Takie pytanie zadają sobie gminni urzędnicy. I nie wiedzą, jak na nie odpowiedzieć, bo choć mają wgląd do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków, to zawartych tam danych przetwarzać nie mogą. Podstawa prawna do tego jeszcze nie obowiązuje, a wyjaśnienia resortu środowiska to z kolei za mało. Autorem artykułu jest Mateusz Karciarz, prawnik w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu.
Początek roku przyniósł samorządom nowe obowiązki dotyczące przyjmowania wniosków o wypłatę dodatku osłonowego. Ustawodawca postanowił przy tym, że wyższe świadczenie przysługiwać będzie mieszkańcom tych gospodarstw domowych, dla których główne źródło ogrzewania zostało zgłoszone do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB). Przypomnijmy, że CEEB została wprowadzona 1 stycznia 2021 r. mocą ustawy z 28 października 2020 r. o zmianie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2127; dalej: nowelizacja), by dokonać gruntownej inwentaryzacji przestarzałych i nieekologicznych źródeł ciepła. Założenie jest takie, że właściciele lub zarządcy budynków czy lokali muszą złożyć deklarację informującą, czy takie urządzenia u siebie mają i jakiego rodzaju - w terminie do połowy tego roku (art. 15 ust. 1 nowelizacji w zw. z komunikatem ministra rozwoju, pracy i technologii z 25 marca 2021 r. ws. określenia dnia wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających złożenie deklaracji o źródłach ciepła lub źródłach spalania paliw z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego obsługującego centralną ewidencję emisyjności budynków; Dz.U. poz. 583).
I tu pojawia się problem który sygnalizują samorządowcy - jak sprawdzać, czy ktoś rzeczywiście ma piec na paliwo stałe i czy zgłosił go do bazy emisyjności. W końcu tylko wówczas można otrzymać dodatek w podwyższonym wymiarze. Urzędnicy przyjmujący wnioski informują, że wiele osób niewłaściwie zaznacza w nich punkt dotyczący ich źródeł ciepła. Po prostu podają, że ogrzewają się piecem i nie widzą, że w tym miejscu formularza należy podać informacje o źródle ciepła, ale tylko takim, który jest wpisane albo choćby zgłoszone do CEEB. Urzędnicy w wielu przypadkach mają wątpliwości, czy ktoś powinien otrzymać świadczenie, ale wnioski przyjmują, bo nie mają uprawnień, by to skontrolować. Obawiają się jednak, że brak weryfikacji oznaczać będzie za jakiś czas dodatkowy kłopot z nienależnie pobranymi świadczeniami, o odpowiedzialności za to nie wspominając.
Naczynia połączone
W związku z tym, że przez pierwsze pół roku funkcjonowania CEEB deklaracji wpłynęło niewiele, ustawodawca zaczął szukać innych niż kampania informacyjna form zachęty do zgłaszania źródeł ciepła i źródeł spalania paliw. Jednym z takich rozwiązań miało być powiązanie przyznawanego na podstawie ustawy z 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1) podwyższonego dodatku osłonowego z wywiązaniem się ze wspomnianego obowiązku. I rzeczywiście, według danych publikowanych cyklicznie przez Główny Urząd Nadzoru Budownictwa, w okresie od początku tego roku do połowy lutego nastąpił trzykrotny wzrost liczby złożonych deklaracji. W tym miejscu warto przypomnieć, że zgodnie z art. 15 ust. 2 nowelizacji deklaracje w postaci pisemnej (czyli składane w gminie, przy pomocy urzędnika) włodarz ma obowiązek wpisać do CEEB w terminie sześciu miesięcy od dnia ich otrzymania. A dopiero ich wprowadzenie jest równoznaczne z wpisaniem źródła ogrzewania do CEEB. By z tego powodu nie było zwłoki w wypłacie świadczenia, znowelizowano ustawę o dodatku osłonowym (mocą ustawy z 6 stycznia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców paliw gazowych w związku z sytuacją na rynku gazu; Dz.U. poz. 202) w ten sposób, że już samo zgłoszenie, a nie wpis do CEEB uprawnia do dodatku osłonowego w wyższej wysokości. Zapis ten obowiązuje od 29 stycznia br. I wszystko byłoby dość jasne, gdyby nie konieczność weryfikacji składanych wniosków. O ile bowiem z punktu widzenia wysokości dochodu na osobę w gospodarstwie domowym ustawa odsyła do odpowiednich przepisów ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270) oraz ustawy z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1973; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2269), o tyle kwestia weryfikacji zgłoszenia źródła ogrzewania do CEEB została przemilczana.
Stanowisko resortu
Sytuację próbowało wyjaśnić Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Wśród zamieszczonych na stronie resortu pytań dotyczących nowego świadczenia (https://www.gov.pl/web/klimat/pytania-i-odpowiedzi-dodatek-oslonowy) było bowiem i takie, czy organ prowadzący postępowanie w sprawie wypłaty podwyższonego dodatku osłonowego będzie zobowiązany do weryfikacji, czy źródło ogrzewania zostało wpisane do CEEB, a jeśli tak, to w jaki sposób. MKiŚ stwierdziło, że urząd gminy, do którego zostanie złożony wniosek o przyznanie dodatku osłonowego w podwyższonej kwocie, będzie miał obowiązek dokonać takiej weryfikacji, sprawdzając, czy główne źródło ogrzewania tego gospodarstwa domowego faktycznie zostało wpisane do bazy, bo ma do niej dostęp.
