Zmiany w prawie karnym powinny iść dalej, niż proponuje MS

Nowelizacja prawa karnego powinna dać większą swobodę sędziom przy uwzględnianiu w wyrokach nie tylko rodzaju i charakteru przestępstwa, lecz także kontekstu społecznego, osobistych cech sprawców i innych okoliczności – postuluje Centralny Instytut Analiz Polityczno-Prawnych (CIAPP) w swej opinii do projektów kompleksowej nowelizacji ustaw karnych, w tym kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego (nr z wykazu: UD153).

Na stronach Rządowego Centrum Legislacyjnego opublikowano pierwsze opinie, zgłoszone do projektu podczas publicznych konsultacji. CIAPP uważa, że powinien on iść dalej, jeśli chodzi o przywracanie elastyczności w orzekaniu kar.

„Większa elastyczność orzekania ograniczyłaby niepotrzebną kazuistykę, a jednocześnie zapewniłaby lepszą zgodność z zasadą proporcjonalności oraz zasadą humanitaryzmu, zgodnie z którą wymiar kary powinien uwzględniać indywidualną sytuację i stopień winy sprawcy” – można przeczytać w stanowisku.

Omawiając szczegółowe rozwiązania, dr Paweł Drembkowski, dyrektor CIAPP, ocenia jednak, że zmniejszenie represyjności systemu w zakresie recydywy może zostać odebrane jako niedostateczna odpowiedź na problem powracających przestępstw. Aby zrównoważyć potrzebę resocjalizacji z prewencją indywidualną, sugerują uwzględnienie przy karaniu różnych poziomów recydywy i typów przestępstw, aby lepiej dostosować wymiar kary do sytuacji konkretnego sprawcy. Proponuje także wprowadzenie programów resocjalizacyjnych i rehabilitacyjnych.

Ponadto zmniejszenie znaczenia prewencji generalnej może być postrzegane jako osłabienie mechanizmów odstraszających, a w dłuższej perspektywie wpływać na percepcję prawa karnego jako mniej skutecznie zapobiegającego przestępstwom. Według CIAPP z tych względów warto rozważyć m.in. mechanizmy edukacyjne i kampanie społeczne, które zwiększą świadomość prawną obywateli i zminimalizują tendencje do przestępczości.

Uwagi na temat projektu przedstawił również dr hab. Mikołaj Małecki, adiunkt na Uniwersytecie Jagiellońskim. Postuluje w nich m.in. uchylenie przepisów umożliwiających ściganie 14-latka za zabójstwo kwalifikowane, gdyż rozwiązanie to ma charakter niehumanitarny i jest przejawem populizmu penalnego bazującego na ideologii odwetu. Tę samą propozycję zgłasza wobec przepisów przewidujących karalność przygotowania do zabójstwa, które w jego ocenie obejmuje swoim zakresem wiele zachowań nieodróżnialnych od zwykłych czynności dnia codziennego. Oznacza to naruszenie zasady określoności czynu zabronionego.

Podobne stanowisko karnista zajął co do przestępstwa przyjęcia zlecenia zabójstwa, gdyż zakres penalizacji w nim wyznaczony obejmuje samo powzięcie zamiaru dokonania określonego czynu, co godzi w podstawową zasadę odpowiedzialności karnej nowożytności, tj. odpowiedzialności za czyn, a nie za sam zamiar.

Według dra Małeckiego rządowy projekt nie powinien ograniczyć się do punktowych zmian w kodeksie karnym, ale odnieść się do wszystkich przepisów wprowadzonych w nim nowelą z lipca 2022 r., co do której – ze względów konstytucyjnych – istnieją poważne wątpliwości, czy ona w ogóle obowiązuje. ©℗