Po kilku miesiącach starań korporacji adwokackiej i radcowskiej na ostatnim posiedzeniu Sejmu komisja sprawiedliwości i praw człowieka podjęła inicjatywę ustawodawczą dotyczącą zmian w ustawie o radcach prawnych oraz w prawie o adwokaturze. Oba akty pochodzą z lat 80. ubiegłego wieku i zdaniem Krajowej Izby Radców Prawnych oraz Naczelnej Rady Adwokackiej wymagają dostosowania do obecnych realiów.

W przypadku korporacji adwokackiej projekt ma charakter „docelowy” i nie przewiduje ona kolejnych zmian. Inaczej jest w przypadku radców prawnych. Projekt komisyjny, tzw. mała nowela, rozwiązuje najpilniejsze problemy. Jednocześnie w KIRP trwają prace nad dużą zmianą ustawy o radcach prawnych.

Ustawa radcowska

W małej noweli ustawy radcowskiej (podobna zmiana jest również w propozycji adwokackiej) znalazły się zapisy, zgodnie z którymi aplikanci radcowscy mogliby – po zdaniu egzaminu radcowskiego – wykonywać czynności zastępstwa procesowego do momentu złożenia ślubowania. Obecnie między wpisem na listę radców prawnych (i jednocześnie skreśleniem z listy aplikantów) a ślubowaniem istnieje luka czasowa trwająca od kilku do kilkunastu tygodni.

-W tym czasie osoby takie, mimo ukończenia aplikacji i zdania egzaminu, nie mogą wykonywać czynności substytucji, do których byli uprawnieni w ramach patronatu. Nowa regulacja jednoznacznie umożliwia kontynuację tych czynności po egzaminie aż do ślubowania, co jest rozwiązaniem niezwykle potrzebnym. Rzecznik praw obywatelskich wielokrotnie wskazywał, że niejednoznaczne przepisy w tym względzie wymagają nowelizacji – tłumaczy prof. zw. dr hab. Rafał Stankiewicz, kierownik Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych.

Proponowana nowelizacja porządkuje również kwestie ubezpieczeń OC. Przewiduje, że będą one zawierane w imieniu wszystkich radców przez KIRP, która posiada zawartą na kilka lat umowę generalną z wybranym ubezpieczycielem.

Prof. Stankiewicz wyjaśnia, że celem zmiany jest stworzenie jednoznacznej ustawowej podstawy prawnej dla kontynuacji już wdrożonego i stosowanego w praktyce w ramach samorządu zawodowego rozwiązania zawierania na rzecz radców prawnych umów ubezpieczenia przez samorząd.

Radcowie będą mogli również ubezpieczyć się indywidualnie, pod warunkiem poinformowania o tym właściwej izby. W takiej sytuacji nie będą objęci ubezpieczeniem zawartym przez samorząd.

Projekt doprecyzowuje, że to KIRP oraz okręgowe izby będą pełnić funkcję administratorów danych w zakresie zarządzania danymi pozyskiwanymi przy wykonywaniu ustawowych kompetencji samorządu i zarządzać nimi na co dzień.

- Istnieją duże wątpliwości interpretacyjne, część opinii wskazuje, że każda jednostka lub organ samorządu powinien być odrębnym administratorem. W efekcie np. rzecznik dyscyplinarny lub przewodniczący sądu dyscyplinarnego musieliby samodzielnie pełnić tę funkcję, co jest nieefektywne i utrudnia tworzenie spójnego systemu ochrony danych - podkreśla prof. Rafał Stankiewicz.

Projekt (podobnie jak i adwokacki) wprowadza rozwiązania, które obowiązywały w okresie pandemii. Chodzi o możliwość zdalnego odbywania posiedzeń i głosowań przez organy kolegialne, takie jak KRRP czy okręgowe rady radców prawnych. Ma to usprawnić pracę organów samorządowych, umożliwić szybkie zwoływanie posiedzeń i podejmowanie decyzji bez konieczności fizycznego spotkania wszystkich członków w jednym miejscu.

Kolejna zmiana dotyczy nieuprawnionego posługiwania się tytułem zawodowym radcy prawnego.

- Chcemy, aby takie działanie było sankcjonowane grzywną lub karą ograniczenia wolności. W ostatnim czasie coraz częściej zdarzają się przypadki, gdy osoby nieposiadające uprawnień zawodowych używają tytułów „radca prawny” lub „adwokat”. Takie działania są niebezpieczne dla bezpieczeństwa obrotu prawnego i podważają zaufanie obywateli do zawodów zaufania publicznego – ostrzega prof. Stankiewicz.

