Pani Agnieszka od roku korzysta z dwuletniego urlopu wychowawczego. – Ostatnio pracodawca dowiedział się, że czwarty miesiąc jestem za granicą, gdzie wyjechałam do pracy, a dzieckiem, które zostało w Polsce, opiekuje się moja mama. Dostałam wezwanie do przerwania urlopu i powrotu do pracy. Odmówiłam – opiekę nad dzieckiem przerwałam tylko na pewien czas. Za miesiąc lub dwa zamierzam wrócić do kraju i będę kontynuować urlop wychowawczy. Czy mam prawo nie wykonać polecenia pracodawcy – pyta czytelniczka.
Urlop wychowawczy stanowi przerwę w wykonywaniu pracy i jest udzielany pracownikowi w celu sprawowania przez niego osobistej opieki nad dzieckiem. Nie znaczy to jednak, że w jego trakcie pracownik musi zajmować się tylko tym. Ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność również niezarobkową (np. społeczną), a także naukę lub szkolenie. Pod jednym wszakże warunkiem. Zajęcia nie mogą uniemożliwiać mu realizacji podstawowego celu urlopu, czyli sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Przepisy kodeksu pracy nie określają, jaki wymiar pracy podjętej na urlopie wychowawczym gwarantuje, że osobista opieka nad dzieckiem jest sprawowana. Nie precyzują też, ile czasu pracownik może bezpiecznie poświęcić na prowadzenie działalności, naukę lub szkolenie.
W piśmiennictwie prawa pracy przyjmuje się, iż obowiązku sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie naruszy podjęcie pracy maksymalnie na pół etatu. Skoro bowiem warunkiem łączenia pracy z dodatkowym urlopem macierzyńskim i urlopem rodzicielskim jest, aby nie przekraczała ona połowy wymiaru etatu, podobny wymóg dotyczyć powinien też urlopu wychowawczego. Dodatkowym argumentem przemawiającym za taką tezą są zasady korzystania przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego z prawa do pracy w obniżonym wymiarze. Zgodnie bowiem z art. 1867 k.p. może on wystąpić o obniżenie wymiaru etatu nie więcej niż do jego połowy. Pewną trudność w ustaleniu, czy praca w określonym wymiarze spowoduje zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, może mieć pracodawca, którego pracownik w trakcie urlopu wychowawczego zatrudnił się na umowie cywilnoprawnej, np. o dzieło. W tej umowie nie określa się bowiem wymiaru etatu.
Szef, który uzna, że podwładny trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, może przerwać jego urlop wychowawczy i wezwać go do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie trzech dni od dnia wezwania. Zaprzestanie sprawowania osobistej opieki musi mieć jednak charakter trwały – wezwania pracownika do pracy nie będzie uzasadniało jej okresowe przerwanie. Niestety również tu przepisy nie rozstrzygają, kiedy przerwa w sprawowaniu opieki ma charakter czasowy, a kiedy zaprzestanie opieki jest już trwałe.
Wydaje się jednak, że krótka przerwa w opiece nad dzieckiem wynikająca z choroby pracownika lub z konieczności odbycia przez niego podróży, np. w celu załatwienia ważnej dla niego sprawy w innym mieście albo nawet kraju, nie pozwala pracodawcy na uznanie, że zaprzestał on sprawowania opieki nad dzieckiem. Trudno bowiem oczekiwać, że przez kilka lat korzystania z urlopu wychowawczego pracownik nie rozstanie się z pociechą ani na chwilę. Inaczej jest jednak, gdy rodzic opiekujący się potomkiem zostawia go na kilka miesięcy, aby wyjechać za granicę do pracy. W takim przypadku pracodawca ma prawo uznać, że cel udzielonego urlopu nie jest realizowany i wezwać go do pracy.
Szef może też przerwać urlop wychowawczy po ustaleniu, że korzystają z niego jednocześnie – przez czas przekraczający 4 miesiące – oboje rodzice lub opiekunowie dziecka.
Polecenie stawienia się do pracy w terminie wskazanym przez pracodawcę jest dla pracownika wiążące. Odmowa uprawnia szefa do nałożenia na podwładnego kary porządkowej lub rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia. I uwaga! Ustanie przesłanki do odwołania z urlopu nie uchyla skutków prawnych takiego wezwania. Tłumaczenie pracownika, że niedługo ponownie będzie sprawował opiekę nad dzieckiem w sytuacji, gdy przerwa trwa już kilka miesięcy (trudno zatem uznać ją za krótkotrwałą), może nie być więc wystarczającym usprawiedliwieniem zignorowania wezwania do stawienia się w pracy.
Przerwanie urlopu wychowawczego nie musi jednak oznaczać jego definitywnego zakończenia. Zaraz po odwołaniu pracownik ma bowiem prawo złożyć do pracodawcy kolejny wniosek (urlop może być podzielony nawet na pięć części). Jeśli więc nie wykorzystał jeszcze wszystkich części, po dwóch tygodniach od złożenia wniosku, dostanie go ponownie. ©?
Podstawa prawna
Art. 186, art.186 [2], art. 186 [7] ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).