Przedsiębiorca nie zawsze oszczędzi na składkach, 
jeśli wykonuje dodatkowo zlecenie

Prowadzę działalność gospodarczą. Chcę zawrzeć umowę zlecenia z firmą, która zgłosi mnie do ubezpieczeń jako zleceniobiorcę. Wynagrodzenie brutto, które będę otrzymywać, to ok. 5000 zł. Czynności wykonywane w ramach zlecenia będą bardzo podobne do usług, które świadczę jako przedsiębiorca. Czy to pozwoli na zwolnienie ze składek na ubezpieczenia społeczne z działalności?

Nie, ZUS prawdopodobnie stwierdzi, że w przedstawionej sytuacji umowa zlecenia nie stanowi odrębnego tytułu ubezpieczeniowego, lecz jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Jak wynika z art. 3 prawa przedsiębiorców, działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Przedsiębiorcą jest zaś osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której inne przepisy przyznają zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Osoby prowadzące działalność gospodarczą mieszczą się w definicji osoby prowadzącej pozarolniczą działalność (art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; dalej: ustawa systemowa). Podlegają one obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym oraz wypadkowemu, ubezpieczenie chorobowe jest zaś dla nich dobrowolne.

Podobny schemat podlegania ubezpieczeniom społecznym dotyczy zleceniobiorców, rozumianych szerzej jako osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Jeśli oba tytuły ubezpieczeniowe dotyczą jednocześnie tej samej osoby, to zastosowanie ma art. 9 ust. 2a ustawy systemowej. Wynika z niego, że zleceniobiorca prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność, o której mowa w art. 18 ust. 8 (60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia). Może on dobrowolnie, na swój wniosek, zostać objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu zlecenia. Zleceniobiorca, który z działalności opłaca składkę od podstawy wymiaru, o której mowa w art. 18a (preferencyjne składki) albo w art. 18c (mały ZUS plus), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów (z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 9 ust. 2c).

Tytuł ubezpieczeniowy

Zdarza się jednak, że zlecenie wykonywane poza działalnością gospodarczą jest uznawane przez ZUS za wykonywane w ramach działalności. Tak jest, gdy zakres działalności i przedmiot zlecenia są podobne. Tak się zdarzyło w sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy i zakończonej wyrokiem z 6 czerwca 2023 r. (sygn. akt II USKP). Sąd I instancji uznał, że umowa zlecenia w takich okolicznościach została zawarta dla pozoru, a tym samym jest nieważna. Nieważne jest bowiem oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Celem zgłoszenia do ubezpieczeń jako zleceniobiorcy było bowiem uzyskanie przez ubezpieczoną świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Innego zdania był sąd II instancji, który przychylił się do odwołania i uznał, że nawet jeśli sporna umowa zlecenia została zawarta w celu zapewnienia odwołującej się w przyszłości wyższych świadczeń z ubezpieczeń społecznych i chorobowego, to ponieważ była ona wykonywana, brak jednak podstaw do uznania jej za nieważną.

SN nie zgodził się z takim rozstrzygnięciem. Co prawda podkreślił, że przedsiębiorca ma możliwość łączenia umowy zlecenia z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej, ale zwrócił uwagę na konieczność odróżnienia dwóch przypadków. Po pierwsze, kiedy profil działalności pokrywa się z czynnościami wykonywanymi na podstawie umowy zlecenia (tak jak w rozpatrywanej sprawie), i po drugie, kiedy działalność jest prowadzona w innym zakresie niż zawarta umowa zlecenia. I tak w pierwszym przypadku wszystkie przychody osiągnięte z tytułu umowy zlecenia będą traktowane jak przychody z działalności. W drugiej zaś sytuacji czynności wykonywane w ramach prowadzenia działalności i zlecenia są różne, a zatem rozliczenie podatku będzie odrębne.

Ostatecznie SN uznał, że w sytuacji, gdy umowa zlecenia jest wykonywana przez osobę fizyczną w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, której przedmiot jest zgodny z przedmiotem prowadzonej przez nią działalności, a przychody z tej umowy są zaliczane pod względem podatkowym do przychodów z działalności gospodarczej, taka umowa nie stanowi odrębnego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. W takim przypadku podmiot zlecający wykonanie zlecenia nie pełni roli płatnika składek w stosunku do jej wykonawcy. A zatem świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia zawartej w ramach prowadzonej działalności nie prowadzi do powstania nowego (odrębnego) tytułu do ubezpieczeń społecznych ani zbiegu tytułów ubezpieczeniowych. W konsekwencji rzekomy zleceniobiorca pozostaje jedynie przedsiębiorcą dla celów ubezpieczeniowych.

Podsumowanie

W opisywanej sytuacji nie dochodzi do zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych. Dlatego rezygnacja z opłacania składek z działalności może być ryzykowna. Nie ma przy tym znaczenia wysokość wynagrodzenia otrzymywanego ze zlecenia. ©℗