Udziałowiec dominujący to jeszcze nie wspólnik jednoosobowy

Kwestie związane z obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz ustalaniem podmiotów zobowiązanych do opłacania składek ZUS reguluje ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z jej art. 8 ust. 6 pkt 4 za osoby prowadzące pozarolniczą działalność uznaje się m.in. wspólników:

• jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,
• spółek jawnych,
• spółek komandytowych,
• spółek partnerskich.

Podleganie ubezpieczeniom

W świetle przepisów ustawy systemowej osoby te traktowane są na potrzeby ubezpieczeń społecznych jako prowadzące działalność pozarolniczą. W związku z tym obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Z kolei art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych określa, że do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego zgłasza się osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Wspólnicy większościowi

W praktyce pojawiły się wątpliwości dotyczące ubezpieczeniowego statusu wspólników dwuosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, w których jeden z udziałowców posiada np. 99 proc. udziałów, a drugi zaledwie 1 proc.

W orzecznictwie zaczęły kształtować się poglądy, zgodnie z którymi wspólnik większościowy może być traktowany jako „niemal jedyny udziałowiec”, a tym samym – analogicznie do wspólnika jednoosobowej spółki z o.o.

W konsekwencji w licznych decyzjach ZUS uznawał takiego wspólnika za osobę podlegającą obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym na zasadach tożsamych z tymi, które stosuje się wobec wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W orzeczeniach sądów akcentowano rolę oraz funkcję, jaką pełni taki wspólnik w spółce – niezależnie od faktu, że formalnie nie posiada 100 proc. udziałów. Przykładowo w ocenie Sądu Najwyższego, wyrażonej w wyroku z 5 marca 2020 r. (sygn. akt III UK 36/19): „Wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który posiada część udziałów zapewniającą mu prawo do samodzielnego decydowania o wynikach zgromadzenia wspólników i niemal wyłączne prawo do zysku oraz który – wskutek pełnienia funkcji jednoosobowego zarządu – ma nieskrępowaną możliwość samodzielnego decydowania o bieżącej działalności spółki, podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność (art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej).

Bez definicji

Pojęcie „niemal jedynego udziałowca w spółce” nie jest jednak oparte na brzmieniu ustawy ani w niej zdefiniowane. Regulacja art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej jest jednoznaczna: za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jedno osobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie definiuje odrębnie wspólnika spółki z o.o., dlatego wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. to tylko wspólnik spółki wymienionej w art. 4 par. 1 pkt 3 kodeksu spółek handlowych, czyli jednoosobowej spółki kapitałowej, w której wszystkie udziały należą do jednego wspólnika. Wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o. nie jest zatem wspólnik, do którego nie należą wszystkie udziały tej spółki. Taki wspólnik nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej, a tym samym ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Nie ma powodu, aby uznać mniejszościowego wspólnika spółki za wspólnika iluzorycznego. Nie powinno mieć znaczenia, że na zgromadzeniu wspólników mógł być przegłosowany w każdej sprawie przez wspólnika większościowego.

Potwierdzenie w orzecznictwie

Organy rentowe stosowały odmienną wykładnię, potwierdzaną w orzeczeniach sądowych. Na przykład Sąd Apelacyjny w Katowicach wskazał, że: „Przyjęcie zatem literalnej wykładni art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej prowadzi do naruszenia zasady powszechności ubezpieczeń społecznych i konstytucyjnej gwarancji każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego. Wypełnieniem zaś tych gwarancji jest objęcie ubezpieczeniami społecznymi wspólnika dominującego (posiadającego 99 proc. udziałów) – traktowanego na użytek prawa ubezpieczeń społecznych jako jedynego udziałowca. Z perspektywy norm prawa ubezpieczeń społecznych tego rodzaju spółkę należy traktować jako spółkę jednoosobową” (wyrok z 21 stycznia 2021 roku, sygn. akt III AUa 1175/19).

ZUS wydawał decyzje uznające, iż spółki, w których zachodziła dysproporcja w posiadaniu udziałów (najczęściej 99/1), należy traktować jako spółki jednoosobowe. Skutkowało to podleganiem wspólnika dominującego w sp. z o.o. obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Oczywiście obowiązek ten nie zachodził, jeśli dochodziło do zbiegu tytułów i przykładowo wspólnik prowadził już wcześniej działalność gospodarczą i podlegał ubezpieczeniu z tego wcześniejszego tytułu.

Rozstrzygająca uchwała

Rozbieżności występujące w dotychczasowym orzecznictwie zostały ostatecznie rozstrzygnięte w uchwale Sądu Najwyższego z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt III UZP 8/23). Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 proc. udziałów nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej.” Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej dotyczy wyłącznie wspólników jednoosobowych spółek z o.o., a literalna interpretacja pojęcia „wspólnika jednoosobowej spółki z o.o.” oznacza, że musi to być jedyny wspólnik, posiadający 100 proc. udziałów.

Sąd Najwyższy odrzucił możliwość stosowania wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub przez analogię do objęcia ubezpieczeniem dominującego wspólnika (np. mającego 99 proc. udziałów).

Podstawą objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi może być tylko i wyłącznie ustawa. Obowiązek opłacania składek musi wynikać jednoznacznie z przepisów prawa – nie może być wykreowany przez organ lub sąd.

Oznacza to, że posiadanie choćby jednego udziału w dwuosobowej spółce z o.o. skutkuje tym, że drugi wspólnik nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej.

• Czy dla obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym ma znaczenie, że spółka z o.o. nie prowadzi faktycznie działalności?

Posiadanie samego statusu wspólnika spółki nie determinowało obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne bez względu na to, czy spółka faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, jeśli dotyczy to okresu do 18 września 2021 r. Podstawę ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu do tego dnia stanowił art. 13 pkt 4 ustawy systemowej w brzmieniu sprzed nowelizacji: „obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne w następujących okresach: (…) 4) osoby prowadzące pozarolniczą działalność – od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie art. 36aa oraz przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców”.

Następnie, wskutek wejścia w życie 18 września 2021 r. nowelizacji ustawy systemowej, zmieniono brzmienie art. 13 poprzez dodanie m.in. pkt 4a), który co do okresu podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom stanowi, że: 4a) wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego (dalej: KRS) albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia wszystkich udziałów w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców.

Można wyraźnie dostrzec różnicę pomiędzy treścią przepisu dotyczącą okresu przed, a następnie po 18 września 2021 r., co z kolei powoduje, że po 18 września 2021 r. wystarczającą przesłanką jest już tylko wpis w rejestrze KRS spółki. Trafność takiego rozróżnienia została potwierdzona w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 22 lutego 2018 r. (sygn. akt III AUa 691/17); wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 15 lipca 2016 r. (sygn. akt III AUa 425/16).

Nadal kwestia faktycznego prowadzenia działalności jest przesądzająca w przypadku osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność. Natomiast spod tej zasady ustalania okresu podlegania przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym wyłączeni są wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o. i spółek jawnych, partnerskich i komandytowych oraz komplementariuszy spółek komandytowo -akcyjnych. Wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o. podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia wpisania spółki do KRS albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia wszystkich udziałów w niej.

Okolicznością wyłączającą obowiązek ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność, w tym wspólników jednoosobowych spółek z o.o., jest zawieszenie działalności. ©℗