Płatnicy składek muszą potwierdzić przychód emerytów i rencistów w 2024 r. Mają na to czas do końca lutego

W tym czasie wystawiają zatrudnionym zaświadczenie. Uwzględnią w nim wszystkie wypłaty w poprzednim roku, od których odprowadzali składki emerytalne oraz świadczenia chorobowe.

Osoby, które po przyznaniu emerytury lub renty podjęły działalność zarobkową objętą obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, a nie ukończyły jeszcze powszechnego wieku emerytalnego (60 lat – kobiety, 65 lat – mężczyźni), nie mogą bez ograniczeń dorabiać do swojego świadczenia. Jeśli osiągają przychód, który przekracza określone limity, ich świadczenie zostanie zmniejszone lub zawieszone, a po zakończeniu roku muszą ten przychód rozliczyć z ZUS. W tym rozliczeniu zobowiązani są im pomóc zatrudniający ich płatnicy składek.

Gdy przychód przekracza limity

Emeryci i renciści wykonujący działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych (wymieniamy ją niżej) lub pozostający w stosunku służby mają wyznaczone przez przepisy dwa progi zarobkowe. Zmieniają się one raz na kwartał (od 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia każdego roku), w zależności od ogłoszonej przez GUS kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Jeśli przekroczą te progi, ZUS zawiesza lub zmniejsza wypłacane im świadczenie.[tabela 1]

Niższa kwota graniczna wynosi 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy (od 1 grudnia 2024 r. do 28 lutego 2025 r. – 5713,20 zł). Jeśli przychód osoby uprawnionej jest wyższy od tego limitu, ale nie przekracza drugiego progu zarobkowego (130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – obecnie 10 610,20 zł), świadczenie jest odpowiednio zmniejszane. Zmniejszenie to równe jest kwocie przekroczenia niższego limitu, ale nie może być wyższe niż maksymalna kwota zmniejszenia ustalona dla emerytury lub renty w danym okresie. Kwoty maksymalnych zmniejszeń podwyższane są w marcu każdego roku wraz z waloryzacją świadczeń emerytalno-rentowych. [tabela 2]

Jeśli natomiast przychód osoby uprawnionej przekroczył wyższy próg zarobkowy (130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), jej emerytura lub renta podlega zawieszeniu.

Wskazane wyżej zasady zawieszenia i zmniejszenia świadczenia dotyczą nie tylko emerytur, rent z tytułu niezdolności do pracy i rent rodzinnych, lecz także emerytur pomostowych, nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych oraz rent socjalnych. Od tych zasad są przewidziane pewne wyjątki, w których ZUS zawiesza świadczenie, bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu. Ma to miejsce w przypadku:

• kontynuowania stosunku pracy nawiązanego przed przejściem na emeryturę,
• wykonywania działalności zarobkowej przez osobę uprawnioną do renty szkoleniowej,
• podjęcia pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez osobę uprawnioną do emerytury pomostowej,
• podjęcia pracy w określonych przypadkach przez osobę uprawnioną do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego lub do nowej emerytury nauczycielskiej (w tym drugim przypadku – w łącznym wymiarze wyższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć lub bez zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny).

Informacja do ZUS w trakcie roku…

Osoby uprawnione do emerytury lub renty muszą niezwłocznie powiadomić placówkę ZUS wypłacającą to świadczenie o podjęciu działalności zarobkowej. Powinny w tym celu wypełnić specjalnie do tego przeznaczony druk EROP „Oświadczenie o osiąganiu przychodu”. W oświadczeniu tym należy m.in. zakreślić właściwy tytuł (tytuły) osiągania przychodu, a także wskazać, czy będzie on powodował zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia, czy też nie wywoła takich skutków.

Na podstawie złożonego oświadczenia o zamiarze osiągania przychodu ZUS decyduje o tym, czy emerytura lub renta będzie nadal wypłacana w pełnej wysokości, czy też musi zostać odpowiednio zmniejszona lub zawieszona.

