Uchwała o likwidacji marszałkowskiego budżetu obywatelskiego zapadła podczas ostatniego posiedzenia sejmiku województwa. Za likwidacją głosowało 21 radnych, przeciw było 15 (jedna osoba nie oddała głosu, a 8 było nieobecnych na sesji).

Zarząd województwa: zbyt małe zainteresowanie budżetem obywatelskim

Podstawowym powodem likwidacji marszałkowskiego budżetu obywatelskiego - jak wynika z uzasadnienia do projektu uchwały - było niewystarczające zainteresowanie mieszkańców regionu tą formą partycypacji społecznej. W 2019 r. obywatele zgłosili 140 projektów, w 2020 r. – 146, w 2021 r. – 203, w 2022 r. – 145, 2023 r. – 170, 2024 r. – 81. W ostatniej szóstej edycji budżetu obywatelskiego mieszkańcy województwa oddali na ponad 75 tys. głosów. Dla porównania w znacznie mniejszym pod względem liczby ludności województwie łódzkim w najnowszej w edycji 2025/2026 zgłoszonych zostało 387 projektów, a oddano ponad 196 tys. głosów, w województwie mazowieckim zgłoszono 492 projekty, w poprzedniej edycji oddano 113 tys. głosów.

Według Bartłomieja Kowalskiego, radnego sejmiku województwa śląskiego zabrakło odpowiedniej promocji tej formy udziału obywateli w demokracji lokalnej. – Liczba głosujących i projektów byłaby niewątpliwie większa, gdyby położono większy nacisk na informowanie mieszkańców o możliwości głosowania i o zaletach – mówi radny sejmiku Bartłomiej Kowalski, który głosował przeciw likwidacji budżetu.

Jednak problemem było nie tylko małe zainteresowanie, ale również jakość projektów. „Głównym czynnikiem decydujących o wyborze projektów jest mobilizacja głosów, co może premiować projekty o niskiej wartości merytorycznej, ale o wysokim potencjale marketingowym” – wskazał w uzasadnieniu Rafał Adamczyk, członek zarządu województwa śląskiego.

Przekierowanie na granty i organizacje pozarządowe

W ramach tegorocznej VI edycja marszałkowskiego budżetu obywatelskiego województwa śląskiego w budżecie woj. śląskiego na 2025 r. zaplanowano 5 mln zł. Zrealizowanych ma być 21 projektów wybranych do realizacji przez mieszkańców. Nie oznacza to, że w przyszłym roku pieniądze „znikną”. Jak zapewniono w uzasadnieniu do projektu uchwały , w budżecie na 2026 r. pieniądze zostaną przekierowane na inicjatywy społeczne realizowane w formule:

  • • otartych konkursów dla organizacji pozarządowych (będą rozdzielane zgodnie z ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie)
  • • małych grantów, umożliwiających elastyczne i szybkie finansowanie mniejszych, oddolnych inicjatyw lokalnych
  • • partnerstw tematycznych i projektów strategicznych, wspierających rozwój społeczeństwa obywatelskiego w sposób skoordynowany.

Zmiana poglądów

Było to już druga próba likwidacji budżetu obywatelskiego. Po raz pierwszy projekt uchwały likwidującej pojawił się w kwietniu br., ale wówczas zdecydowano się głosowanie nad nim odroczyć i powołać zespół roboczy, który miał sporządzić odpowiednie analizy.

Jeszcze rok temu zarząd województwa twierdził, że budżet obywatelski pełni istotną rolę w rozwoju demokracji w społeczeństwie. „Budżet obywatelski (…) jest przykładem na to, że działając wspólnie możemy zrealizować przedsięwzięcia, których inicjatorami są sami mieszkańcy. Oni dobrze wiedzą, czego potrzeba w ich najbliższym otoczeniu. To nie tylko inwestycje, ale jednocześnie sposób na budowanie więzi społecznych i wzmacnianie poczucia przynależności” – taką wypowiedź marszałka województwa Wojciecha Saługi opublikowano w informacji na temat rozstrzygnięcia poprzedniej edycji na stronie urzędu marszałkowskiego województwa śląskiego z październiku 2024 r.

Co to jest budżet obywatelski

Budżet obywatelski województwa to pula środków wyodrębniana z budżetu danego województwa, o których przeznaczeniu decydują mieszkańcy w drodze głosowania. Wybierają oni spośród projektów zgłoszonych również przez mieszkańców. Nie wszystkie województwa powołują budżety obywatelskie. Wśród tych, które angażują w ten sposób mieszkańców są łódzkie, małopolskie, mazowieckie, śląskie i opolskie.

Od 2018 r. obowiązek organizacji budżetów obywatelskich mają wszystkie gminy na prawach powiatu. Jednak często na taką formę partycypacji społecznej decydują się również miasta i gminy, które nie posiadają tego obowiązku. Jak wynika z danych GUS zainteresowanie z roku na rok rośnie, w 2024 r. budżety obywatelskie miało ponad 580 gmin i powiatów.

Niektórzy radni województwa śląskiego liczą na zmianę

Radni którzy głosowali przeciwko likwidacji, zabiegają, aby przywrócić budżet w zreformowanej formule. – Zwróciłem się do zarządu województwa z wnioskiem o opracowanie i uruchomienie nowego mechanizmu marszałkowskiego budżetu obywatelskiego, który m.in. opierałby się wyłącznie na projektach miękkich, tj. działaniach społecznych, edukacyjnych, kulturalnych, ekologicznych, zdrowotnych, sportowych czy integracyjnych – czyli tych, które aktywizują mieszkańców i wzmacniają więzi społeczne. Proponujemy zmniejszenie puli środków do 3 mln zł, co stanowi kwotę wystarczającą, by umożliwić realizację kilkudziesięciu inicjatyw o lokalnym i regionalnym znaczeniu; opierałby się na sprawiedliwym algorytmie terytorialnym, tak aby środki były dzielone z uwzględnieniem zarówno dużych miast jak i mniejszym miejscowości – mówi radny Bartłomiej Kowalski.

Z danych GUS wynika, że w 2023 r. w Małopolsce na 100 tys. mieszkańców zgłoszono 15 projektów, w województwie opolskim i łódzkim – po 8, na w śląskim – tylko 3 Także liczba głosujących na Śląsku była znacznie mniejsza niż w wyżej wymienionych województwach.