Kontrole – choć nie są lubiane przez przedsiębiorców – są nieodzownym elementem wykonywania uprawnień administracji publicznej wobec prowadzących działalność gospodarczą. Poddanie się im i zastosowanie się do obowiązujących zasad jest obowiązkiem. Problem w tym, że te zasady są rozproszone w wielu aktach prawnych, a dodatkowo przepisy pełne są wyjątków i regulacji szczególnych. Wielu przedsiębiorców w tych zasadach się gubi.
Zasadniczo czynności kontrolne powinny być prowadzone według zasad i trybu określonego w art. 77–84 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1829 ze zm.; dalej: u.s.d.g.). Jeżeli jednak dane zagadnienie nie zostało uregulowane przez te przepisy, to w tym zakresie stosuje się regulacje ustaw szczególnych. Przepisy odrębnych ustaw określają najczęściej zakres podmiotowy i przedmiotowy kontroli działalności gospodarczej, wskazując przy tym na organ kontroli i nadzoru. Niekiedy regulacje określają również pewne elementy procedury, a zwłaszcza wynikające stąd uprawnienia i obowiązki urzędu i przedsiębiorcy jako podmiotu kontrolowanego. Powoduje to sporą niejednolitość rozwiązań prawnych.
Podkreślić jednak należy, że w przypadku gdy dana ustawa przewiduje tryb (lub jego elementy) przeprowadzania kontroli odmienny niż ten ustalony w u.s.d.g., to ma on zastosowanie na zasadzie lex specialis. Oznacza to niestosowanie w takim zakresie przepisów u.s.d.g.
Ważne
Przepisy ustaw szczególnych dotyczące kontroli mają pierwszeństwo stosowania przed regulacjami u.s.d.g.
Sytuację przedsiębiorcy utrudniają liczne zmiany. Przypomnijmy: w ramach dużej nowelizacji u.s.d.g., która nastąpiła w 2008 r., postanowiono, że przeprowadzanie kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy na odrębnych zasadach niż te, które zawarto w tej ustawie, powinno się odnosić do wybranych rodzajów kontroli, w tym przede wszystkim do kontroli prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadzanej na podstawie ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 184 ze zm.; dalej: u.o.k.k.), a także do kontroli wykonywanej przez Komisję Nadzoru Finansowego i do kontroli skarbowej.
Niestety na przełomie ostatnich lat wydłużono listę rodzajów kontroli (por. art. 84a–84ac u.s.d.g.), do których nie mają zastosowania niektóre przepisy u.s.d.g. regulujące tryb kontroli. Przykładowo art. 79, 79a, 80, 80a, art. 81 ust. 2, art. 81a, art. 82 i 83 u.s.d.g. nie stosuje się wobec działalności gospodarczej przedsiębiorców w zakresie zakupu produktów lub usług w przypadku kontroli rzetelności usługi przeprowadzanej na podstawie ustawy z 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1059). Tak przewiduje art. 84a pkt 6 u.s.d.g.
Efekt? Przedsiębiorcy powszechnie skarżą się na nadmierną uciążliwość kontroli.
Dlatego Ministerstwo Rozwoju przygotowało projekt zmiany przepisów u.s.d.g., które weszły do szerszego pakietu „100 zmian dla firm”. W ramach tego pakietu Sejm 16 grudnia 2016 r. uchwalił ustawę deregulacyjną (Dz.U. z 2016 r. poz. 2255; dalej: nowelizacja), która znowelizowała wiele regulacji, w tym m.in. ustawę o swobodzie działalności gospodarczej. Nowela ta 1 stycznia 2017 r. weszła w życie. Rozwiązania w niej przyjęte mają sprawić, że kontrole staną się mniej uciążliwe dla prowadzących biznes. [ramka 1 s. D2] Opisujemy dziś zatem, jak obecnie, po tych najnowszych zmianach, powinna przebiegać kontrola. Szczególną uwagę zwracamy na nowe uprawnienia przedsiębiorców.
Ramka 1. Nowe rozwiązania od 1 stycznia 2017 r.
● Wprowadzono zasadę, że kontrole planuje się i przeprowadza po uprzednim dokonaniu analizy prawdopodobieństwa naruszenia prawa w ramach wykonywania działalności gospodarczej.
● Urząd nie może kilkukrotnie kontrolować przedsiębiorcy w tej samej sprawie (zasada jednej kontroli w jednej sprawie). Wyjątek dotyczy podejrzenia o popełnienie przestępstwa.
● Organy kontrolne muszą umieszczać na stronie internetowej szczegółowe informacje o procedurach kontroli.
● Jeżeli kontrola się przeciąga, przedsiębiorca może złożyć skargę do sądu administracyjnego na postanowienie organu kontroli przedłużające czas jej trwania.
● Za zgodą przedsiębiorcy możliwe są wspólne kontrole różnych organów (jeśli dotyczą tej samej sprawy).
● Uregulowano w u.s.d.g. tryb pobierania próbek i dokonywania oględzin w ramach kontroli.