To do ustawodawcy należy określenie zakresu spraw rozpoznawanych przez sądy, w których rozstrzyganiu będą brać udział obywatele – przypomina Ministerstwo Sprawiedliwości. I stwierdza, że przepis, zgodnie z którym w okresie pandemii oraz rok po jej ustaniu czynnik społeczny nie będzie brał udziału w procesach cywilnych, nie narusza ustawy zasadniczej.
Zmiana ta została wprowadzona nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1090). Rządzący tłumaczyli, że jest ona konieczna, gdyż ułatwi sądom pracę w okresie pandemicznym. Jak pisaliśmy na łamach DGP, przyjęte rozwiązanie wywołało jednak krytykę ze strony samych ławników, ale także obecnej Krajowej Rady Sądownictwa. Ich zdaniem może to naruszać art. 182 konstytucji, który gwarantuje udział czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, a także być niezgodne z przepisami prawa o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072). Stanowią one, że udział ten odbywa się właśnie za sprawą ławników orzekających w sądach I instancji.
Teraz, na skutek interpelacji grupy posłów, do problemu odniosło się Ministerstwo Sprawiedliwości. Jego zdaniem nie może być mowy o naruszeniu ustawy zasadniczej. Jak zauważa resort, w art. 182 konstytucji jest mowa jedynie o tym, że udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. Powołuje się przy tym na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził, że na podstawie przywołanego przepisu ustawy zasadniczej „nie można wnosić (…), że uczestnictwo obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości stanowi konieczny element realizacji prawa do rzetelnego sądu i sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy. Powyższy przepis konstytucji stanowi jedynie przyzwolenie dla ustawodawcy zwykłego na wprowadzenie udziału czynnika obywatelskiego” (postanowienie TK z 25 maja 2017 r., sygn. akt Ts 73/17). Tak więc to do ustawodawcy zwykłego należy określenie zakresu spraw sądowych, w których rozstrzyganiu będą brać udział ławnicy. „Swoboda ustawodawcy w określeniu rodzajów i rangi tych spraw jest szeroka” – stwierdza w odpowiedzi dla posłów Sebastian Kaleta, wiceminister sprawiedliwości.
Ponadto resort podkreśla, że ławnicy nie zostali w ogóle wyeliminowani z procesów, a ich udział został jedynie ograniczony w sprawach rozpoznawanych przez sądy cywilne. Nowelizacja nie wpływa również na status ławnika czy długość jego kadencji, gdyż ma ona „charakter epizodyczny i będzie stosowana jedynie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich”.
