TEZA: W świetle art. 45 par. 1 k.p., w sytuacji gdy powodem uwzględnienia odwołania pracownika od wypowiedzenia umowy o pracę lub jej warunków jest naruszenie przez pracodawcę przepisów o rozwiązywaniu lub przekształcaniu stosunków pracy w tym trybie, nie jest konieczne szczegółowe analizowanie przez sąd pracy zasadności wypowiedzenia. Ustalenie przyczyn wypowiedzenia definitywnego lub zmieniającego może jednak okazać się niezbędne, gdy jednocześnie stanowią one okoliczność rzutującą na ocenę możliwości i celowości przywrócenia pracownika do pracy. W sprawach toczących się z odwołań pracowników od wypowiedzenia rozwiązującego lub zmieniającego nie leży w gestii sądów pracy analizowanie przyczyn, które skłoniły pracodawcę do podjęcia działań restrukturyzacyjnych, ani dokonywanie oceny, czy wdrożona reorganizacja zapewni lepsze niż dotychczas funkcjonowanie całego zakładu lub jego poszczególnych części. To pracodawca decyduje o tym, w jakiej strukturze organizacyjnej chce dalej prowadzić swoją działalność i realizować cele tej działalności, i to on ponosi ryzyko wadliwych decyzji w tym zakresie. Reorganizacja zakładu może polegać na całkowitej likwidacji konkretnych stanowisk pracy i tworzeniu w to miejsce nowych. Może ona też przybrać postać merytorycznych przekształceń istniejących już stanowisk pracy w drodze częściowego rozdziału i łączenia w odmienny niż dotychczas sposób zadań przypisanych do poszczególnych stanowisk. Proces ten z reguły wymusza na pracodawcy analizę, którzy z zatrudnionych w zakładzie lub jego reorganizowanej komórce pracownicy najlepiej sprostają obowiązkom na tak przekształconych stanowiskach. Konsekwencją tej oceny bywa konieczność dokonania stosownych przesunięć kadrowych.
Sygn. akt I PK 65/14, WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO z 29 października 2014 r.
STAN FAKTYCZNY
Referent zatrudniony w urzędzie miasta po roku pracy awansował na stanowisko specjalisty, zajmując się m.in. obsługą kasową i podatkiem VAT, przeciwdziałaniem alkoholizmowi oraz kontrolą pobierania opłat miejscowych i targowych. Po kilku latach określono mu nowy zakres czynności, a że pracodawca zmierzał do reorganizacji zadań urzędu, w kolejnych latach następowały dalsze zmiany zakresu obowiązków. Ostatecznie z zadań pierwotnie realizowanych przez pracownika pozostała profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych, a w pozostałym zakresie jego obowiązki powierzono innym osobom. W to miejsce pracownik miał się zajmować obsługą interesantów oraz napływającej i wychodzącej z urzędu korespondencji. Ostatnia zmiana zakresu obowiązków pociągnęła za sobą wypowiedzenie zmieniające umowę o pracę w zakresie wysokości wynagrodzenia, które spadło w części zasadniczej z 3140 zł do 1900 zł. Zostało to uzasadnione chęcią uporządkowania obowiązków pracowników oraz zastrzeżeniami do sposobu prowadzenia egzekucji należności podatkowych. W tym stanie sprawy pracownik wystąpił z pozwem o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach.
Sąd rejonowy uznał, że choć w zakresie uznania wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne pozew zasługuje na uwzględnienie, niesłuszne okazało się roszczenie o przywrócenie do pracy. Zmiana zakresu czynności i wysokości wynagrodzenia pracownika stanowiły w istocie dwa elementy tej samej decyzji pracodawcy. Zabieg polegający na ich rozdzieleniu i wskazaniu pierwszej czynności jako uzasadniającej drugą uznano za próbę obejścia art. 30 par. 4 w związku z art. 42 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.; dalej: k.p.). Przyczyną wypowiedzenia zmieniającego było dążenie do uporządkowania zakresów czynności pracowników przez skupienie podobnych zadań w jednym ręku oraz obsadzenie stanowiska obsługi klientów. Wobec niewskazania tej przyczyny doszło do naruszenia trybu wypowiadania umów o pracę, co rodzi roszczenia z art. 45 par. 1 k.p. Mając na uwadze wprowadzone zmiany organizacyjne, sąd uznał przywracanie poprzednich warunków pracy i płacy za niecelowe, zasądzając w to miejsce odszkodowanie.
Sąd okręgowy zmienił ten wyrok. Przywrócił pracownika do pracy na poprzednich warunkach, uznając że nieuwzględnienie żądania i zasądzenie w jego miejsce odszkodowania musi poprzedzać ustalenie braku możliwości lub niecelowości przywrócenia do pracy, o czym nie przesądza przeprowadzenie zmian organizacyjnych urzędu. Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł pracodawca.
UZASADNIENIE
Sąd Najwyższy uznał argumenty pracodawcy za uzasadnione, przypominając że spór wymaga rozstrzygnięcia, czy zasadnie sąd rejonowy przyznał pracownikowi odszkodowanie w miejsce dochodzonego przywrócenia do pracy. Przypomniał, że sąd może nie uwzględnić podnoszonego w pozwie żądania przywrócenia do pracy i w jego miejsce zasądzić odszkodowanie, gdy ustali, że przywrócenie do pracy byłoby niemożliwe lub niecelowe. Owo ustalenie musi znajdować podstawy w zgromadzonym materiale dowodowym i nie może mieć charakteru ocennego. Orzeczenie o innym roszczeniu niż dochodzone przez pracownika to wyjątek od reguły związania żądaniem pozwu, więc wprowadzający tę możliwość art. 45 par. 2 k.p. należy interpretować ściśle.
Ocena sądu w tym zakresie powinna zmierzać do wyjaśnienia, na ile w okolicznościach sprawy restytucja przekształconego lub rozwiązanego stosunku pracy jest realna i czy ma on szanse na prawidłowe funkcjonowanie. Przyczyną nieuwzględnienia roszczenia o przywrócenie do pracy w pierwszej instancji była jego niecelowość, uzasadniona zmianami organizacyjnymi pracodawcy. Zajmowane przez pracownika stanowisko przestało istnieć, a jego dotychczasowe obowiązki rozdzielono pomiędzy pozostałych pracowników referatu. Nie jest to przypadek, gdy na zajmowane przez pracownika stanowisko zatrudniono inną osobę, a tylko w takich okolicznościach na pracodawcy ciąży ryzyko przywrócenia podwładnego do pracy na poprzednich warunkach w razie przegrania sporu. Prawidłowe wykonanie wyroku przywracającego do pracy wymagałoby reaktywowania stanowiska pracy w dawnej postaci.
Istota sporu sprowadza się więc do pytania, czy odtworzenie tego stanowiska jest możliwe i celowe z organizacyjnego i finansowego punktu widzenia oraz czy nie niweczy ono skutków wdrożonej restrukturyzacji. Negatywna odpowiedź na to pytanie uzasadnia orzeczenie o odszkodowaniu w miejsce dochodzonego przywrócenia do pracy, co przemawia za uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd okręgowy.