Zasady prowadzenia nauki zdalnej są obecnie regulowane w drodze zarządzeń wewnętrznych dyrektora szkoły wydawanych na podstawie par. 1 ust. 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z tą regulacją dyrektor ustala zasady bezpiecznego uczestnictwa uczniów w zajęciach zdalnych, materiały niezbędne do realizacji zajęć, tygodniowy zakres treści nauczania, sposób usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach zdalnych czy monitorowania postępów uczniów.
Zarządzenia dotyczące tych kwestii nie mają jednak charakteru uniwersalnego, bo działają wyłącznie w czasie zawieszenia zajęć z powodów związanych z epidemią koronawirusa. Od 1 września 2022 r. wejdą jednak w życie zmiany wprowadzane nowelizacją ustawy o systemie oświaty. I każde zawieszenie zajęć, niezależnie od jego przyczyn, będzie skutkowało koniecznością przejścia szkoły w tryb pracy zdalnej. Powoduje to, że dotychczasowe rozwiązania zawarte w zarządzeniach dyrektora stają się niewystarczające, a zasady prowadzenia nauki zdalnej muszą zostać wprowadzone do statutów szkół. Wakacje to czas, w którym powinny się tym zająć.
Bez względu na przyczynę
Wspomniana ustawa z 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw wprowadza do prawa oświatowego art. 125a, zgodnie z którym zajęcia w przedszkolu, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole lub placówce zawiesza się, na czas oznaczony, w razie wystąpienia na danym terenie:
- zagrożenia bezpieczeństwa uczniów w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych,
- temperatury zewnętrznej lub w pomieszczeniach, w których są prowadzone zajęcia z uczniami, zagrażającej zdrowiu uczniów,
- zagrożenia związanego z sytuacją epidemiologiczną,
- nadzwyczajnego zdarzenia zagrażającego bezpieczeństwu lub zdrowiu uczniów innego niż określone w pkt 1‒3 ‒ w przypadkach i trybie określonych w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.
Zgodnie z art. 125a ust. 2 w przypadku zawieszenia zajęć trwającego więcej niż dwa dni dyrektor placówki organizuje dla uczniów zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Jest to zatem zupełnie nowy wymóg, do tej pory – jak wcześniej wspomniano – obowiązek ten pojawiał się wyłącznie w przypadku, gdy na terenie jednostki oświatowej doszło do zakażenia koronawirusem, uczęszczała do szkoły osoba zakażona lub też wystąpiły podobne okoliczności wynikające z pandemii. Po wejściu w życie nowelizacji z początkiem nowego roku szkolnego prowadzenie zajęć zdalnych będzie zatem obowiązkowe już po dwóch dniach zawieszenia zajęć, bez względu na przyczynę tego zawieszenia. Koniecznie przy tym będzie zawiadomienie organu prowadzącego i kuratorium o sposobie lub sposobach realizacji zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość – zgodnie z wymogiem art. 125a ust. 4 prawa oświatowego w brzmieniu obowiązującym od 1 września 2022 r. [ramka 1]
Ramka 1
Przykładowe zapisy dotyczące używania sprzętu
„1. Nauczyciel podczas pracy zdalnej w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania szkoły korzysta wyłącznie ze sprzętu komputerowego udostępnionego przez Szkołę.
2. Podczas pracy, o której mowa w ust. 1, nauczyciele korzysta wyłącznie z ustalonych przez Dyrektora programów do prowadzenia nauczania z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość.
3. Uczeń w okresie nauki zdalnej korzysta z systemu operacyjnego z zainstalowanymi wszelkimi najnowszymi aktualizacjami dotyczącymi bezpieczeństwa.
3. W czasie nauki zdalnej zaleca się niekorzystanie z publicznych punktów dostępu do internetu, lecz wyłącznie z zaufanego połączenia”.
Nowością jest również wymóg art. 125a ust. 7, zgodnie z którym statut przedszkola, szkoły i placówki, określa szczegółową organizację tego typu zajęć, [ramka 2] w tym technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nauczycieli do ich realizacji, sposób przekazywania materiałów, warunki bezpiecznego uczestnictwa uczniów w tych zajęciach w odniesieniu do ustalonych w danej jednostce edukacyjnej technologii informacyjno-komunikacyjnych, mając na uwadze łączenie przemienne, czyli kształcenie z użyciem monitorów ekranowych i bez ich użycia. Statut szkoły ma również określić sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów w zajęciach online, uwzględniając konieczność poszanowania sfery prywatności ucznia oraz warunki techniczne i oprogramowanie sprzętu służącego do nauki.
