Na ten problem zwraca uwagę Stanisław Trociuk, zastępca rzecznika praw obywatelskich, w wystąpieniu skierowanym do Łukasza Krasonia, wiceministra rodziny, pracy i polityki społecznej oraz pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych. Co do zasady jest tak, że zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra rodziny i polityki społecznej z 23 listopada 2023 r. o ustalaniu poziomu potrzeby wsparcia (Dz. U. poz. 2581), jest on określany przez specjalistów z wojewódzkich zespołów ds orzekania o niepełnosprawności (WZON) dla 32 obszarów codziennego funkcjonowania. W zależności od zdolności do samodzielności wykonywania czynności przez osobę niepełnosprawną wskazywany jest rodzaj oraz częstotliwość wsparcia, jakiego przy nich potrzebuje, a im z kolei przypisana jest określona wartość punktowa.

Wytyczne niekorzystne dla seniorów

To, ile punktów otrzyma osoba, jest o tyle istotne, że z ich liczbą powiązana jest kwota świadczenia wspierającego (im więcej punktów, tym wyższe świadczenie). Tymczasem do RPO trafiają skargi w sprawie wytycznych przekazanych przez Łukasza Krasonia do przewodniczących WZON. Wyodrębnionych zostało w nich dziewięć czynności, m.in. dbanie o dom, załatwianie spraw urzędowych, przemieszczanie się środkami transportu publicznego, dla których w przypadku osób powyżej 75. roku życia specjaliści z zespołów mają nie ustalać maksymalnego rodzaju i częstotliwości wsparcia. To zaś oznacza brak możliwości uzyskania najwyższej liczby punktów dla tych czynności.

RPO podkreśla, że sama kompetencja pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych do formułowania wytycznych dla organów orzeczniczych nie budzi wątpliwości – podstawę do ich wydawania dają przepisy ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 913 ze zm.). Powoduje je natomiast wyodrębnienie i objęcie wytycznymi grupy osób w oparciu o kryterium wieku, które wpływają na wysokość liczby punktów przy ustalaniu poziomu potrzeby wsparcia.

Zaniżone świadczenie wspierające dla seniorów

Rzecznik przypomina, że wytyczne nie są źródłem powszechnie obowiązującego prawa i nie podlegały ogłoszeniu. Wprowadzają zaś odmienne zasady do przyznawania punktów dla osób, które skończyły 75 lat, chociaż ani ustawa o rehabilitacji, ani wspomniane rozporządzenie nie stanowią o możliwości zastosowania wobec tej grupy dodatkowych, szczególnych kryteriów w postępowaniu orzeczniczym. Wytyczne skutkują więc tym, że już na etapie wydawania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia przesądza się, że seniorzy nie uzyskają maksymalnej liczby punktów, niezależnie od ich indywidualnej sytuacji. W efekcie realne jest zagrożenie, że osobom wymagającym wsparcia zostanie przyznane świadczenie wspierające w niższej wysokości ze względu na ograniczenia dotyczące maksymalnej liczby punktów dla dziewięciu czynności, a części osób może go w ogóle nie otrzymać (do jego uzyskania trzeba mieć od 70 do 100 punktów). Dlatego właśnie RPO wystąpił do Łukasza Krasonia o udzielenie wyjaśnień na temat wytycznych oraz rozważenie ich modyfikacji, tak aby nie wkraczały w obszar zastrzeżony dla przepisów prawa.