Przepisy kodeksu pracy wskazują, jakie należności i do jakiej wysokości zarobków pracodawca może odjąć z wynagrodzenia pracownika. Są to np. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Art. 91 k.p. pozwala dokonywać potrąceń również innych należności, ale za zgodą zatrudnionego wyrażoną na piśmie. Z przepisu tego często korzystają banki, wpisując do umów kredytowych postanowienia, na podstawie których konsument (bo taki status będzie miał pracownik w kontrakcie z instytucją finansową) akceptuje potrącenia z pensji w przypadku zalegania z płatnością rat kredytowych.

Zaległości nie dla firmy

Gdy kredyt spłacany jest terminowo, zapis dotyczący potrącenia nie ma większego znaczenia. Problem pojawia się wraz z zaległościami. Banki, korzystając ze swojego uprawnienia, wysyłają do pracodawców pisma, w których żądają ściągnięcia zaległej sumy. Pojawia się wówczas pytanie, czy firma ma taki obowiązek. Odpowiedź na nie, co do zasady, jest negatywna.
Należy przyjąć, że dopóki pracodawca nie jest zobowiązany do potrąceń na rzecz innych podmiotów przez obowiązujące przepisy, dopóty nie ma takiego obowiązku. Przykładem zapisów, które statuują taką powinność, jest np. rozporządzenie Rady Ministrów z 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy (Dz.U. nr 100, poz. 502 z późn. zm.). Przewiduje ono, że zakład pracy świadczy pomoc PKZP i SKOK w szczególności w zakresie dokonania na ich rzecz potrąceń w listach płac, wykazach wypłat i zasiłków chorobowych oraz wychowawczych, wpisowego, wkładów miesięcznych, rat i pożyczek.
Ani jednak prawo bankowe, ani żaden inny akt prawny nie zobowiązują pracodawcy do potrąceń na rzecz banku. Firma nie jest więc instytucją zobowiązaną do wywiązywania się z takiej powinności, zwłaszcza że przy dużej liczbie zatrudnionych pracowników tego typu operacje generują koszty po stronie zakładu oraz niosą ze sobą ryzyko dla firmy.

Wiążące zobowiązanie

Warto też zauważyć, że już samo zobowiązanie do potrąceń w umowie kredytowej może budzić wątpliwości. Jest to bowiem umowa należąca do kontraktów adhezyjnych (warunki takich umów określa przedsiębiorca, a konsument najczęściej podpisuje przygotowany formularz, na którego treść nie ma wpływu). Postanowienia takich umów nie wiążą zainteresowanego, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Oceny takich postanowień dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść i okoliczności zawarcia. Dokonanie takiej oceny może stawiać ważność omawianych postanowień umownych pod znakiem zapytania.
Może zdarzyć się jednak sytuacja, kiedy pracodawca będzie zobligowany do dokonania potrącania. Stanie się tak tylko wtedy, gdy pracodawca podpisał uprzednio zgodę na to, by na żądanie banku ściągnąć pieniądze od pracownika. Takie zobowiązanie powoduje, że firma staje się związana swego rodzaju umową z instytucją finansową, która zobowiązuje go do przekazywania zaległych sum.

Odwołanie zgody

Warto pamiętać, że pracownik zawsze ma prawo odwołać zgodę na potrącenia, którą wyraził w umowie kredytowej. W doktrynie bezsporne jest, że wyrażenie takiej akceptacji na rzecz podmiotów innych niż pracodawca zatrudniony może cofnąć w każdym czasie. Także firma jest związana takim oświadczeniem. Jeśli zatem pracownik sprzeciwia się potrąceniu, wskazując, że odwołuje wyrażoną wcześniej zgodę, pracodawca nie tylko nie może, lecz także nie ma prawa ściągania rat kredytowych.
DGP: Jakie są limity potrąceń z wynagrodzeń pracownika
Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia w wysokości:
● minimalnej płacy po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne
● 75 proc. najniższej płacy przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi
● 90 proc. wynagrodzenia minimalnego przy potrącaniu kar pieniężnych nałożonych przez pracodawcę
Podstawa prawna
Art. 87, 871, art. 91 ustawy z 26 czerwca 1974 r. (t.j. Dz.U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Joanna Torbe, kancelaria Sadkowski i Wspólnicy Spółka Komandytowo-Akcyjna