Koniec papierowych skierowań i starych etykiet. Co się zmieni w psychiatrii w 2026 r.?

Z ustawy zniknąć mają określenia „osoba chora psychicznie”, „osoba upośledzona umysłowo” oraz „osoba wykazująca inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej są zaliczane do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym”. Nowe określenia nie tylko nie stygmatyzują, ale doprecyzowują definicje.

Miejsce „osoby chorej psychicznie” zajmie „osoba z zaburzeniami psychotycznymi”, a więc, jak tłumaczy konsultant krajowy ds. psychiatrii prof. Piotr Gałecki, pacjent, który ma halucynacje lub urojenia, ze schizofrenią czy psychozą pointoksykacyjną, czyli np. po zażyciu narkotyków. W skrócie osoba, która nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. - Przyjmując perspektywę kodeksu karnego, „osoba z zaburzeniami psychotycznymi” to osoba niepoczytalna – wyjaśnia prof. Gałecki.

Określenie „osoba upośledzona umysłowo” zastąpić ma mniej stygmatyzująca „osoba z niepełnosprawnością intelektualną”, natomiast trzecia kategoria, od teraz określona jako „osoba wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które są zaliczane do zaburzeń psychicznych i wymagają świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia tej osoby w środowisku społecznym” dotyczy np. osoby, która nie wiedząc o chorobie organicznej, która zmienia stan świadomości, jak np. cukrzyca mogąca powodować hiper- lub hipoglikemię, spowoduje wypadek samochodowy.

Szpital psychiatryczny równy każdemu innemu szpitalowi

Istotną zmianę wprowadza art. 1 pkt. 2 lit. b, który zrównuje szpital psychiatryczny z każdym innym szpitalem. Zmiana jest o tyle istotna, że od 1994 r. szpital psychiatryczny definiowany był przez ustawę o ochronie zdrowia psychicznego jako miejsce udzielania świadczeń psychiatrycznych i leczenia uzależnień, natomiast każdy inny szpital przez ustawę o działalności leczniczej. W praktyce rodziło to wiele wątpliwości interpretacyjnych i pozbawiało szpitale psychiatryczne dotacji należnych pozostałym szpitalom. Na przykład ustawowe podwyżki dla pielęgniarek pracujących w szpitalach nie dotyczyły szpitali psychiatrycznych. Podobnie było z podziałem środków unijnych np. na cyberbezpieczeństwo dla szpitali – szpitale psychiatryczne, jako nieujęte w ustawie o działalności leczniczej, były z nich wyłączone.

Jak tłumaczą psychiatrzy, powodowało to, że szpitale psychiatryczne musiały się wykłócać o przynależne im środki w oddziałach wojewódzkich NFZ. Urzędnicy wykorzystywali fakt odrębnej definicji szpitali psychiatrycznych do odmowy płacenia np. za transport pacjenta ze szpitala psychiatrycznego do szpitala ogólnego. W przypadku gdy pacjent szpitala psychiatrycznego wymagał pomocy w związku z chorobą somatyczną, za transport karetką do szpitala płacił szpital psychiatryczny, podczas gdy koszty transportu między szpitalami niepsychiatrycznymi pokrywał NFZ. Dzięki zrównaniu statusu prawnego szpitali psychiatrycznych i niepsychiatrycznych, Fundusz pokryje koszty transportu.

Elektroniczne skierowania do szpitali psychiatrycznych – koniec z papierowymi dokumentami

Wynikająca z odrębności definicyjnej odmienność szpitala psychiatrycznego powodowała również, że skierowanie do niego mogło być wystawione wyłącznie w formie papierowej. W dobie Elektronicznej Dokumentacji Medycznej (EDM) – e-recept i e-skierowań – do szpitala psychiatrycznego lekarze musieli nadal kierować na druku papierowym. Jeśli nowelizacja wejdzie w życie w proponowanym kształcie, będą mogli skierować pacjenta do szpitala psychiatrycznego na podstawie e-skierowania.

Szybsza pomoc dla pacjentów – nowe przepisy w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego

Ważne zmiany wprowadzane są w art. 16 i 17. Art. 16 ma od tej pory stanowić, że „w razie stwierdzenia, że dobro osoby z zaburzeniami psychotycznymi lub niepełnosprawnością intelektualną wymaga jej ubezwłasnowolnienia, kierownik podmiotu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotnego w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej zawiadamia o tym prokuratora”. Dotychczas, kiedy pacjent nie miał opiekuna prawnego, lekarze musieli czekać, aż prokuratora zawiadomi opieka społeczna lub członkowie rodziny. Możliwość zawiadomienia prokuratora przez kierownika szpitala przyspieszy udzielenie pacjentowi skutecznej pomocy.

Równie ważny jest art. 17, który brzmieć ma następująco: „w razie stwierdzenia, że przedstawiciel ustawowy osoby z zaburzeniami psychotycznymi lub niepełnosprawnej intelektualnie nie wykonuje należycie swoich obowiązków wobec tej osoby, kierownik podmiotu leczniczego udzielającego świadczenia zdrowotne w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej zawiadamia o tym sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby”. Dotychczas, jeśli lekarze wiedzieli, że opiekun osoby niepełnosprawnej intelektualnie nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, obowiązywała ich tajemnica lekarska. Zawiadomienie do sądu opiekuńczego mogła złożyć opieka społeczna lub członkowie rodziny, co odwlekało skuteczne zaopiekowanie się takimi osobami. Teraz zawiadomić sąd rodzinny będzie mógł kierownik szpitala po informacji od lekarza.