Po śmierci przedsiębiorcy powstaje problem z kontynuacją niektórych koncesji i zezwoleń. Warto zadbać, by w kręgu następców były osoby posiadające odpowiednie uprawnienia do ich przejęcia
Śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG skutkuje niemożnością, a co najmniej znacznie utrudnia kontynuowanie tej działalności przez spadkobierców. Dotyczy to również tych sfer, które wiążą się z koniecznością uzyskania przez przedsiębiorcę stosownych decyzji administracyjnych.
Obowiązujące przepisy zapewniają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w wielu formach prawnych, w tym również jednoosobowo przez osoby fizyczne. Taka forma prowadzenia działalności wiąże się jednak z ryzykiem, w tym związanym z ewentualną śmiercią przedsiębiorcy. W przypadku śmierci osoby fizycznej zazwyczaj wygasają bowiem również uzyskane przez nią koncesje, zezwolenia oraz inne decyzje administracyjne. Sytuacja taka może zaważyć na dalszym bycie firmy.
Powiązanie z adresatem
Zasadniczo przyjmuje się, że decyzja administracyjna jest ściśle związana z jej adresatem. Obowiązki i uprawnienia wynikające z decyzji są trwale powiązane z osobą, dla której zostały ustanowione, są nieprzenoszalne i wygasają z chwilą śmierci.
W prawie administracyjnym powszechnie uznawana jest również zasada nieprzenoszalności uprawnień wynikających z zezwoleń objętych decyzjami administracyjnymi. Co do zasady przyjmuje się nawet, że brak regulacji przewidującej taką możliwość jest równoznaczny z jej zakazem. Zezwolenie jako władczy akt administracyjny umożliwiający prowadzenie określonej działalności gospodarczej jest ściśle związane z podmiotem, na rzecz którego zostało wydane, i stanowi szczególny rodzaj uprawnienia, które nie może zostać przyznane wszystkim podmiotom, uczestnikom obrotu gospodarczego (tak wynika np. z wyroku WSA w Kielcach z 30 stycznia 2014 r., sygn. akt II SA/Ke 1075/13).
Wszystko zależy od charakteru
W praktyce jednak sytuacja nie zawsze jest tak jednoznaczna, a skutki śmierci przedsiębiorcy będącego adresatem decyzji administracyjnej mogą być zróżnicowane w zależności od charakteru tej decyzji. Wskazana wyżej zasada utraty bytu decyzji wskutek śmierci jej adresata odnosi się w pełni do tych decyzji, które są związane ze ściśle osobistymi przymiotami adresata, w tym jego szczególnymi kwalifikacjami (np. pozwolenie na broń).
Niektóre decyzje mają jednak na celu uregulowanie statusu określonej rzeczy, a osoba adresata ma w ich przypadku znaczenie drugorzędne (np. decyzja o uznaniu za zabytek) – śmierć adresata nie pociąga za sobą ich wygaśnięcia. Problemy z oceną skutków prawnych śmierci adresata decyzji mogą natomiast pojawiać się w przypadku takich decyzji, które określają prawa i obowiązki adresata w odniesieniu do określonej rzeczy (jak to ma miejsce np. w przypadku pozwolenia na budowę), czy też zespołu składników majątkowych. Niekiedy, choć nie zawsze, ustawodawca kwestie te wyraźnie reguluje, natomiast w przypadkach, gdy takiej regulacji brak w orzecznictwie, często wyrażane są w tym zakresie rozbieżne stanowiska.
Odpowiedzialność solidarna dotyczy robót budowlanych
Odpowiedzialność solidarna dotyczy robót budowlanych

Zobacz również
Kiedy wygasa
W przypadku niektórych decyzji ustawodawca wprost wskazuje, że wygasają one wskutek śmierci przedsiębiorcy, na rzecz którego zostały wydane. Skutek taki przewidziany został m.in. w art. 81 ust. 3 pkt 1 ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 45, poz. 271 ze zm.; dalej: p.f.), zgodnie z którym zezwolenie na prowadzenie hurtowni farmaceutycznej wygasa w przypadku śmierci osoby, na rzecz której zostało ono wydane. Podobną regulację zawiera również art. 38 ust. 1 pkt 3 ustawy z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1131), który stanowi, że koncesja wygasa w przypadku śmierci przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną.
Ustawodawca pozwala na przejście
W odniesieniu do niektórych zezwoleń ustawodawca, choć przewiduje jako regułę ich wygaśnięcie z chwilą śmierci przedsiębiorcy, to jednocześnie dopuszcza możliwość ich przeniesienia na następców prawnych, po spełnieniu określonych warunków. Takie rozwiązanie znajduje się m.in. w art. 104 p.f. Przepis ten stanowi, że zezwolenie na prowadzenie apteki wygasa w przypadku śmierci osoby fizycznej, na rzecz której zostało wydane. Jeżeli jednak chociażby jeden z jej następców prawnych spełnia wymagania określone w ustawie, zezwolenie to nie wygasa, a następca prawny spełniający wskazane warunki i prowadzący aptekę jest zobowiązany wystąpić do wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego w określonym terminie o dokonanie zmian w zezwoleniu w zakresie określenia podmiotu, na rzecz którego zostało wydane.