Ramka 2
Typowa organizacja zajęć online
„1. Nauczyciele pracujący w oddziale wspólnie ustalają tygodniowy zakres treści nauczania do zrealizowania w oddziale (grupie), biorąc pod uwagę potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne uczniów, w tym uczniów objętych kształceniem specjalnym, wczesnym wspomaganiem rozwoju lub uczęszczających na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze, uwzględniając w szczególności:
• równomierne obciążenie uczniów w poszczególnych dniach tygodnia,
• zróżnicowanie zajęć w każdym dniu,
• możliwości psychofizyczne uczniów do podejmowania intensywnego wysiłku umysłowego w ciągu dnia,
• łączenie kształcenia z użyciem monitorów ekranowych z kształceniem bez ich użycia,
• ograniczenia wynikające ze specyfiki zajęć.
2. O propozycji tygodniowego zakresu treści nauczania do zrealizowania w oddziale wraz z podaniem źródeł i materiałów niezbędnych do realizacji zajęć, w tym materiałów w postaci elektronicznej, z których uczniowie lub rodzice mogą korzystać, nauczyciele poinformują dyrektora szkoły drogą elektroniczną w każdy piątek w tygodniu poprzedzającym tydzień prowadzenia zajęć z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość, do godziny 12.00. Dyrektor zatwierdza propozycję lub wprowadza w niej niezbędne zmiany, z uwzględnieniem wymogów zawartych w przepisach odrębnych.
3. Propozycja, o której mowa w ust. 2, jest przekazywana uczniom i ich rodzicom niezwłocznie po zatwierdzeniu
przez dyrektora, za pośrednictwem wykorzystywanych w szkole środków komunikacji elektronicznej.
4. Nauczyciele informują na bieżąco rodziców o dostępnych materiałach i możliwych formach realizacji podstawy programowej przez ucznia.
5. Nauczyciele przygotowują dodatkowe propozycje zabaw i ćwiczeń dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Propozycje te przekazują indywidualnie pocztą elektroniczną.
6. Nauczyciele zobowiązani są do poinformowania rodziców nieposiadających poczty elektronicznej o podjętych działaniach związanych z nauczaniem na odległość w inny sposób niż za pomocą poczty internetowej (np. telefonicznie).
7. Rodzice są zobowiązani monitorować pracę uczniów, kontaktować się na bieżąco z nauczycielami i wychowawcami w celu współdziałania w zakresie zdalnego nauczania, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności zapewnienia bezpieczeństwa uczniom w czasie nauki zdalnej.
8. Ocenianiu podlegają następujące aktywności uczniów:
‒ odpowiedzi ustne,
‒ prace pisemne,
‒ nagrania audio i audiowizualne,
‒ aktywność na zajęciach.
9. Zajęcia są prowadzone zdalnie z wykorzystaniem platformy komunikacji (np. MS Teams). Uczniom nieposiadającym sprzętu umożliwiającego korzystanie z platformy szkoła proponuje alternatywne sposoby komunikacji, dostosowane do możliwości technicznych ucznia.
10. Nauczyciel potwierdza obecność ucznia na zajęciach w dzienniku elektronicznym”.
Co istotne, nowy art. 125a prawa oświatowego nie określa wprost trybu zawieszenia zajęć, a jedynie wskazuje, w jakich przypadkach jest ono konieczne. To oznacza, że nie zmieniają się obecne regulacje wskazujące organy zawieszające zajęcia w szkołach, przedszkolach i placówkach.
Trzech decydentów
Kompetencja do zawieszenia zajęć w szkole została przyznana zarówno organowi prowadzącemu, dyrektorowi szkoły, jak i ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania, lecz prawo to przysługuje im w różnych przypadkach. Minister może czasowo ograniczyć lub zawiesić funkcjonowanie jednostek systemu oświaty, uwzględniając stopień zagrożenia na danym obszarze w związku z epidemią koronawirusa – co wynika art. 30b prawa oświatowego (przepis został wprowadzony mocą tzw. specustawy covidowej). Na podstawie tej właśnie regulacji były wydawane rozporządzenia zawieszające działania placówek na terenie całego kraju, np. rozporządzenie ministra edukacji i nauki w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Minister ma zatem możliwość zawieszenia zajęć z uwagi na stan epidemii czy zagrożenia epidemicznego. Taką możliwość ma również dyrektor szkoły, ale już nie organ prowadzący. Ten ma prawo zawieszenia zajęć jedynie w przypadkach wskazanych w par. 18 ust. 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zgodnie z tą regulacją są to sytuacje, gdy na danym terenie może wystąpić zagrożenie bezpieczeństwa uczniów związane z utrudnieniem w:
- dotarciu ucznia do szkoły lub placówki lub powrotem ze szkoły lub placówki lub
- organizacji zajęć w szkole lub placówce
– w związku z organizacją i przebiegiem imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych.
