Niekończące się kolejki ukraińskich uchodźców ustawiają się pod urzędami po nadanie numeru PESEL. Specjalną procedurę jego przyznawania dla wojennych uciekinierów wprowadziła ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. poz. 583; dalej: specustawa). Wyjaśniamy, kiedy PESEL jest bezwzględnie potrzebny, a w jakich przypadkach niekoniecznie.

Czy do legalnego pobytu w Polsce potrzebny jest PESEL?
Nie jest konieczny. Aby pobyt w Polsce ukraińskiego uchodźcy można było uznać za legalny, należy spełnić kilka warunków. Ze specustawy wynika, że prawo do niego przysługuje np. obywatelom Ukrainy, którzy wjechali legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 24 lutego 2022 r. i deklarują zamiar pozostania w Polsce (w obowiązujących przepisach jest jeszcze wymóg, aby uciekinier przybył do Polski bezpośrednio z Ukrainy, ale właśnie w parlamencie trwają prace nad wykreśleniem tego warunku).
Zatem Ukraińcy, którzy uciekli przed wojną, mają prawo legalnie przebywać w Polsce przez 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r. Nie ma warunku posiadania numeru PESEL. Natomiast bez niego nie jest możliwe otrzymanie dostępu do niektórych świadczeń. Może również okazać się niezbędny, kiedy wjazd Ukraińca do Polski nie został zarejestrowany przez Straż Graniczną podczas kontroli na granicy. Wówczas trzeba złożyć wniosek w urzędzie gminy, na jego podstawie rejestruje się w tym przypadku nie tylko przyjazd do Polski, lecz także nadaje się numer PESEL. We wniosku Ukrainiec musi oświadczyć, kiedy przybył do Polski. Dołącza się do niego zdjęcie oraz pobierane są odciski palców.
Co ważne, nadanie numeru PESEL umożliwia również utworzenie profilu zaufanego oraz korzystanie z aplikacji mObywatel, co otwiera dostęp do wielu usług publicznych.
PRACA I CODZIENNE SPRAWY
Czy aby podjąć pracę, potrzebny jest numer PESEL?
PESEL nie jest konieczny do zalegalizowania pracy ukraińskiego uciekiniera. Specustawa wprowadziła uproszczone zasady podejmowania pracy przez Ukraińców. Wynika z nich, że obywatel Ukrainy jest uprawniony do wykonywania pracy w Polsce, jeżeli jego pobyt jest legalny. Wówczas pracodawca, który będzie chciał mu powierzyć pracę, musi w terminie 14 dni od jej podjęcia powiadomić o tym powiatowy urząd pracy, właściwy ze względu na siedzibę firmy lub miejsce jego zamieszkania. Takie zgłoszenie należy przesłać za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl.
Chaos w wydawaniu PESEL. Urzędnicy wprowadzają uchodźców w błąd
Chaos w wydawaniu PESEL. Urzędnicy wprowadzają uchodźców w błąd

Zobacz również
Przepisy wskazują, jakie dane osobowe obywatela Ukrainy muszą zostać zamieszczone w powiadomieniu o zatrudnieniu. Są to:
  • imię (imiona) i nazwisko,
  • data urodzenia,
  • płeć,
  • obywatelstwo,
  • rodzaj, numer i seria dokumentu podróży lub innego dokumentu stwierdzającego lub pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo, w którym wydano ten dokument,
  • numer PESEL – o ile został nadany.
Czy PESEL jest niezbędny, aby uciekinier mógł otworzyć konto w banku?
Niekoniecznie. Banki stawiają różne warunki Ukraińcom. Przede wszystkim wymagają dokumentów, które poświadczą tożsamość tych osób. Niektóre nie chcą otwierać kont na podstawie dokumentów, które napisane są cyrylicą, wymagają np. paszportów biometrycznych, tych jednak wielu Ukraińców nie posiada. Banki odmawiają też założenia ich jedynie na podstawie numeru PESEL. Wynika to z tego, że aby dostać PESEL, wystarczy oświadczenie uchodźcy i podanie swoich danych, dla banków to często za mało. Są jednak placówki, które proponują minimalne wymogi przy otwieraniu kont dla uciekinierów wojennych (np. nie wymagają dokumentów biometrycznych, a respektują tzw. paszporty ukraińskie).
Czy otworzę firmę bez numeru PESEL?
Nie, do tego PESEL jest niezbędny. Ukraiński uchodźca, który legalnie przebywa w Polsce, może założyć działalność gospodarczą i prowadzić ją na takich samych zasadach jak Polacy. Ze spec ustawy wynika, że uprawnienie do otworzenia własnej firmy przysługuje pod warunkiem uzyskania przez obywatela Ukrainy numeru PESEL.
ŚWIADCZENIA I POMOC
Czy numer PESEL jest potrzebny do ubiegania się o świadczenia dla rodzin przyznawane przez ZUS?
