Niektórzy mieszkańcy nie płacą regularnie za dostarczanie wody i odbiór ścieków komunalnych. Chcemy wysłać do nich upomnienia i obarczyć ich kosztami wysyłki. Uważamy, że stanowi to realizację ustawowego obowiązku jednostki sektora finansów publicznych w zakresie ustalenia i dochodzenia przysługującej jej należności. Czy mamy rację? Czy będzie to działanie prawnie dopuszczalne?
Nie, tego typu należności mają charakter cywilnoprawny i nie ma podstaw, aby pobierać koszty upomnienia, które przynależą do należności publicznoprawnych, dochodzonych w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym.
Zgodnie z art. 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków dostarczanie wody lub odprowadzanie ścieków odbywa się na podstawie pisemnej umowy zawartej między przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym (PWK) a odbiorcą usług, czyli osobą, której nieruchomość została przyłączona do sieci i która wystąpiła z pisemnym wnioskiem o zawarcie umowy. Umowa ta zawiera w szczególności postanowienia dotyczące:
1) ilości i jakości świadczonych usług wodociągowych lub kanalizacyjnych oraz warunków ich świadczenia;
2) sposobu i terminów wzajemnych rozliczeń;
3) praw i obowiązków stron umowy;
4) warunków usuwania awarii przyłączy wodociągowych lub przyłączy kanalizacyjnych będących w posiadaniu odbiorcy usług;
5) procedur i warunków kontroli urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych;
6) ustaleń zawartych w zezwoleniu, o których mowa w art. 18 ww. ustawy;
7) okresu obowiązywania umowy oraz odpowiedzialności stron za niedotrzymanie warunków umowy, w tym warunków wypowiedzenia.
Co istotne, umowa może być zawarta z osobą, która ma tytuł prawny do korzystania z nieruchomości, do której ma być dostarczana woda lub z której mają być odprowadzane ścieki, albo z osobą, która korzysta z nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym.
Charakter relacji między stronami
Na kanwie ww. regulacji prawnych w orzecznictwie sądowym akcentuje się, że wolą ustawodawcy było pozostawienie wielu kwestii, jakie mogą pojawić się w relacjach pomiędzy przedsiębiorstwem jako dostawcą usług wodno-kanalizacyjnych a odbiorcą tych usług, do rozstrzygnięcia w drodze wspólnych ustaleń pomiędzy stronami tego stosunku cywilnoprawnego, których konsekwencją będą odpowiednio uregulowane warunki umowne (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 6 marca 2018 r., sygn. akt II SA/Wr 50/18). Z punktu widzenia poruszonej problematyki istotne jest to, że wspomniane należności gminy wynikające z zaległych opłat za dostarczanie wody i odbiór ścieków mają status cywilnoprawny. W konsekwencji nie mogą mieć w tym zakresie zastosowania przepisy typowe dla należności publicznoprawnych, w tym zawarte w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jak bowiem wynika z systematyki przepisów tej ustawy, w szczególności z art. 15, wystosowanie upomnienia wiązane jest z formalną przesłanką dopuszczalności wszczęcia egzekucji administracyjnej. Z kolei wspomnianych opłat nie dochodzi się na drodze egzekucji administracyjnej, tylko egzekucji sądowej. Co przy tym istotne, wystosowanie wspomnianego upomnienia wiąże się z powinnością naliczenia przez podmiot publicznych kosztów określonych w rozporządzeniu ministra finansów, funduszy i polityki regionalnej w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej, gdzie postanowiono m.in., że wysokość kosztów upomnienia, o którym mowa w art. 15 par. 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wynosi 16 zł.
Praktyka krytykowana przez RIO
Analizą podanej problematyki zajmowano się w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej izby Obrachunkowej w Poznaniu z 10 maja 2022 r. (znak WK-0911/57/2021). Stwierdzono w nim, że wadliwa była praktyka związku międzygminnego, który wystosowywał do osób zalegających z opłatami upomnienia, a z ich treści wynikało, że obciążano ich kosztami upomnień. RIO stwierdziła, że: „Powyższe działanie było niezgodne z przepisami ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2019 r. poz. 1438, ze zm., a od dnia 21.08.2020 r. Dz.U. z 2020 r. poz. 1427, ze zm.), ponieważ powyższa ustawa nie ma zastosowania do tych należności”.
Uwzględniając powyższe, należy przyjąć, że wadliwe jest założenie prezentowane przez gminę, iż pobieranie wspomnianych kosztów stanowi realizację ustawowego obowiązku JST w zakresie ustalenia i dochodzenia przysługującej jej należności. Owszem z art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych wynika, że jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania. Jednak w kontekście specyfiki podanych należności cywilnoprawnych, do których nie stosuje się przywołanych wyżej przepisów dotyczących egzekucji administracyjnej, w tym przepisów dotyczących kosztów upomnień, nie ma podstaw prawnych, aby gmina albo inne jednostka organizacyjna pobierała te koszty. Takie działanie z dużym prawdopodobieństwem zostanie wykazane jako nieprawidłowe przez RIO. ©℗
WAŻNE Należności gminy wynikające z zaległych opłat za dostarczanie wody i odbiór ścieków mają status cywilnoprawny. Nie mogą więc mieć w tym zakresie zastosowania przepisy zawarte w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Podstawa prawna
art. 6 ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2028)
art. 15 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 4790)
rozporządzenie ministra finansów, funduszy i polityki regionalnej z 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (Dz.U. z 2021 r. poz. 67)
art. 42 ust. 5 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1079)