Jeśli po dostarczeniu do ZUS oświadczenia o zamiarze osiągania przychodu zmieni się wysokość zarobków, która wpływałaby na dalszą wypłatę świadczenia, należy to zgłosić do właściwej jednostki ZUS, wypełniając ponownie wspomniane oświadczenie na druku EROP. Na podstawie tego dokumentu ZUS zdecyduje co do dalszej wypłaty emerytury lub renty.

...i po jego zakończeniu

Dorabiający emeryci i renciści, niezależnie od tego, że muszą poinformować ZUS o fakcie (zamiarze) uzyskiwania przychodu z tytułu podjęcia działalności zarobkowej, po zakończeniu roku kalendarzowego muszą rozliczyć się ze swojego przychodu. Do końca lutego następnego roku powinni poinformować ZUS o wysokości ubiegłorocznych zarobków, dostarczając do placówki wypłacającej świadczenie odpowiedni dokument. Rodzaj tego dokumentu zależy od tego, czy świadczeniobiorca sam za siebie opłaca składki na ubezpieczenia społeczne, czy też jest zobowiązany do tego jego płatnik składek. W pierwszym przypadku świadczeniobiorca składa stosowne oświadczenie, a w drugim przypadku – przychód powinien być wykazany w zaświadczeniu wystawionym przez płatnika składek. Na podstawie tych dokumentów ZUS rozlicza przychód.

Obowiązki powiadomienia ZUS o fakcie (zamiarze) osiągania przychodu, a także o jego wysokości w poprzednim roku kalendarzowym, ciążą również na płatnikach składek opłacających składki na ubezpieczenia społeczne za osoby uprawnione do emerytury lub renty, a w przypadku osób pełniących służbę – na właściwych komórkach kadrowych. Muszą wystawiać świadczeniobiorcom zaświadczenia o wysokości przychodu wypłaconego w ubiegłym roku kalendarzowym i do końca lutego dostarczyć je do placówki ZUS wypłacającej świadczenie.

Tylko z oskładkowanej działalności

Płatnik składek zatrudniający emeryta lub rencistę musi poinformować ZUS o jego przychodzie zawsze wtedy, gdy zatrudnia go w ramach działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Przychód tylko z takiej działalności wpływa bowiem na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty. Obowiązek ten płatnik składek musi więc zrealizować wówczas, gdy zatrudnia świadczeniobiorcę m.in.:

• w ramach stosunku pracy,
• na podstawie umowy o pracę nakładczą,
• w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,
• na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub współpracy przy wykonywaniu tych umów.

Obowiązki informacyjne wobec ZUS ma również uprawniony do emerytury lub renty płatnik składek opłacający składki „sam za siebie” w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności (w tym działalności gospodarczej) oraz osoba współpracująca przy jej wykonywaniu.

Płatnik składek musi poinformować ZUS o zamiarze uzyskiwania przychodu oraz jego wysokości również wtedy, gdy w konkretnym przypadku jest zwolniony z obowiązku opłacania za świadczeniobiorcę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z działalności generalnie objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. To samo dotyczy płatnika składek opłacającego składki „sam za siebie”. Powodem takiego zwolnienia może być np. ustalenie prawa do emerytury lub renty albo podleganie tym ubezpieczeniom z innego tytułu.

Należy zaznaczyć, że na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty wpływa również przychód z tytułu służby pełnionej m.in. w: Wojsku Polskim, policji, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej czy w Służbie Ochrony Państwa. W związku z tym odpowiednia komórka kadrowa jednostki, w której emeryt lub rencista pełni taką służbę, pomimo tego, że nie odprowadza składek na ubezpieczenia społeczne od uposażeń wypłacanych żołnierzom i funkcjonariuszom pozostającym w służbie, jest zobowiązana przekazać informacje o przychodzie organowi wypłacającemu emeryturę lub rentę.

