowego z pozwami o zapłatę przeciwko dłużnikom i uzyskiwanie orzeczeń sądowych. Następnie, w zależności od postawy dłużnika, należałoby rozważyć postępowanie egzekucyjne bądź polubowne rozwiązanie sprawy poprzez zawarcie umowy ugody w spłacie zadłużenia.
Przedawnienie
Istotne jest to, że w przypadku zaniechania działań windykacyjnych może dojść do przedawnienia należności za wodę. Podlegają one bowiem trzyletniemu terminowi przedawnienia określonemu w art. 118 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W powyższym kontekście warto odnotować nadal aktualny wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 26 maja 2015 r. (sygn. akt III Ca 657/15), gdzie m.in. wskazano, że gdy „(…) brak jest przepisu szczególnego regulującego termin przedawnienia roszczeń wynikającego z umowy o dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków, to znajduje zastosowanie trzyletni termin przedawnienia przewidziany w art. 118 k.c. Wyjaśnić bowiem należy, że roszczenia gminy podlegają przedawnieniu trzyletniemu, ponieważ jest to roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, a zarazem roszczenie okresowe (art. 118 k.c.). Jednocześnie warto odnotować, że nawet przedawnienie wierzytelności z ww. tytułu (w przeciwieństwie do należności podatkowych gminy, które wygasają wskutek przedawnienia) nie powoduje, iż dług ulega wygaśnięciu czy umorzeniu. On nadal istnieje i może jak najbardziej być spłacony przez dłużnika, np. w następstwie zawartej ugody. Przedsiębiorstwo gminne dochodzące przymusowo tego rodzaju należności jest jednak ograniczone art. 117 par. 21 kodeksu cywilnego, gdzie postanowiono, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, czyli w praktyce nie można skutecznie wystąpić do sądu z powództwem co do przedawnionej opłaty za wodę wobec ww. podmiotów.
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Końcowo warto dodać, że zaniechania w zakresie dochodzenia należności gminy z ww. tytułu, czy doprowadzenie do przedawnienia, są penalizowane na gruncie dyscypliny finansów publicznych. Na uwagę w tym zakresie zasługuje art. 5 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, w którym postanowiono:
1. Naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest:
1) nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
2) niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
3) niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności.
Podsumowując, wierzytelności należne gminie z tytułu opłat za wodę przedawniają się po trzech latach od dnia wymagalności. W kontekście ich dochodzenia nie wystarczy wysłanie wezwań do zapłaty, bowiem należy podejmować czynności celem skutecznego ich wyegzekwowania, do czego obliguje ustawa o finansach publicznych. Rzecz jasna można także umarzać tego typu należności (szczególnie przy kwotach relatywnie niskich), lecz wówczas gmina/jednostka organizacyjna winna uwzględnić wymogi z art. 59 ustawy o finansach publicznych, czyli musi to nastąpić na podstawie uchwały rady gminy i być merytorycznie uzasadnione, chyba że w gminie przyjęto uchwałę o niedochodzeniu „z urzędu” pewnego rodzaju należności. Warto jednak pamiętać, że zarówno niedochodzenie należności, doprowadzenie do jej przedawnienia, jak i nawet nielegalne umorzenie – mogą być czynem naruszającym dyscyplinę finansów publicznych. ©℗
Podstawa prawna
art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 559; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1079)
art. 3 ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2028)
art. 42 ust. 5, art. 59 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1283)
art. 5 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 289)
art. 117 par. 21, art. 118 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360)
