Urlopy i elastyczny czas pracy: Jak państwo pomaga wrócić rodzicom na rynek pracy

1 Kto ma prawo do zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyński wypłacany przez ZUS przysługuje nie tylko osobom zatrudnionym na umowę o pracę, ale wszystkim podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu.

W zależności od terminu złożenia wniosku o wykorzystanie urlopu rodzicielskiego zasiłek macierzyński wynosi przy tym:

- 60 proc. podstawy wymiaru - gdy wniosek o przyznanie urlopu rodzicielskiego zostanie złożony w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu; zasiłek macierzyński wynosi wtedy 100 proc. podstawy wymiaru przez podstawowy i dodatkowy urlop macierzyński, a 60 proc. przez urlop rodzicielski;
- 80 proc. podstawy wymiaru - jeżeli pracownica w terminie 14 dni po porodzie wystąpi z wnioskiem o skorzystanie z pełnego wymiaru przysługujących jej urlopów z tytułu macierzyństwa, czyli bezpośrednio po urlopie macierzyńskim wykorzysta dodatkowy urlop macierzyński, a następnie zaraz po nim urlop rodzicielski; zasiłek macierzyński wynosi wtedy 80 proc. podstawy wymiaru przez wszystkie rodzaje urlopów;
- 100 proc. podstawy wymiaru - w przypadku braku wniosku o wykorzystanie urlopu rodzicielskiego; 100 proc. zasiłek macierzyński obowiązuje wówczas przez cały okres trwania podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Uprawnienie do zasiłku macierzyńskiego posiada ojciec dziecka przez okres urlopu macierzyńskiego, okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także okres urlopu rodzicielskiego pod warunkiem jednak, że to on, a nie matka dziecka korzysta z urlopu.

Tymczasem rząd planuje jeszcze bardziej wydłużyć urlopy rodzicielskie>>

2 Urlop ojcowski

Począwszy od 2012 roku mężczyźni mogą skorzystać z 2 tygodni urlopu ojcowskiego. Przysługuje on osobom, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu.

Co ważne, urlop można wykorzystać tylko do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia. Po tym czasie zatrudniony traci do niego prawo. Za cały okres urlopu rodzicowi przysługuje zasiłek macierzyński.

Urlop ojcowski może być udzielany równolegle z urlopem macierzyńskim.

3 Urlop rodzicielski

Nowym rozwiązaniem prorodzinnym, które zostało wprowadzone w 2013 roku, jest urlop rodzicielski. Można z niego skorzystać bezpośrednio po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego oraz pełnego wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Prawo do urlopu mają obydwoje rodzice na takich samych zasadach, o ile mają opłacone ubezpieczenie chorobowe.

Niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie, urlop rodzicielski wynosi do 26 tygodni. Nie musi być wykorzystany jednorazowo - można z niego skorzystać od razu w pełnym wymiarze lub podzielić go na maksymalnie trzy części. Muszą one jednak następować jedna po drugiej, a długość każdej z nich powinna wynosić nie mniej niż 8 tygodni, w wymiarze wielokrotności tygodnia.

To o decyzji rodziców zależy, w jaki sposób podzielą się urlopem. Mogą z niego skorzystać jedno po drugim lub korzystać z niego jednocześnie - w obydwu przypadkach jego łączny wymiar nie może przekroczyć 26 tygodni, a wymiar przypadający na jednego rodzica to 13 tygodni.

W czasie urlopu rodzicielskiego rodzicom przysługuje zasiłek macierzyński, którego wysokość zależy od tego, kiedy zadeklarują oni, że chcą z tego urlopu skorzystać.

Jeżeli więc pracownik złoży wniosek na 14 dni przed planowaną datą porodu, otrzyma 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. W przypadku, gdy nie złoży takiej deklaracji, na czas urlopu rodzicielskiego będzie mu przysługiwać tylko 60 proc. podstawy.

Nowy pomysł MPiPS: Urlop rodzicielski połączony z wychowawczym>>

4 Urlop wychowawczy

Do urlopu wychowawczego mają prawo obydwoje rodzice zatrudnieni na umowie o pracę, którzy mogą wykazać się 6-miesięcznym, ogólnym stażem pracy.

Jest on przyznawany w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, które nie ukończyło 5 roku życia. W wyjątkowych przypadkach można skorzystać z tego urlopu do ukończenia przez dziecko 18 lat.

Maksymalny wymiar urlopu wynosi 36 miesięcy. Istnieje możliwość podzielenia urlopu wychowawczego na kilka części, jednak nie więcej niż na 4. Co ważne, rodzice mogą korzystać z takiego urlopu jednocześnie przez okres do 4 miesięcy.

Urlop ten jest bezpłatny.

Nowelizacja Kodeksu pracy z a 2013 roku wprowadziła konieczność wykorzystania 1 miesiąca urlopu przez drugiego z rodziców, a ten nie może się go zrzec na rzecz drugiego opiekuna. W razie niewykorzystania urlopu w wymiarze jednego miesiąca przez danego rodzica, urlop ten przepada.

5 Becikowe

Rodzicom zaraz po urodzeniu dziecka przysługuje też jednorazowa zapomoga w wysokości 1000 zł netto.

Od 2013 roku uprawnienie do otrzymania tego świadczenia uzależnione jest od spełnienia kryterium dochodowego. Przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na jedną osobę, nie przekracza kwoty 1 922 złotych netto.