Zatem tylko organizacja imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych i związane z nią utrudnienia w organizacji pracy jednostki oświatowej mogą być powodem decyzji organu prowadzącego o zawieszeniu zajęć.
W przypadku dyrektora szkoły przywołane rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach przewiduje znacznie szerszy zakres kompetencji. Wynika to z faktu, że to właśnie dyrektor jako osoba zarządzająca jednostką oświatową ma najpełniejszą wiedzę o aktualnej kondycji uczniów i grona pedagogicznego oraz o pojawiających się przeszkodach w prowadzeniu zajęć. Ma też obowiązek zapewnienia im bezpieczeństwa (art. 68 ust. 1 pkt 6 prawa oświatowego).
Ważne: Od 1 września w każdym przypadku, gdy nastąpi zawieszenie zajęć, to statut, a nie zarządzenie dyrektora, będzie określał zasady pracy z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość.
Sytuacja epidemiologiczna
W związku z epidemią koronawirusa do rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach został wprowadzony par. 18 ust. 2a–2c. Wskazuje on, że dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów. Przepis ten wskazuje dyrektora jako podmiot, który decyduje o zawieszeniu zajęć, natomiast w praktyce jest on jedynie osobą, która inicjuje całą procedurę. Wymagana jest bowiem zgoda organu prowadzącego i pozytywna opinia inspektora sanitarnego, czyli również zgoda, opinia negatywna wyklucza bowiem możliwość zawieszenia zajęć. Co więcej, mimo że wydaje się, iż to organ prowadzący ma tu najsilniejszą pozycję, regulacja ta wymaga bowiem jego zgody na zawieszenie zajęć, to trudno sobie wyobrazić sytuację, w której dyrektor informuje inspekcję sanitarną np. o chorym uczniu czy nauczycielu, inspekcja wydaje opinię, w której zaleca zawieszenie zajęć, a organ prowadzący sprzeciwia się temu zawieszeniu. W praktyce rola organu prowadzącego sprowadza się do wyrażenia zgody na te zasady zawieszenia zajęć, które opisuje w opinii inspektor. Zadaniem dyrektora jest z kolei jedynie wskazanie inspekcji, że nastąpiło zdarzenie, które można zakwalifikować jako zagrożenie epidemiologiczne. To sanepid wskazuje, jak długo mają być zawieszone zajęcia i w jakich grupach. Do takiej opinii organ prowadzący może jedynie dodać swoją zgodę, bowiem to inspekcja jest tu organem profesjonalnym w zakresie kwestii epidemiologicznych. Warto przy tym zauważyć, że zawieszenie lekcji może dotyczyć w szczególności grupy, grupy wychowawczej, oddziału, klasy, etapu edukacyjnego lub całej szkoły lub placówki, w zakresie wszystkich lub poszczególnych zajęć. Możliwości różnych konfiguracji jest zatem wiele i z reguły nie zostają zawieszone zajęcia w całej szkole, a jedynie w grupach, które miały bezpośredni kontakt z osobą zakażoną.
Przepisy zostały również skonstruowane w taki sposób, aby w założeniu uprościć procedurę otrzymywania przez dyrektora zgody organu prowadzącego i opinii inspektora sanitarnego, zgodnie bowiem z par. 18 ust. 2b rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach zgoda i opinia mogą być wydane także ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub innych środków łączności. W takim przypadku treść zgody lub opinii powinna być utrwalona w formie protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób.
W czasie szczytu pandemii pojawił się jednak problem opóźnień w pracy inspekcji sanitarnej, gdy zgłoszeń było tak wiele, że trudno było nadążyć z ich przetwarzaniem. Taka sytuacja grozi dalszym prowadzeniem zajęć w grupie, w której potencjalnie znajdują się osoby zakażone. Oczywiście dyrektor jako osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo prowadzonych zajęć nie powinien do tego dopuścić, ale jednocześnie obowiązujące przepisy wyraźnie wymagają, aby zawieszenie zajęć nastąpiło po wydaniu przez inspekcję sanitarną pozytywnej opinii.
