Małe dziecko i kilkudniowe delegacje: czy pracownik może bezkarnie odmówić

Problem czytelnika: Pracuję w PKP PLK. Mam 7 miesięczną córkę. Czy mam prawo odmowy wyjazdu na kilkudniowe delegacje?

Odpowiedź: Przywileje związane z narodzinami dziecka przysługują nie tylko matkom, ale także ojcom. W efekcie pracujący ojciec, który opiekuje się dzieckiem do 4. roku życia, ma prawo do:

• urlopu ojcowskiego i tacierzyńskiego;
• odmowy wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych,
• odmowy wykonywania pracy w porze nocnej,
• odmowy wyjazdów służbowych.

Powyższe uprawnienia przysługują jednak tylko ojcom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nie mają więc do nich prawa zleceniobiorcy czy osoby samozatrudnienie. Urlopy tacierzyńskie, rodzicielskie i ojcowskie. Wszystko o uprawnieniach dla pracujących ojców>> - Zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy dotyczy – co ważne – zarówno pracowników będących rodzicami naturalnymi, jak i przysposabiającymi, a nawet pracowników, którzy przyjmują dzieci w wieku do lat 4 w ramach prawnej lub faktycznej pomocy rodziny zastępczej. A contrario oznacza to, że uprawnienie to tracą pracownicy, którzy zaprzestali faktycznej opieki nad małym dzieckiem np. w wyniku oddania go do rodzinnego domu dziecka, czy do rodziny adopcyjnej lub preadopcyjnej - podkreśla mecenas Marta Kowalczyk, ekspert ds. prawa pracy.

Pomimo zatem, że wyjazd na delegację służbową stanowi polecenie pracodawcy i zasadniczo pracownik powinien je wykonać, to w przypadku rodzica opiekującego się małym dzieckiem będzie to polecenie bezprawne. W innym wypadku odmowa może wiązać się z odpowiedzialnością dyscyplinarną pracownika, w tym najdotkliwszą karą, czyli wypowiedzeniem przez pracodawcę umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika.

Zgoda rodzica na delegację. Natomiast wyjazd służbowy jest możliwy tylko za zgodą rodzica. W tym celu ojciec musi złożyć odpowiednie oświadczenie dotyczące zgody na delegację, chociaż już sam wyjazd pracownika w podróż służbową świadczy o wyrażeniu dorozumianej zgody. Dla celów dowodowych lepiej jednak zastosować formę pisemną. Przepisy nie ustanawiają wymogu stosowania określonej formy takiego oświadczenia, ale zgodnie z art. 60 kodeksu cywilnego wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, także w postaci elektronicznej. Oświadczenie rodzica włącza się do akt osobowych pracownika.

Co ważne, zgodę na wyjazd służbowy rodzic może w każdej chwili odwołać. Pobrane oświadczenie nie może stanowić dla pracodawcy narzędzia ograniczającego swobodne korzystanie z uprawnienia do odmowy wyjazdu. Oznacza to, że pracownik może zgodzić się tylko na wyjazd na jedną delegację lub odmówić wyjazdu udania się w konkretną podróż służbową, pomimo wyrażenia wcześniej zgody na tego typu wyjazdy. - Dla przykładu można podać casus pracownicy – matki 3-letniego dziecka, która złożyła deklarację (oświadczenie), że wyraża gotowość do wyjazdów służbowych. Kobieta wraz z małżonkiem korzystają z pomocy teściowej przy opiece nad dzieckiem i w związku z tym pracownica nie widzi przeszkód, by brać udział 1- 2 dniowych wyjazdach służbowych. Po 4 miesiącach z powodu istotnego pogorszenia stanu zdrowia teściowej, pracownica pozostaje bez jej wsparcia w opiece nad dzieckiem, co stanowić może asumpt do zmiany wcześniej złożonej deklaracji (oświadczenia). A zatem należy uznać, że w wyniku złożonego przez pracownicę (pracownika) oświadczenia dochodzi do zawarcia porozumienia z pracownikiem w przedmiocie organizacji pracy, które jest jednak porozumieniem wypowiadalnym - tłumaczy mecenas Marta Kowalczyk. W doktrynie odnaleźć można nawet pogląd, iż uprawniony pracownik powinien każdorazowo wyrazić zgodę (w formie pisemnej lub mailowej) na odbycie delegacji służbowej (tak: K. Walczak (red.) Kodeks pracy. Komentarz do art. 178 k.p., 2018 r., wyd. 26, Legalis).

Kto może nie zgodzić się na wyjazd? Z uprawnienia do odmowy wyjazdu w podróż służbową może skorzystać tylko jedno z rodziców dziecka do lat czterech, także gdy pracują w różnych firmach. Dlatego każdy z rodziców składa pracodawcy oświadczenie o zamiarze lub braku zamiaru korzystania z uprawnienia. W dokumencie każdy z pracowników zaznacza, czy będzie korzystał z kodeksowych uprawnień przysługujących rodzicom małego dziecka (chodzi także o dodatkowe dni wolne na opiekę nad dzieckiem).

Jednocześnie na przysługiwanie pracownikowi opiekującemu się dzieckiem do lat 4 uprawnień nie ma wpływu sytuacja drugiego rodzica (na przykład fakt, że jest bezrobotny, prowadzi działalność gospodarczą albo korzysta z urlopu wychowawczego). Nie ma też znaczenia fakt, że dziecko uczęszcza do żłobka lub przedszkola.

Pracodawca, który naruszy przepisy o uprawnieniach pracowników mających dzieci do 4. roku życia, dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika i może być ukarany karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.

Czy pracownik PKP PLK może jechać w delegację? Pozostaje pytanie, kiedy wyjazd pracownik PKP PLK, którego większość pracowników często się przemieszcza, można uznać za delegację służbową.

Zgodnie z definicją delegacji zawartą w Kodeksie pracy (art. 77(5) § ), pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Definicja ta nie jest przejrzysta, bowiem wskazuje, że za delegację można uznać każdy wyjazd pracownika poza stałe miejsce pracy. Tymczasem cechą charakterystyczną stosunku pracy między innymi doradców klienta, kurierów czy serwisantów są stałe wyjazdy z bazy (siedziby) pracodawcy. Termin precyzuje doktryna orzecznictwo, zgodnie z którymi za wyjazd służbowy charakteryzuje się incydentalnością i nie jest związany z typowym, codziennym zakresem obowiązków delegowanego pracownika.

- Odnosząc powyższe rozważania do pytania Czytelnika, należy z całym przekonaniem wskazać, że posiada on uprawnienie do odmowy wyjazdu w delegację pod warunkiem, że rzeczywiście mamy do czynienia z wyjazdem służbowym, nie zaś z typowym, codziennym zakresem obowiązków pracownika. Niewątpliwie wola Czytelnika w zakresie wyjazdów służbowych powinna przybrać formę pisemnego oświadczenia, dotyczącego korzystania z uprawnień rodzicielskich przewidzianych przez Kodeks pracy i zostać załączona do akt pracowniczych - mówi mecenas Marta Kowalczyk.