Podobne rozwiązanie przewidziane jest również w ustawie z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1414 ze zm.; dalej: u.t.d.). Zgodnie z art. 16 ust. 1 i 2 u.t.d. zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego oraz licencja wygasają w razie śmierci posiadacza zezwolenia bądź licencji. Jednak właściwy organ przenosi w drodze decyzji administracyjnej uprawnienia z nich wynikające w razie śmierci osoby fizycznej posiadającej zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub licencję na spadkobierców, pod warunkiem spełnienia przez nich wymagań określonych w ustawie. [przykład]
Tymczasowe wykonywanie
Niektóre przepisy zawierają również regulacje umożliwiające spadkobiercom tymczasowe wykonywanie uprawnień z zezwolenia lub licencji zmarłego przedsiębiorcy. Tak jest np. w przypadku u.d.t. Na wniosek osoby, która złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, właściwy organ wyraża w drodze decyzji administracyjnej zgodę na wykonywanie uprawnień wynikających z zezwolenia lub licencji przez okres nie dłuższy niż 18 miesięcy od daty śmierci posiadacza zezwolenia lub licencji.
Powyższe rozwiązania wskazują, że ustawodawca przynajmniej w pewnych obszarach gospodarki dostrzega i próbuje rozwiązać problemy związane z niespodziewanym, spowodowanym śmiercią przedsiębiorcy, wygaśnięciem zezwolenia stanowiącego podstawę prowadzenia przedsiębiorstwa przez osobę fizyczną. Te rozwiązania dalekie są jednak od doskonałości. W omawianych sytuacjach dalsze wykonywanie działalności gospodarczej przez następców zmarłego przedsiębiorcy uzależnione jest bowiem od uprzedniego uzyskania decyzji administracyjnej pozwalającej na tymczasową kontynuację działalności bądź przenoszącą zezwolenie na następcę. Oznacza to, że działalność kontynuowana będzie po krótszej lub dłuższej przerwie, co może pociągać za sobą bardzo niekorzystne następstwa dla przedsiębiorstwa.
Decyzje w procesie budowlanym
Ustawodawca jednak nie zawsze decyduje się na wyraźne uregulowanie kwestii skutków śmierci przedsiębiorcy – adresata decyzji administracyjnej. Często przepisy odpowiednich ustaw zawierają zapisy o dopuszczalności przeniesienia zezwolenia na podmiot trzeci, jednak milczą odnośnie do następstw związanych ze śmiercią adresata zezwolenia. Co więcej, niejednokrotnie w odmienny sposób uregulowane są kwestie związane z sukcesją decyzji o podobnym charakterze.
Tak jest m.in. w przypadku niektórych decyzji związanych z procesem budowlanym. Przykładowo, na podstawie art. 134 ust. 1 ustawy z 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 469 ze zm., dalej: p.w.) następca prawny zakładu, który uzyskał pozwolenie wodnoprawne, przejmuje prawa i obowiązki wynikające z tego pozwolenia. Sukcesja następuje więc wprost na podstawie tego przepisu i przyjąć należy, że przepis ten dotyczy również sytuacji, w których następstwo spowodowane jest uprzednią śmiercią przedsiębiorcy. Z kolei zgodnie z art. 40 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 290 ze zm.; dalej: p.b.) organ, który wydał pozwolenie na budowę, jest zobowiązany za zgodą strony, na rzecz której decyzja została wydana, do przeniesienia tej decyzji na rzecz innego podmiotu, jeżeli przyjmuje on wszystkie warunki zawarte w tej decyzji oraz złoży oświadczenie o prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Przepisy p.b. nie poruszają kwestii możliwości przejścia decyzji na spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy, co mogłoby sugerować, że przeniesienie takich decyzji może nastąpić jedynie za życia adresata. W orzecznictwie jest jednak wyrażany pogląd, zgodnie z którym uprawnienia i obowiązki wynikające z uzyskanego przez przedsiębiorcę pozwolenia na budowę, mogą być wykonywane przez jego spadkobierców.
Przykładowo WSA w Szczecinie w wyroku z 15 maja 2014 r. (sygn. akt II SA/Sz 1339/13) stwierdził: „Sąd podziela stanowisko (...) o skutecznym przejściu praw i obowiązków zmarłego wynikających z udzielonego pozwolenia na budowę na rzecz jego spadkobierców. (...) Strona, legitymując się prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym inwestorze i prawomocną i ostateczną decyzją o pozwoleniu na budowę, może dokończyć inwestycję, także w świetle formalnoprawnym, co istotne, bez wszczynania dodatkowych działań przed organami administracji budowlanej”.
