KRRP negatywnie ocenia planowane przez Radę Ministrów zmiany w opłatach sądowych w sądach administracyjnych. Podwyżki wprowadza projekt rozporządzenia dotyczącego wysokości oraz zasad pobierania wpisu w postępowaniach przed sądami administracyjnymi.

To bardziej sankcja niż opłata, czyli podwyżki opłat od skarg kasacyjnych w sądach administracyjnych

W uzasadnieniu projektu wskazano, że wysokie opłaty od skarg kasacyjnych mają pełnić funkcję odstraszającą i eliminować nadużycia. Zdaniem Rady, taka argumentacja instrumentalizuje prawo dostępu do sądu. Zamiast wzmacniać mechanizmy selekcji skarg na wcześniejszym etapie, np. poprzez ocenę formalną w przedsądzie projekt przewiduje de facto sankcję finansową za skorzystanie z konstytucyjnie zagwarantowanego środka prawnego. To podejście bardziej przypomina karę niż proporcjonalną regulację.

Taka koncepcja, jak wskazuje KRRP, jest niezgodna z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w tym z wyrokiem w sprawie Kreuz przeciwko Polsce, w której Trybunał jednoznacznie stwierdził, że wysokość opłat sądowych nie może stanowić bariery w dochodzeniu roszczeń, nawet jeśli część z nich może być marginalna lub niezasadna.

Blokada dostępu do sądu administracyjnego

Projekt przewiduje także wprowadzenie opłat dla szeregu nowych kategorii środków zaskarżenia, jak np. zażalenia na zarządzenia przewodniczącego czy skargi na opinie zabezpieczające. Jednocześnie brak jakiejkolwiek analizy, ilu obywateli będą dotyczyć te zmiany, jaki jest profil składających skargi i czy będą oni w stanie udźwignąć nowe opłaty.

Według KRRP, w praktyce wpis w wysokości 10.000 zł od skargi na opinię zabezpieczającą może całkowicie odciąć mikro-, małych i średnich przedsiębiorców od realnej ochrony sądowej. A to właśnie ta grupa najczęściej korzysta z tej ścieżki prawnej, by bronić się przed niepewnością prawną i decyzjami organów podatkowych, które bywają arbitralne.

W ocenie Rady, zgodnie z obowiązującymi przepisami, opłaty sądowe powinny być zróżnicowane w zależności od rodzaju sprawy, jej charakteru oraz nakładu pracy sądu. Tymczasem projekt nie zawiera żadnego uzasadnienia =, ani finansowego, ani administracyjnego dla proponowanych stawek. Nie wiadomo, jakie są rzeczywiste koszty funkcjonowania sądów administracyjnych, ile kosztuje rozpoznanie konkretnego typu sprawy, ani czy wprowadzenie podwyżek wpłynie na oszczędności lub zwrot kosztów dla Skarbu Państwa.

Rada podkreśla, że projektowane rozporządzenie może skutkować realnym ograniczeniem prawa do sądu. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że nadmierne opłaty sądowe, które uniemożliwiają stronie wniesienie skargi z przyczyn finansowych, naruszają istotę prawa do sądu.

Wpisy w wysokości od 6.000 do 10.000 zł, przewidziane w sprawach gospodarczych, dotyczących koncesji, zezwoleń czy opinii zabezpieczających, znacząco przekraczają możliwości wielu obywateli – w tym mikroprzedsiębiorców, organizacji pozarządowych i osób fizycznych.

Choć projekt nie wprowadza formalnego zakazu dostępu do sądu, to tworzy ekonomiczne bariery, które mają charakter zaporowy. Tego rodzaju rozwiązania mogą naruszać zasadę proporcjonalności, według której każda ingerencja w prawa jednostki musi być uzasadniona rzeczywistą koniecznością i pozostawać adekwatna do zakładanego celu. Projekt wyraźnie tę granicę przekracza.

Na bakier z konstytucją. Krajowa Rada Radców Prawnych ostrzega przed skutkami podwyżek opłat sądowych

Projekt nie różnicuje sytuacji podmiotów, zarówno dużych instytucji finansowych, jak i małych fundacji czy jednoosobowych działalności gospodarczych. Wpis w wysokości 10.000 zł obowiązuje wszystkich bez względu na skalę działania. Wysokie opłaty dotyczą też spraw typowo obywatelskich, jak pozwolenia na budowę, planowanie przestrzenne czy wydanie paszportu, w których stronami są zwykli obywatele.

Brak jakiegokolwiek mechanizmu, który uwzględniałby różnice ekonomiczne i społeczne pomiędzy stronami postępowania, prowadzi do naruszenia zasady równości, zarówno formalnej, jak i materialnej. Konstytucyjne standardy wymagają, by wysokość wpisów sądowych była uzasadniona, przejrzysta i oparta na obiektywnych kryteriach – a nie stanowiła narzędzia ograniczającego napływ spraw do sądów z powodów budżetowych.

KRRP wskazuje, że projekt wymaga ponownego "zbilansowania", tak, by możliwe było pogodzenie celów fiskalnych państwa z konstytucyjnymi gwarancjami prawa do sądu. Wysokość wpisów powinna być uzależniona od sytuacji strony – w szczególności należy rozważyć wprowadzenie niższych opłat dla osób fizycznych, organizacji społecznych i mikroprzedsiębiorstw. W przypadku niektórych kategorii spraw, jak skargi na opinie zabezpieczające, opłaty powinny zostać istotnie obniżone albo objęte maksymalnymi limitami dla określonych grup.

Rada apeluje również o wprowadzenie systemu monitorowania skutków społecznych wprowadzanych regulacji oraz o okresowy przegląd wysokości stawek sądowych, aby zapobiec ich oderwaniu od realiów społecznych i ekonomicznych.