W sytuacjach nadzwyczajnych armia ma prawo zająć prywatny samochód w czasie ogłoszenia mobilizacji wojska i podczas wojny oraz w czasie pokoju, np. podczas przygotowań do obrony państwa, a także zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków. Decyzję o zajęciu pojazdu podejmuje włodarz. Czy w tym trybie może też dokonać zajęcia prywatnego busa do przewożenia Ukraińców?

Przewożenie uchodźców z Ukrainy nie uzasadnia dokonania zajęcia prywatnego busa w trybie ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: u.p.o.o.). Zgodnie z art. 208 ust. 1 i 2 u.p.o.o. na urzędy i instytucje państwowe oraz przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także osoby fizyczne może być nałożony obowiązek świadczeń rzeczowych, które polegają na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele związane z bezpieczeństwem państwa. Świadczenia rzeczowe mogą być wykonywane na rzecz sił zbrojnych, jednostek organizacyjnych stanowiących bazy formowania specjalnie tworzonych jednostek zmilitaryzowanych, jednostek organizacyjnych obrony cywilnej oraz jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków.
Podstawa działania
Artykuł 208 ust. 1 i 2 u.p.o.o., stanowiący podstawę zajęcia pojazdu, nie wymienia sytuacji dotyczącej relokacji uchodźców wojennych. Nie jest to zadanie na potrzeby obrony państwa. Nie wiąże się też ze zwalczaniem klęski żywiołowej. Z nią mamy bowiem do czynienia w przypadku katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem.
Wprawdzie u.p.o.o. nie może mieć zastosowania do zajęcia busa do przewożenia uchodźców, to jednak z uwagi na trwającą wojnę za naszą wschodnią granicą zajmowanie pojazdów na użytek armii (czyli według tej ustawy nakładanie świadczeń rzeczowych) będzie już zgodne z prawem. Przymnijmy, że nakładanie świadczeń rzeczowych odbywa się w toku postępowania administracyjnego, do którego mają zastosowanie przepisy ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735). Kwestie proceduralne określone zostały także w rozporządzeniach Rady Ministrów z 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju oraz 11 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz.U. nr 203, poz. 2081).
Relokacja uchodźców możliwa, nawet jeśli chcą dostać się gdzie indziej
Relokacja uchodźców możliwa, nawet jeśli chcą dostać się gdzie indziej

Zobacz również
Procedura decyzyjna
Nałożenie świadczeń następuje w formie decyzji wydanej przez wójta lub burmistrza (prezydenta miasta). Armia ma prawo zająć tylko pojazdy wpisane do wojskowej ewidencji. W tym celu Wojskowa Komenda Uzupełnień wysyła do wójta/burmistrza/prezydenta prośbę o wpisanie konkretnego pojazdu do ewidencji. Zwykle dotyczą one samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów do prac ziemnych (spychacze, koparki), ale także aut terenowych i, coraz częściej, SUV-ów. W takiej sytuacji włodarz ma za zadanie poinformować właściciela auta o wpisaniu jego pojazdu do ewidencji wojskowej. Nie oznacza to jednak, że zostanie ona na pewno zabrane. Głównym celem rejestru jest sprawdzenie możliwości obronnych w razie wystąpienia kryzysowej sytuacji. Limit pojazdów potrzebnych w br. określa rozporządzenie Rady Ministrów z 7 grudnia 2021 r. w sprawie niezbędnych świadczeń rzeczowych w 2022 r. na rzecz obrony państwa (Dz.U. poz. 2397). Natomiast zgodnie z art. 210 ust. 1 u.p.o.o. decyzję o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych (w tym planowanych do wykonania w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny) wydaje wójt lub burmistrz (prezydent miasta) właściwy według siedziby albo miejsca zamieszkania posiadacza nieruchomości lub rzeczy ruchomej. Od tej decyzji przysługuje odwołanie do wojewody w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia. Prawo do złożenia odwołania w tym samym terminie ma także wnioskodawca. Decyzja może być zmieniona przez wojewodę również z urzędu, jeżeli została wydana z naruszeniem przepisów prawa.
Wezwanie do wykonania
Posiadacze, wobec których wydano ostateczną decyzję o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele związane z obronnością państwa, mogą być wzywani do jej wykonania także w czasie pokoju w związku ze sprawdzaniem gotowości mobilizacyjnej sił zbrojnych prowadzonym w ramach ćwiczeń wojskowych oraz w celu zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków (par. 22 ust. 1 r.ś.r.). Wezwanie to doręcza się na 14 dni przed terminem wykonania świadczenia. Nie przysługuje od niego odwołanie. Posiadacz musi oddać do używania przedmiot świadczenia w terminie i miejscu wskazanym w wezwaniu.
W przypadku niezrealizowania bez uzasadnionej przyczyny ww. świadczenia przepisy u.p.o.o. umożliwiają staroście lub prezydentowi miasta na prawach powiatu (właściwemu ze względu na miejsce pobytu stałego lub czasowego powyżej dwóch miesięcy osoby zobowiązanej do wykonania świadczenia) do zarządzenia przymusowego wykonania świadczenia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Dokonuje się tego na wniosek wojskowego komendanta uzupełnień. Ponadto starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) może zawezwać policję, która zabezpieczy wykonanie świadczenia i przełamie ewentualny opór zobowiązanego. ©℗
Podstawa prawna
art. 208 ust. 1 i 2, art. 210, art. 211 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 372, ost.zm. Dz.U. poz. 2052),
art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1897),
par. 22 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz.U. nr 181, poz. 1872).