Rozwiązania dostępne obecnie
Wygaśnięcie decyzji po śmierci przedsiębiorcy może znacząco zdezorganizować działalność firmy, zwłaszcza gdy decyzje te były niezbędne dla realizacji celów związanych z jej działaniem i rozwojem. Negatywnym skutkom związanym ze śmiercią adresata decyzji można jednak w wielu przypadkach przeciwdziałać jeszcze za jego życia.
Jak wspomniano wyżej, przepisy prawa przewidują niejednokrotnie możliwość przeniesienia posiadanych decyzji na inny podmiot za zgodą dotychczasowego jej adresata, względnie przewidują możliwość przeniesienia decyzji na następcę prawnego w sytuacji, gdy spełnia on określone w ustawie warunki. Należałoby więc zawczasu zadbać o przeniesienie decyzji na przyszłych następców prawnych (w ramach szerzej zakrojonego przekazania biznesu następcy), względnie rozważyć przekształcenie działalności gospodarczej prowadzonej jednoosobowo przez przedsiębiorcę w spółkę prawa handlowego i podjąć starania, aby uzyskała ona potrzebne do prowadzenia działalności decyzje.
Dodatkowo, w zależności od rodzaju prowadzonej działalności, przedsiębiorca powinien zadbać, aby w kręgu jego następców znalazły się osoby dysponujące odpowiednimi uprawnieniami niezbędnymi w celu uzyskania niektórych zezwoleń, co umożliwi płynną kontynuację działalności przez następne pokolenie. ⒸⓅ
PRZYKŁAD
Przejęcie firmy transportowej
Jan Nowak prowadził firmę transportową na podstawie uzyskanego zezwolenia. Po śmierci Jana Nowaka firmę chciał przejąć jego syn, Andrzej. Spełniał wszystkie warunki określone w ustawie o transporcie drogowym i złożył wniosek do stosownego organu. Organ przeprowadził postępowanie administracyjne i wydał na rzecz Andrzeja Nowaka decyzję przenoszącą uprawnienia z zezwolenia wydanego na Jana Nowaka. ⒸⓅ
Propozycje Ministerstwa Rozwoju
Rozwiązania prawne proponowane przez Ministerstwo Rozwoju w pakiecie „100 zmian dla firm” obejmują m.in. wprowadzenie regulacji, zgodnie z którą decyzje administracyjne wydane wobec zmarłego przedsiębiorcy, o ile nie należą do decyzji uzależnionych od przymiotów ściśle osobistych, nie wygasną i będą mogły być tymczasowo wykonywane przez prokurenta mortis causa, z zastrzeżeniem, że prokurent będzie zapewniał wszelkie warunki niezbędne do otrzymania danej decyzji administracyjnej.
Wydaje się jednak, że wprowadzenie jednolitego rozwiązania polegającego na generalnej możliwości wykonywania decyzji przez prokurenta mortis causa, aczkolwiek jest krokiem w dobrym kierunku, może jednak nie usuwać wszystkich problemów, przede wszystkim wątpliwości, jakie mogą i niewątpliwie pojawią się przy kwalifikowaniu charakteru danej decyzji. Ustawodawca powinien problem ten kompleksowo przeanalizować. Niewątpliwie pożądane byłoby wprowadzenie bardziej szczegółowych rozwiązań odnoszących się do skutków, jakie pociąga za sobą śmierć adresata decyzji. Wydaje się, że niezbędne będzie wnikliwe przyjrzenie się potencjalnym skutkom planowanych regulacji w odniesieniu do poszczególnych decyzji regulowanych odrębnymi ustawami, z uwzględnieniem charakteru danej decyzji i rodzaju regulowanych przez nią kwestii. ⒸⓅ
CYKL: ZMIANA POKOLENIOWA W FIRMACH RODZINNYCH
Kontynuujemy cykl poświęcony problemom sukcesji w firmie rodzinnej. Jest on inspirowany pakietem „100 zmian dla firm” przygotowanym przez Ministerstwo Rozwoju. Tym razem piszemy, jak zapewnić przejście decyzji administracyjnoprawnych na następców. Ponadto opisujemy plany resortu na rozwiązanie tego istotnego dla firm problemu. ⒸⓅ JP
Pisaliśmy o tym:
● „Przejęcie kontraktów przedsiębiorcy może nastąpić jeszcze za jego życia” – FiP z 5 lipca 2016 r. (DGP nr 128)
● „Jak zapewnić ciągłość zatrudnienia po śmierci przedsiębiorcy” – FiP z 12 lipca 2016 r. (DGP nr 133)
● „Jak zapobiec kłopotom w odzyskiwaniu należności po śmierci przedsiębiorcy” – FiP z 19 lipca 2016 r. (DGP nr 138)
● „Plan sukcesji pomoże uniknąć paraliżu” – FiP z 2 sierpnia 2016 r. (DGP nr 148)
● „Losy zamówień publicznych po śmierci wykonawcy” – FiP z 9 sierpnia 2016 r. (DGP nr 153)
● „Jak zapewnić dostęp do kont zmarłego przedsiębiorcy” – FiP z 16 sierpnia 2016 r. (DGP nr 157)