Pracodawca może bez zgody podwładnego zabrać mu z pensji między innymi należności za niezapłacone alimenty, a także zaległe raty kredytu, jeżeli została wszczęta egzekucja.

Kodeks pracy wyraźnie reguluje, jakich potraceń z wynagrodzenia pracownika może dokonywać pracodawca.

Obowiązkowe potrącenia

Pierwszą grupę stanowią wierzytelności, które pracodawca jest prawnie zobowiązany potrącić z pensji danej osoby i nie musi otrzymać przy tym zgody pracownika. Po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych pracodawca może więc ściągnąć z wypłaty podwładnego:

  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
  • zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
  • finansowe kary porządkowe.

Tytułem wykonawczym jest najczęściej prawomocny nakaz zapłaty lub ugoda sądowa zaopatrzone w klauzulę wykonalności.

Potrąceń dokonuje się w podanej powyżej kolejności - roszczenia alimentacyjne mają więc pierwszeństwo przed innymi należnościami, i dopiero, gdy zostaną wyegzekwowane, można domagać się na przykład kar porządkowych.

Potrącenia dobrowolne

Kodeks pracy pozwala dokonywać również potrąceń innych należności, ale tylko za zgodą pracownika wyrażoną w formie pisemnej. Są to tzw. potrącenia dobrowolne, na które pracodawca może się zgodzić, ale nie jest do tego zmuszony.

Do najczęstszych dobrowolnych potraceń z pensji pracownika należą składki z tytułu ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NW), składki na rzecz kasy zapomogowo-pożyczkowej (KZP) i raty udzielonych z niej pożyczek, raty pożyczek udzielonych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych czy składki z tytułu członkostwa w związku zawodowym.

Pracodawcy nie wolno natomiast "samodzielnie" zabrać z pensji pracownika na przykład niezapłaconej przez niego wartości szkody w mieniu powierzonym, odszkodowania z tytułu ogólnej odpowiedzialności materialnej czy kosztów prywatnych rozmów telefonicznych.

Najwięcej kontrowersji budzi sprawa ściągania z wynagrodzenia klientów zaległych zobowiązań wobec banków. Prawo bankowe ani żaden inny akt prawny nie zobowiązują bowiem pracodawcy do ściągania zaległych rat kredytowych czy pożyczkowych.

Jednak banki zmuszają zazwyczaj kredytobiorców lub pożyczkobiorców do podpisania deklaracji wyrażającej zgodę na dokonanie potrącenia z pensji w przypadku zalegania z płatnością rat. Pracodawca jest wtedy zobowiązany do przekazania bankowi części zarobków bankowego dłużnika. Jednak jeżeli pracownik cofnie zgodę na potrącenia, jaką wyraził w umowie z bankiem - a ma do tego prawo w każdej chwili - pracodawca nie tylko nie może, ale też nie ma prawa ściągać rat kredytowych czy pożyczkowych.

Kiedy dokładnie można ściągać zaległe raty z pensji pracownika przeczytasz tutaj>>

Natomiast jeśli wszczęta zostanie egzekucja - czyli gdy bank wystawi bankowy tytuł egzekucyjny, któremu sąd nada klauzulę wykonywalności - dług bankowy jest egzekwowany na mocy tytułu wykonawczego i pracodawca nie ma prawa odmówić jego ściągnięcia, niepotrzebna jest także zgoda pracownika.

Ile można potrącić

Przepisy dokładnie określają maksymalną wysokość, jaką można potrącić z wynagrodzenia (netto) pracownika.

W przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych potrącenie nie może przekraczać 3/5 wynagrodzenia, natomiast w przypadku potrącania należności niealimentacyjnych lub zaliczek pieniężnych - 1/2 wynagrodzenia.

Kary pieniężne są realizowane niezależnie od wymienionych potrąceń (w granicach określonych Kodeksem pracy).

Przy dokonywaniu potrąceń obowiązkowych wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia w wysokości:

  • minimalnej płacy po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
  • 75 proc. najniższej płacy przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
  • 90 proc. wynagrodzenia minimalnego przy potrącaniu kar pieniężnych nałożonych przez pracodawcę.

Kiedy potrącenia są dobrowolne, obowiązuje pozostawienie kwoty wolnej równej:

  • minimalnemu wynagrodzeniu za pracę, jakie przysługuje pracownikom pełnoetatowym, po odliczeniu składek i podatku - w przypadku potrąceń na rzecz pracodawcy,
  • 80 proc. minimalnego wynagrodzenia, jakie przysługuje pracownikom pełnoetatowym, po odliczeniu składek i podatku - przy potrącaniu innych należności.

Jeżeli potrącenia dobrowolne dotyczą pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wielkości etatu pracownika.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141)