Ustawa adwokacka

Większość propozycji zmian w prawie o adwokaturze (z wyjątkiem dwóch opisanych powyżej) różni się od tych w projekcie małej noweli radcowskiej.

Korporacji adwokackiej bardzo zależało, by organizować egzaminy wstępne na aplikację adwokacką we wszystkich izbach, bez konieczności łączenia ich w wybranych ośrodkach. I taka właśnie zmiana znalazła się w komisyjnym projekcie.

- Dzięki temu kandydaci będą mogli zdawać egzamin w miejscu, w którym później chcą kontynuować aplikację. Np. osoba zdająca we Wrocławiu mogłaby tam dalej odbywać szkolenie, a kandydaci z mniejszych izb, np. z Wałbrzycha, też mieliby szansę zdawać i kontynuować aplikację w swojej lokalnej izbie. Taki system sprawi, że więcej osób zostanie w mniejszych izbach, a jednocześnie oferta edukacyjna będzie równomiernie dostępna w całym kraju, a nie tylko w dużych miastach – wyjaśnia Dorota Kulińska, adwokatka, członek prezydium NRA, dyrektor Instytut Legislacji i Prac Parlamentarnych przy NRA.

Zmienią się też przepisy dotyczące finansowania samorządu adwokackiego.

- Dotychczas podstawowym jego źródłem były składki członkowskie, pojawiły się jednak nowe możliwości wsparcia. Projekt przewiduje m.in. pozyskiwanie środków np. z dotacji – dodaje mec. Dorota Kulińska.

Projekt precyzuje również, czym dokładnie jest świadczenie pomocy prawnej. Nowe przepisy wymieniają konkretne czynności, które się do niej zaliczają, a wśród nich: udzielanie porad i sporządzanie opinii prawnych, przygotowywanie projektów aktów prawnych, występowanie jako pełnomocnik lub obrońca przed sądami i innymi organami, a także opracowywanie dokumentów, takich jak umowy czy statuty.

Zgromadzenie izby adwokackiej będzie mogło uchwalać wysokość nie tylko rocznych, ale też miesięcznych składek. Ponadto to ORA w miejscu, gdzie adwokat wykonuje zawód, będzie sprawdzać, czy ma ważne ubezpieczenie OC, zamiast rady właściwej ze względu na jego adres zamieszkania.

Nowością jest propozycja rozszerzenia katalogu osób uprawnionych do uczestniczenia w posiedzeniach ORA o rzecznika dyscyplinarnego. Zmienia się lista funkcji w organach adwokatury, które można pełnić maksymalnie przez dwie kolejne kadencje. Obecnie przepis dotyczy tylko kierowników zespołów adwokackich, a projekt wymienia jeszcze m.in. rzecznika dyscyplinarnego adwokatury, prezesa wyższego sądu dyscyplinarnego oraz przewodniczącego wyższej komisji rewizyjnej.

Spór o urlop adwokata

Zanim sejmowa komisja zdecydowała się podjąć inicjatywę, nie obyło się bez kilku burzliwych dyskusji. Jedna z nich dotyczyła propozycji wprowadzenia „urlopu adwokata”. Pojawiły się jednak obawy, że rozwiązanie to będzie prowadzić w przyszłości do nadużyć. Ostatecznie znalazło się onow projekcie, jednak ma zostać doprecyzowane w trakcie prac nad nowelą.

- W żadnej ustawie nie ma pojęcia „urlopu adwokata”. Od dawna apelujemy o wprowadzenie rozwiązań, które pozwoliłyby ustalić pewien okres w roku, np.w czasie wakacji, kiedy sądy nie doręczałyby korespondencji i nie wyznaczałyby terminów rozpraw. Chodzi o to, żeby adwokaci, tak jak wszyscy inni, mogli skorzystać z okresu wolnego od pracy – mówi mec. Dorota Kulińska. Jak tłumaczy, jest to kwestia dość skomplikowana pod względem organizacyjnym.

- Dlatego postulujemy chociaż wprowadzenie tzw. „kalendarza pełnomocnika” w portalu sądowym, który umożliwiałby skuteczne ustalanie i monitorowanie takich terminów – proponuje mec. Kulińska.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy wpłynął do laski marszałkowskiej