Przykład 1

Oskładkowane wypłaty i świadczenia chorobowe

Płatnik składek zatrudniający emeryta lub rencistę musi do końca lutego 2025 r. wystawić mu zaświadczenie potwierdzające wysokość zarobków, jakie wypłacił świadczeniobiorcy w całym poprzednim roku kalendarzowym. Powinien to zrobić niezależnie od tego, czy zatrudniony emeryt lub rencista zwrócił się do niego z wnioskiem o wystawienie takiego zaświadczenia. Sporządzone zaświadczenie płatnik składek powinien przekazać do właściwej placówki ZUS. Może też przekazać ten dokument zatrudnionemu emerytowi lub renciście. Jeśli tylko ubezpieczony dostarczy takie zaświadczenie do ZUS, ten nie będzie egzekwował takiego obowiązku bezpośrednio od płatnika składek.

Wystawiane zaświadczenie powinno spełniać wszelkie wymogi formalne. Płatnik składek musi w nim podać m.in. własne dane (tj. własną nazwę i pieczątkę, podpis i pieczątkę imienną osoby wystawiającej zaświadczenie), jak również dane osoby ubezpieczonej (jej imię, nazwisko, adres zamieszkania, nr dokumentu tożsamości, nr PESEL). Warto również podać numer emerytury lub renty, do której uprawniony jest świadczeniobiorca.

Najważniejszą częścią zaświadczenia jest, co oczywiste, wykazanie przychodu dorabiającego emeryta lub rencisty. W wystawianym zaświadczeniu płatnik składek powinien uwzględnić przede wszystkim ten przychód, który – w myśl obowiązujących przepisów – stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W przypadku pracowników, a także osób wykonujących pracę nakładczą jest to przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Chodzi m.in. o wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody czy też ekwiwalenty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Jeśli pracodawca zawarł dodatkowo z pracownikiem umowę o dzieło, umowę agencyjną, umowę zlecenia lub inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia, przychód wypłacony mu z tego tytułu – jako objęty obowiązkową składką emerytalną i rentową – powinien zsumować z zarobkami ze stosunku pracy i wykazać łączną jego kwotę w sporządzanym zaświadczeniu.

Przykład 2

Wystawiając zaświadczenie, płatnik składek powinien uwzględnić również pewne składniki, od których nie odprowadza składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a które wypływają na zawieszenie lub zmniejszenie emerytury bądź renty. Chodzi o kwoty:

• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy,
• zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, oraz
• świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego,
• zasiłku wyrównawczego i
• dodatku wyrównawczego.

Przykład 3

Nieoskładkowane wypłaty należy wyłączyć

Płatnik składek nie powinien uwzględniać w zaświadczeniu o przychodzie wystawianym w celu rozliczenia z ZUS dorabiających emerytów i rencistów tych składników, które zgodnie z obowiązującymi przepisami nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Chodzi m.in. o:

• nagrody jubileuszowe, które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat,
• odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę,
• odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy,
• ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika,
• wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu – do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 300 zł,
• diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika,
• świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,zapomogi losowe w przypadku klęsk żywiołowych, indywidualnych zdarzeń losowych lub długotrwałej choroby.

Przykład 4

Liczy się miesiąc wypłaty przychodu

Płatnik składek, wystawiając zaświadczenie o przychodzie, musi wykazać nie tylko łączną wysokość zarobków wypłaconych osobie uprawnionej do emerytury lub renty w ubiegłym roku, lecz także kwoty tego przychodu w rozbiciu na poszczególne miesiące tego roku. Umożliwi to wybór przez ZUS korzystniejszego dla świadczeniobiorcy wariantu rozliczenia przychodu. Pierwszym z nich jest rozliczenie w stosunku rocznym (gdzie jest porównywany przychód z całego roku kalendarzowego z granicznymi kwotami przychodu dla tego roku). Drugim wariantem jest rozliczenie w formie miesięcznej – przez porównanie zarobków z poszczególnych miesięcy rozliczanego roku z miesięcznymi kwotami granicznymi.

