Sprawa dotyczyła przymusowego leczenia psychiatrycznego w szpitalu o zaostrzonym rygorze w Dnieprze, gdzie skarżący trafił w grudniu 2012 r. po tym, jak sąd zwolnił go – z powodu jego stanu psychicznego – z odpowiedzialności karnej za usiłowanie zabójstwa. W trakcie pobytu w szpitalu Spivak był przymusowo leczony m.in. lekami neuroleptycznymi. Jeśli chodzi o warunki jego przetrzymywania, Spivak twierdził, że po przybyciu został całkowicie ogolony i poinformowany, że nie opuści szpitala przez co najmniej pięć lat.

Utrzymywał również, że pokoje były przeludnione (w pewnym momencie przez dwa tygodnie przebywał z dwiema innymi osobami w pomieszczeniu o wymiarach 2,2 x 3 m), korzystanie z toalety zależało od uznania personelu, pacjenci byli zmuszani do sprzątania po sobie, kąpiel była dozwolona tylko raz w tygodniu. 13 października 2014 r. sąd rejonowy odmówił przedłużenia stosowania przymusowych środków medycznych. Zaznaczył przy tym, że Spivak nie wykazywał agresji ani nie cierpiał na urojenia. Orzeczenie to stało się prawomocne 24 października 2014 r.

Przymusowe leczenie psychiatryczne zaskarżone

Trybunał ostro skrytykował brak odpowiedniego nadzoru sądowego nad przedłużaniem hospitalizacji. Rozprawy odbywały się pod nieobecność skarżącego, bez rzeczywistego badania potrzeby dalszego leczenia. ETPC uznał, że Spivak nie miał możliwości zakwestionowania ani swojej detencji, ani narzuconych mu metod leczenia, w tym przymusowego podawania neuroleptyków. Mimo twierdzeń władz Ukrainy nie istniały skuteczne mechanizmy odwoławcze ani prawo pacjenta do niezależnej oceny zaleconego leczenia – co stanowiło naruszenie art. 5 ust. 4 konwencji.

Szczególnie niepokojące były warunki, w jakich przebywał skarżący. ETPC uznał za wiarygodne jego relacje o przeludnieniu, braku higieny, ograniczeniach dostępu do toalety i możliwości kąpieli tylko raz w tygodniu. Rząd nie zaprzeczył tym zarzutom, a wręcz potwierdził je dokumentami i raportem rzecznika praw obywatelskich. Trybunał uznał, że takie traktowanie stanowiło nieludzkie i poniżające traktowanie – naruszenie art. 3 konwencji.

Odszkodowanie dla przymusowo leczonego

Ponadto, na podstawie art. 13, trybunał stwierdził, że państwo ukraińskie nie zapewniło skutecznych mechanizmów dochodzenia roszczeń zarówno w zakresie odwołań od przymusowego leczenia, jak i skarg na warunki pobytu. Skarżącemu przyznano w kraju symboliczne odszkodowanie w wysokości ok. 256 euro, co ETPC uznał za niewystarczające.

Wyrok w sprawie Spivak p. Ukrainie to nie tylko potępienie konkretnych nadużyć, lecz także apel o pilną reformę systemu psychiatrii sądowej i opieki zdrowotnej. Leczenie przymusowe musi być zawsze oparte na jasnych przepisach, proporcjonalne, kontrolowane przez niezależne organy i otwarte na zaskarżenie. Trybunał zasądził na rzecz Spivaka 25 tys. euro zadośćuczynienia oraz niemal 3 tys. euro zwrotu kosztów. ©℗