Nie wszystkie podmioty publiczne są przez ustawodawcę jednakowo traktowane. Tylko niektóre nie zapłacą za zaświadczenia czy zezwolenia właściwemu organowi administracji.
Podmioty należące do sektora finansów publicznych niejednokrotnie występują do organów administracji o podjęcie różnorodnych czynności prawnych podlegających co do zasady obowiązkowi uiszczenia opłaty skarbowej. Pozornie wydawać by się mogło, że zostały one zwolnione z opłaty skarbowej, bo inaczej mogłoby to oznaczać przekładanie pieniędzy z jednej do drugiej publicznej kieszeni, często nawet tego samego podmiotu. Rzecz w tym, że ustawa o opłacie skarbowej jest w tej akurat kwestii w miarę precyzyjna. Brak zwolnienia niektórych podmiotów z sektora finansów publicznych z konieczności uiszczania opłaty skarbowej wynika z niej w sposób oczywisty.
Zwolnienia przedmiotowe i podmiotowe
Ustawa o opłacie skarbowej przewiduje wiele zwolnień oraz wyłączeń przedmiotowych i podmiotowych w zakresie obowiązku uiszczania tejże opłaty. Wyłączenia wymienione zostały w szczególności w art. 2–3a ustawy, zwolnienia zaś w art. 7 oraz załączniku do ustawy. W odniesieniu do podmiotów z sektora finansów publicznych ustawa wymienia w art. 7 jedynie jednostki budżetowe oraz jednostki samorządu terytorialnego. Oznacza to, że pozostałe podmioty z tego sektora zwolnieniu nie podlegają. O ile przy tym wskazanie jednostek samorządu terytorialnego nie nastręcza większych problemów (są nimi, jak wskazuje Konstytucja RP oraz ustawy samorządowe: gmina, powiat i samorząd województwa), o tyle ustalenie, czy dany podmiot stanowi jednostkę budżetową, wiąże się już niekiedy z koniecznością podjęcia dodatkowych czynności.
Co to jednostka budżetowa
Artykuł 11 ustawy o finansach publicznych określa, że jednostkami budżetowymi są podmioty spełniające w szczególności łącznie następujące kryteria:
a) są jednostkami organizacyjnymi sektora finansów publicznych,
b) nie mają osobowości prawnej,
c) pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
d) działają na podstawie statutu określającego w szczególności ich nazwę, siedzibę i przedmiot działalności.
Dla uznania, że dany podmiot jest jednostką budżetową, należy tym samym przede wszystkim ustalić wystąpienie wyżej wskazanych przesłanek. Do jednostek budżetowych nie należą np. Ochotnicze Straże Pożarne.
Określając jednostki sektora finansów publicznych w kontekście przepisów o opłacie skarbowej, warto zajrzeć ponadto do art. 9 ustawy o finansach publicznych, określającego podmioty tworzące sektor finansów publicznych. Z katalogu tego nie należy jednak korzystać bezkrytycznie, co najdobitniej potwierdza wskazanie w nim poza jednostkami budżetowymi (art. 9 pkt 3 ustawy) także m.in. organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów (art. 9 pkt 1 ustawy). Odczytując wskazany przepis zgodnie z założeniami racjonalnego prawodawcy, uznać należałoby bowiem, że nastąpiło wyodrębnienie organów władzy publicznej z zakresu jednostek budżetowych. Tak jednak nie jest, a organy władzy publicznej należy zaliczyć właśnie do jednostek budżetowych.
Publiczne, ale niezwolnione
Jak już wskazano, nie wszystkie jednostki sektora finansów publicznych zwolnione zostały przez ustawodawcę z obowiązku uiszczenia opłaty skarbowej. Dlatego, o ile w grę nie wchodzą zwolnienia przedmiotowe, z obowiązkiem tym liczyć muszą się m.in.:
1) związki metropolitalne;
2) samorządowe zakłady budżetowe;
3) agencje wykonawcze, np.: Agencja Mienia Wojskowego, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju;
4) instytucje gospodarki budżetowej, np.: Centralny Ośrodek Sportu lub Zakład Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego;
5) państwowe fundusze celowe, np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;
6) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
7) Narodowy Fundusz Zdrowia;
8) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
9) uczelnie publiczne;
10) PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
11) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowego. [przykłady 1 i 2]
przykład 1
Trzy odrębne gminy to co innego niż ich porozumienie
Trzy gminy postanowiły wspólnie wybudować aquapark. W tym celu utworzyły związek międzygminny, uznając, że realizacja aquaparku mieści się w zakresie wykonywania zadań publicznych. Ponieważ inwestycja wymagała uzyskania pozwolenia na budowę, związek wystąpił o wydanie decyzji do właściwego starosty, nieuiszczając opłaty skarbowej z uwagi na to, że tworzące go gminy z takiej opłaty zostały zwolnione. Starosta nie zgodził się z taką argumentacją, wskazując, że związek międzygminny nie stanowi jednostki samorządu terytorialnego, i wezwał go do uiszczenia należnej opłaty.