6 Żłobki i przedszkola

Równie ważne jak urlopy i świadczenia pieniężne są różne formy usług opiekuńczych, w tym żłobki i przedszkola. Badania pokazują, że wiele kobiet rezygnowało z pracy właśnie z powodu trudnego dostępu do tych usług, w tym na przykład zbyt wysokiego czesnego za przedszkole.

Rodzice narzekają zwłaszcza na zbyt małą liczbę żłobków w Polsce, dlatego też powstał rządowy program „Maluch”, w ramach którego można starać się o wsparcie tworzenia i funkcjonowania żłobków i klubów dziecięcych. Można też liczyć na wsparcie usług świadczonych przez dziennego opiekuna. W 2014 roku na Program przeznaczono kwotę 101 mln zł.

Do 2013 roku o wsparcie na żłobki można się było także starać z funduszy unijnych.

Także gminy otrzymały więcej pieniędzy na budowę placówek opieki>>

7 Świadczenie aktywizacyjne

W 2014 roku wprowadzono także korzystne dla młodych rodziców rozwiązania, gdy znowelizowano ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Rząd, aby zachęcić przedsiębiorców do zatrudniania bezrobotnych rodziców powracających na rynek, przewidział między innymi świadczenie aktywizacyjne. Chodzi o rodziców, którzy w okresie 3 lat przed rejestracją w urzędzie pracy jako bezrobotni zrezygnowali z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z uwagi na konieczność wychowywania dziecka.

Jeżeli więc pracodawca zatrudni takiego rodzica na 12 miesięcy, może otrzymywać przez ten okres dofinansowanie w wysokości 1/2 minimalnego wynagrodzenia. Musi także takiego pracownika po zakończeniu okresu refundacji zatrudnić na 6 miesięcy. W przypadku, gdy zatrudnienie wyniesie 18 miesięcy, firma może otrzymywać dofinansowanie w wysokości 1/3 minimalnego wynagrodzenia, po czym musi zatrudnić taką osobę na 9 miesięcy.

Przedsiębiorca, który nie wywiąże się z umowy, będzie musiał zwrócić otrzymane środki.

8 Grant na telepracę

Kolejnym rozwiązaniem wprowadzonym przez znowelizowaną ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jest grant na telepracę.

Może go otrzymać pracodawca, który zatrudni bezrobotnych rodziców powracających na rynek pracy, posiadających co najmniej jedno dziecko w wieku do 6 lat i którzy w okresie 3 lat przed rejestracją w urzędzie pracy jako bezrobotni zrezygnowali z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z uwagi na konieczność wychowywania dziecka.

Jeżeli rodzic świadczy telepracę, pracodawca może otrzymać wsparcie finansowe w wysokości do 6-krotności minimalnego wynagrodzenia, o ile dana osoba zostanie zatrudniona na 12 miesięcy w pełnym wymiarze czasu pracy lub przez okres 18 miesięcy w połowie wymiaru czasu pracy.

Grant nie może jednak zostać przyznany na zatrudnienie:
- małżonków pracodawcy lub przedsiębiorcy,
- rodziców pracodawcy lub przedsiębiorcy,
- rodzeństwa pracodawcy lub przedsiębiorcy,
- dzieci własnych lub przysposobionych: pracodawcy lub przedsiębiorcy, ich małżonków oraz rodzeństwa.

9 Elastyczny czas pracy

Od 2013 roku obowiązują nowe przepisy Kodeksu pracy, na podstawie których możliwe jest stosowanie ruchomego czasu pracy, czyli ustalenie rozkładów przewidujących różne godziny rozpoczynania pracy w różnych dniach albo wskazywanie przedziału czasu, w którym zatrudniony powinien podjąć obowiązki. W ten sposób pracownik może zadecydować, o której godzinie stawi się w firmie - ważne jest, aby zmieścił się w wyznaczonym przedziale czasowym ustalonym przez pracodawcę, na przykład pomiędzy godziną 6.00 a 9.00. Dwukrotne rozpoczynanie pracy w tej samej dobie nie stanowi przy tym pracy w nadgodzinach.

Pracą w nadgodzinach nadliczbowych nie jest także - zgodnie ze znowelizowanymi przepisami - czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych.

Dzięki nowym przepisom młoda matka lub ojciec mogą więc tak ustalić swój grafik, aby skoordynować go z potrzebami dziecka.

Na czym polega elastyczny czas pracy>>

10 Stałe umowy dla rodziców

Najprawdopodobniej od 2015 roku w życie wejdą kolejne zmiany w Kodeksie pracy, zgodnie z którymi zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na czas określony nie będzie mogło być dłuższe niż 33 miesiące. Ponadto okresy wypowiedzenia dla umów na czas nieokreślony i na czas określony będą takie same, a więc firmy nie będą mogły zwalniać zatrudnionych na umowach terminowych za krótkim, dwutygodniowym wymówieniem.

Ma to skuteczniej przeciwdziałać nadużywaniu zawierania terminowych umów o pracę, co jest problemem młodych rodziców. Z rządowych danych wynika bowiem, że nawet ponad 50 proc. osób rozpoczyna pierwszą pracę na podstawie terminowej umowy, która nie daje gwarancji stabilnej pracy i nie ułatwia na przykład starania się o kredyt na mieszkanie.