Zasadą jest, że płatnik składek powinien przyporządkować wykazywany w zaświadczeniu przychód do miesiąca (roku), w którym został wypłacony lub przedstawiony do wypłaty. Wyjątek dotyczy przychodu wypłaconego z tytułu pracy wykonywanej przez osobę ubezpieczoną przed nabyciem prawa do emerytury lub renty. Taki przychód, niezależnie od tego, kiedy został wypłacony, nie wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia. Płatnik składek nie powinien więc uwzględniać tego przychodu w wystawianym zaświadczeniu, nawet jeśli został on wypłacony w roku kalendarzowym, którego dotyczy sporządzany dokument.

Przykład 5

Przykład 6

Bez zaświadczenia

Ograniczenia w uzyskiwaniu przychodu nie dotyczą tych emerytów i rencistów, którzy wykonują działalność zarobkową nieobjętą obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Przychód z takiej działalności nie wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia. Chodzi o przychód m.in. z tytułu:

• umów o dzieło zawartych z innym podmiotem niż własny pracodawca (jeżeli nie były wykonywane na rzecz własnego pracodawcy),
• praw autorskich i patentowych,
• honorariów za działalność twórczą lub artystyczną,
• umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, wykonywanej przez uczniów gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych, a także studentów, do czasu ukończenia 26. roku życia.

Płatnicy składek, którzy w ubiegłym roku kalendarzowym zatrudniali emeryta lub rencistę na podstawie wymienionych umów i tylko taki „nieoskładkowany” przychód im wypłacili, nie powinni wystawiać zaświadczenia o ubiegłorocznym przychodzie, gdyż zarówno oni, jak i sami emeryci i renciści nie muszą przekazywać takiego dokumentu do ZUS.

Przykład 7

Ograniczenia zarobkowania nie dotyczą też tych emerytów, którzy ukończyli powszechny wiek emerytalny. Począwszy od miesiąca osiągnięcia tego wieku, mogą dorabiać bez żadnych ograniczeń. Uprawnienie to przysługuje im bez względu na to, czy pobierają świadczenie emerytalne przyznane w związku z ukończeniem tego wieku, czy też np. wcześniejszą emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną.

Płatnik składek, który wypłacił emerytowi lub renciście przychód w miesiącu (miesiącach) poprzedzającym miesiąc osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, jest zobowiązany wystawić mu zaświadczenie potwierdzające wypłacony przychód w całym roku oraz w poszczególnych jego miesiącach. Jeśli natomiast wypłacił przychód w miesiącu osiągnięcia wieku emerytalnego lub/i w kolejnych miesiącach roku, jest zwolniony z wystawienia zaświadczenia o przychodzie.

Przykład 8

Płatnik składek nie ma obowiązku sporządzenia i przekazania do ZUS zaświadczenia o przychodzie za ubiegły rok również za takie osoby, które zatrudniał w ramach stosunku pracy i które nie rozwiązały swojej umowy w związku z przejściem na emeryturę.

Obowiązujące przepisy przewidują bowiem zawieszenie prawa do emerytury dla osób, które nie rozwiązały stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywały zatrudnienie bezpośrednio przed nabyciem prawa do tego świadczenia. Zawieszenie prawa do emerytury dla osób kontynuujących zatrudnienie następuje niezależnie od wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu. Omawiany przepis dotyczy również tych osób, które ukończyły już powszechny wiek emerytalny.

Pracodawca zatrudniający emeryta, z którym nie rozwiązał stosunku pracy, jest więc zwolniony z obowiązku wystawienia takiemu pracownikowi zaświadczenia o uzyskiwanym przychodzie. Dopóki stosunek pracy nie zostanie rozwiązany, emerytura tej osoby i tak będzie zawieszona, niezależnie od wysokości uzyskiwanego przychodu.

Przykład 9