Dyrektor jest więc podmiotem, który decyduje o zawieszeniu zajęć, natomiast nie ma prawa podjąć takiej decyzji bez współdziałania z właściwym państwowym powiatowym inspektorem sanitarnym. Trudno jednak zapewnić bezpieczeństwo, jeżeli pomimo ewidentnych przesłanek w kierunku zamknięcia jednostki nie można tego formalnie uczynić z uwagi na brak wymaganej opinii.
Należy tu przywołać pogląd prof. Huberta Izdebskiego (źródło: prawo.pl), że dopuszczalne jest wyznaczenie przez dyrektora terminu, w którym inspektor sanitarny powinien wydać opinię w przedmiocie zawieszenia zajęć stacjonarnych, z jednoczesnym wskazaniem, że przekroczenie tego terminu zostanie uznane za tożsame z wydaniem opinii pozytywnej. Występując zatem o opinię sanepidu, dyrektor może wskazać termin, w którym opinia ta powinna zostać wydana. Jeżeli to nie nastąpi, wówczas na zasadzie „milczącej zgody” uznaje się, że sanepid wydał opinię pozytywną.
Z uwagi na to, że każdy z dotychczasowych szczytów zachorowań przynosił istotną liczbę zawieszonych zajęć, warto zawrzeć we wniosku o opinię inspekcji sanitarnej to zastrzeżenie, czyli wskazać termin, do której spodziewamy się opinii pozytywnej. Niczym dyrektorowi nie grozi zawieszenie zajęć w przypadku przekroczenia przez inspekcję sanitarną tego terminu, działa bowiem w najlepszej wierze w celu zapewnienia bezpieczeństwa uczniom i pracownikom szkoły. Warto tu zwrócić uwagę na niekonsekwencję obowiązujących regulacji. Z jednej bowiem strony dyrektor ponosi pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo uczniów i pracowników, ale z drugiej strony nie ma prawa samodzielnie, bez współdziałania z organem prowadzącym i inspekcją sanitarną, zawiesić zajęć stacjonarnych z uwagi na sytuację epidemiologiczną.
Temperatura i inne zdarzenia
Kolejną regulacją dającą prawo do zawieszenia zajęć, jest par. 18 ust. 2 rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zgodnie z pkt 1 tej regulacji dyrektor, za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli temperatura zewnętrzna mierzona o godzinie 21.00 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających zawieszenie zajęć wynosi ‒15°C lub jest niższa. Są to zatem precyzyjnie określone przesłanki zawieszenia zajęć, został tu bowiem wskazany sposób pomiaru (na zewnątrz budynku szkoły), godzina pomiaru oraz temperatura. Pytanie oczywiście zachodzi, co w przypadku miesięcy letnich, czy temperatura nie jest za niska, tylko tak wysoka, że również uniemożliwia prowadzenie zajęć. W tym wypadku można zastosować kolejny przepis, czyli par. 18 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, zgodnie z którym dyrektor, również za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli wystąpiły na danym terenie zdarzenia inne niż określone w ust. 2a (czyli inne niż związane z sytuacją epidemiologiczną), które mogą zagrozić zdrowiu uczniów. Tu przepis nie wskazuje już precyzyjnych przesłanek zawieszenia zajęć, czyli pozostawia dyrektorowi ocenę, czy dane zdarzenie stanowi taką przesłankę. Istnienie tej regulacji jest konieczne, nie da się bowiem z góry przewidzieć wszystkich możliwych sytuacji, w których byłoby uzasadnione zawieszenie zajęć ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa. Dlatego też dyrektor został wyposażony w narzędzie, które daje mu możliwość reakcji w każdej, nieprzewidzianej sytuacji, czy będzie to wspomniany upał, zalanie sal lekcyjnych przez uszkodzoną rurę czy w związku z ulewami lub też inne okoliczności. Również w tym wypadku dyrektor nie decyduje jednak samodzielnie i wymagana jest zgoda organu prowadzącego. [ramka 3] ©℗
Ramka 3
Wzór wniosku do organu prowadzącego
„Na podstawie par. 18 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604) proszę o wyrażenie zgody na zawieszenie zajęć w dniach …………... . Powodem niniejszej prośby są wysokie temperatury występujące w szkole, sięgające …… ºC o 12.00. Tak wysokie temperatury uniemożliwiają prowadzenie zajęć i jednocześnie zagrażają zdrowiu uczniów przebywających na terenie placówki.”
Podstawa prawna
ustawa z 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1116)
art. 30b, art. 68 ust. 1 pkt 6, art. 125a ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1116)
par. 18 ust. 1–2c rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604)
rozporządzenie ministra edukacji i nauki z 26 stycznia 2022 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2022 r. poz. 186)
par. 1 ust. 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (t.j. Dz.U. z 2020 r.; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 421)