Tak, warunkiem ich otrzymywania przez obywatela Ukrainy jest posiadanie numeru PESEL, co wynika wprost z art. 26 ust. 3 specustawy. ZUS obecnie zajmuje się przyznawaniem świadczenia wychowawczego, czyli 500 zł na dziecko (500+), rodzinnego kapitału opiekuńczego, który przysługuje na każde drugie i kolejne dziecko w rodzinie między 12. a 35. miesiącem życia (RKO), oraz świadczenia 300 zł na wyprawkę szkolną (300+) z programu „Dobry start” (przy czym nie można już o nie wnioskować na bieżący rok szkolny). Uchodźcy mogą składać swoje wnioski za pośrednictwem PUE ZUS i muszą mieć założone konto bankowe, bo wspomniane świadczenia są wypłacane wyłącznie w formie bezgotówkowej. Analogiczne zasady będą obowiązywać również w przypadku wchodzącego w życie od 1 kwietnia nowego świadczenia – dofinansowania opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, które również będzie obsługiwać ZUS.
Czy numer PESEL jest wymagany przy wnioskowaniu o świadczenia rodzinne oraz z pomocy społecznej?
Tak jak w przypadku wsparcia przyznawanego przez ZUS, tak i tutaj konieczne jest wpisanie do rejestru PESEL i podanie jego numeru we wniosku. Zgodnie z przepisami specustawy obywatele Ukrainy mają zapewniony dostęp do pomocy finansowej zaliczanej do świadczeń rodzinnych oraz pieniężnych i niepieniężnych z systemu pomocy społecznej. Natomiast wypłata świadczeń rodzinnych i pomocy społecznej może nastąpić w wybrany przez obywatela Ukrainy sposób, a więc albo na konto bankowe, albo do ręki, w kasie ośrodka pomocy społecznej. Numer PESEL jest też podstawowym warunkiem umożliwiającym uzyskanie jednorazowego świadczenia dla obywateli Ukrainy w wysokości 300 zł (wypłacanego w gotówce lub przekazywanego na rachunek w banku).
SYSTEM OCHRONY ZDROWIA
Czy numer PESEL jest konieczny, aby korzystać z opieki medycznej?
Nie jest niezbędny. Na mocy specustawy uchodźcy z Ukrainy mają prawo do świadczeń medycznych – czyli leczenia analogicznego, jakie przysługuje obywatelom polskim, z wyjątkiem leczenia uzdrowiskowego oraz leczenia za granicą na podstawie dyrektywy transgranicznej. Ich koszty finansuje Narodowy Fundusz Zdrowia. Uprawnienie to obejmuje obywateli Ukrainy oraz ich małżonków nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego i obywateli Ukrainy z Kartą Polaka (nie musieli przekroczyć bezpośrednio granicy Polski z Ukrainą), a także członków ich najbliższej rodziny – którzy przyjechali do Polski od 24 lutego 2022 r. Weryfikacja uprawnień do świadczeń dla osób uprawnionych na mocy specustawy odbywa się na podstawie numeru PESEL nadawanego obywatelom Ukrainy, e-dokumentu (osoby pełnoletnie, które zarejestrują się w gminie i zostanie nadany im numer PESEL oraz założą profil zaufany, mogą aktywować e-dokument poświadczający status osoby uprawnionej) lub wydruku potwierdzenia utworzenia profilu zaufanego osoby uprawnionej (zawiera: imię i nazwisko, numer PESEL). Prawo do świadczeń może być weryfikowane również na podstawie każdego dokumentu, który potwierdza tożsamość, m.in.:
  • paszportu obywatela Ukrainy ze stemplem Straży Granicznej RP,
  • zaświadczenia wydanego przez Straż Graniczną RP,
  • dowodu osobistego,
  • prawa jazdy,
  • aktu małżeństwa,
  • aktu urodzenia,
  • innego dokumentu poświadczającego status ukraińskiego obywatelstwa, przekroczenia granicy, miejsce przekroczenia granicy; status małżonka obywatela Ukrainy, pokrewieństwo w przypadku najbliższej rodziny obywatela Ukrainy z Kartą Polaka.
Czy trzeba mieć numer PESEL, żeby otrzymać i zrealizować receptę na leki refundowane?
Numer PESEL ułatwia realizację takiej recepty, ale nie jest konieczny. Osoba uprawniona z mocy spec ustawy do refundowanych leków, która nie ma nadanego numeru PESEL, powinna otrzymać – po wystawieniu jej e-recepty w Polsce – wydruk informacyjny z kluczem dostępu, dodatkowo przedstawionym w postaci kodu kreskowego, który pozwoli osobie realizującej receptę na odczytanie recepty z elektronicznej platformy SIM (P1). Jeśli Ukrainiec ma numer PESEL, nie ma takiej konieczności. W aptece nie ma potrzeby kopiowania ani skanowania dokumentu potwierdzającego uprawnienia. Co istotne dla wystawiających, recepta dla osoby objętej specustawą musi być opatrzona kodem IN (to jedno z oznaczeń dodatkowych uprawnień, obejmuje osoby, które mają prawo do świadczeń na podstawie odrębnych przepisów).
UWAGA Osoby, które uciekły z Ukrainy przed wojną, ale nie obejmuje ich specustawa, również mają w Polsce prawo do bezpłatnego leczenia i refundowanych leków. Gwarantuje to obowiązująca w Polsce od 4 marca 2022 r. decyzja wykonawcza Rady UE 2022/382, która stwierdza istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy. Przysługuje im opieka medyczna na mocy ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1108, ze zm.), znowelizowanej przez specustawę. Jej koszty pokrywa szef Urzędu ds. Cudzoziemców z budżetu państwa.
Nie w każdej sytuacji numer PESEL dla Ukraińca jest konieczny, ale ułatwia załatwienie wielu spraw