672 609 deklaracji o źródłach ciepła było w CEEB 1 stycznia 2022 r.
1 948 911 tyle deklaracji było 14 lutego 2022 r.
Czy ministerstwo ma w tej sprawie rację? Na pewno o tyle, że urzędy mają dostęp do CEEB na potrzeby wprowadzania danych ze złożonych w formie pisemnej deklaracji. Oczywiście należy mieć na uwadze, że w pytaniu i odpowiedzi uwzględniony jest stan prawny sprzed 29 stycznia, lecz zastąpienie wyrazu „wpisane” wyrażeniem „zgłoszone” nie zmienia istoty i charakteru udzielonej odpowiedzi, która jest nie tylko błędna, ale wręcz nie do końca dla gmin bezpieczna. Ustawa o dodatku osłonowym w żaden, nawet pośredni sposób nie wprowadza bowiem upoważnienia do weryfikacji składanych przez wnioskodawców oświadczeń co do faktu zgłoszenia głównego źródła ciepła do CEEB. Nie oznacza to jednak, że przepisu umożliwiającego takie działanie w ogóle nie ma. On jest, lecz znajduje się w ustawie z 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 554; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1243), która określa także zasady zgłaszania źródeł ciepła do CEEB, w tym wpisywania ich w sytuacji składania deklaracji w formie pisemnej. W przepisach tej ustawy odróżnia się jednak wprowadzanie danych i informacji do CEEB (art. 27b) od możliwości korzystania z nich po ich udostępnieniu na wniosek wskazujący ich niezbędność do realizacji ustawowych zadań (art. 27d).
Brakuje ważnego elementu
I choć teoretycznie istnieją podstawy prawne do weryfikacji przez gminy składanych wniosków o przyznanie dodatku osłonowego w kontekście jego wysokości, na którą wpływ ma zgłoszenie źródła ciepła do CEEB, to w praktyce jest to niemożliwe. Dlaczego? Najprościej mówiąc dlatego, że w CEEB nie ma jeszcze modułu, za pomocą którego możliwe jest udostępnianie takich danych. Wprowadzając CEEB, ustawodawca podzielił bowiem rozwiązania techniczne odnoszące się do CEEB na siedem części (co wynika z art. 18 przywołanej na wstępie nowelizacji z 28 października 2020 r.). Obecnie jedyną wdrożoną częścią jest ta umożliwiająca złożenie deklaracji, co wynika również z przywoływanego wcześniej komunikatu ministra rozwoju, pracy i technologii z 25 marca 2021 r.
Skąd w takim razie w odpowiedzi Ministerstwa Klimatu i Środowiska pojawiło się wskazanie co do możliwości weryfikacji danych wprowadzonych do CEEB? Najprawdopodobniej stąd, że w praktyce gminy mają możliwość podglądu - za pośrednictwem modułu CEEB do składania deklaracji - danych już widniejących w CEEB odnoszących się do konkretnych nieruchomości lub lokali. Należy jednak raz jeszcze z pełną stanowczością podkreślić, że ów moduł służy wyłącznie do wprowadzania danych - brak jest możliwości uzyskiwania za jego pośrednictwem danych, działanie takie odbywa się bowiem na podstawie innego przepisu ustawowego, który jeszcze nie wszedł w życie.
Co więcej, pozyskiwanie jakichkolwiek danych z CEEB za pośrednictwem modułu do wprowadzania danych, z uwagi na widniejące tam dane właścicieli lub zarządców budynków lub lokali, może spowodować naruszenie przepisów dotyczących ochrony danych osobowych. W skrajnych przypadkach może to skutkować nałożeniem przez prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych kary finansowej w wysokości do 100 tys. zł.
Warto zauważyć, że złożenie przez wnioskodawcę nieprawdziwego oświadczenia co do zgłoszenia źródła ogrzewania do CEEB nie pozostanie bez konsekwencji. Informacje przedstawione we wniosku składa się bowiem pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Klauzula ta zawarta jest we wzorze wniosku o dodatek osłonowy - zarówno tym obowiązującym od 4 stycznia, jak i nowym obowiązującym od 15 lutego, będącym załącznikiem do rozporządzenia ministra klimatu i środowiska z 9 lutego 2022 r. w sprawie wzoru wniosku o wypłatę dodatku osłonowego (Dz.U. poz. 374).
Reasumując, przepisy ustawy o dodatku osłonowym w obecnym brzmieniu nie dają gminom możliwości weryfikacji złożonych oświadczeń co do zgłoszenia źródła ogrzewania do CEEB. Jedyną możliwość w tym zakresie zawiera art. 27d ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków, ale nie wszedł on jeszcze w życie. Wnioski o przyznanie dodatku osłonowego są jednak składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń, co oznacza, że wnioskodawcy mijający się z prawdą, nie mogą czuć się bezkarni. ©℗