przykład 2
Ośrodek kultury nie skorzysta
Rada gminy podjęła uchwałę o powołaniu gminnego ośrodka kultury w formie jednostki budżetowej. Rozstrzygnięcie to zakwestionował wojewoda, wskazując, że „niedopuszczalne jest prowadzenie przez jednostki samorządu terytorialnego działalności w zakresie upowszechniania kultury w innej formie organizacyjno-prawnej oraz finansowej niż samorządowe instytucje kultury. Tym samym nie może to być ani jednostka budżetowa, ani zakład budżetowy działający w oparciu o ustawę o finansach publicznych”. Rozstrzygnięcie wojewody zostało podtrzymane (do 31 grudnia 2003 r.) przez wydział zamiejscowy Naczelnego Sądu Administracyjnego w Szczecinie w wyroku z 5 grudnia 2001 r., sygn. akt SA/Sz 733/01. A to oznacza, że taka jednostka będzie co do zasady uiszczała opłatę skarbową.
Tylko wyjątkowo
W przypadku nieuiszczenia wymaganej opłaty skarbowej zastosowanie znajduje art. 261 kodeksu postępowania administracyjnego. Oznacza to, że organ, do którego wpłynął wniosek, powinien wyznaczyć wnioskodawcy termin do wniesienia tych należności (od 7 do 14 dni), a po jego upływie, jeżeli należności nie zostaną uiszczone, powinien zwrócić podanie lub zaniechać czynności uzależnionej od opłaty. Wyjątki od powyższej reguły są stosunkowo nieliczne, a w stosunku do jednostek sektora finansów publicznych odnoszą się w szczególności do przypadku, gdy za niezwłocznym załatwieniem przemawiają względy społeczne (art. 261 par. 4 pkt 1 k.p.a.). Przypadek taki nie zwalnia przy tym wnioskodawcy od obowiązku uiszczenia opłaty skarbowej, a jedynie zobowiązuje organ do załatwienia sprawy, mimo braku opłaty. [przykład 3]
przykład 3
Brak wody pilną potrzebą
Zakład Gospodarki Komunalnej sp. z o.o. w gminie X wystąpił do organu nadzoru górniczego z wnioskiem o zatwierdzenie planu ruchu zakładu wykonującego roboty geologiczne na wykonanie ujęcia, mającego zaopatrywać w wodę mieszkańców gminy. Ilość wody dotychczas uzyskiwanej przez zakład i dostarczanej mieszkańcom została mocno ograniczona w związku ze spadkiem wydajności jedynego dostępnego ujęcia. Do wniosku nie został załączony dowód uiszczenia opłaty skarbowej, jednak z uwagi na zaistnienie przesłanki „względów społecznych” organ nadzoru górniczego zatwierdził przedłożony plan ruchu.
Podmioty z sektora finansów publicznych zwolnione z opłaty skarbowej (przykłady) ©℗
1. Jednostki budżetowe:
• ministerstwa,
• urzędy wojewódzkie,
• inspekcje,
• sądy,
• zarządy geodezji, kartografii i katastru miejskiego,
• straże gminne,
• zarządy dróg powiatowych,
• ośrodki pomocy społecznej,
• urzędy pracy,
• publiczne żłobki, przedszkola i szkoły,
• domy dziecka,
• Komenda Główna oraz komendy wojewódzkie i powiatowe (miejskie) Państwowej Straży Pożarnej,
• Policja.
2. Jednostki samorządu terytorialnego:
• gminy,
• powiaty,
• samorządy województw.
Podstawa prawna
Art. 261 par. 4 pkt 1 ustawy z 14 czerwca 1960 r. ‒ Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2096 ze zm.).
Art. 2‒3a i zał. 7 ustawy z 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1000).
Art. 9 ust. 1 i 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 869).
Komentarze